Ndzima 28

Ha Yini Vanhwanyana Va Nga Ndzi Rhandzi?

Nhwanyana loyi wa tifela hi mina hakunene. Ndzi n’wi byele swo tala hi mina—swilo leswi ndzi nga na swona, tindhawu leti ndzi tshameke ndzi ya eka tona ni vanhu lava ndzi va tivaka. U fanele a swi lava swinene ku rhandzana na mina!

Ndzi navela onge misava yi nga ndzi mita. Ha yini jaha leri ri nga swi xiyi leswaku a ndzi ri rhandzi? Ndzi nga ri herisa njhani bulo leri handle ko twisa jaha leri ku vava?

SE U kurile lerova u nga sungula ku rhandzana ni nhwanyana wo karhi. U lava ku rhandzana ni nhwanyana wo saseka loyi a rhandzaka Xikwembu ku fana na wena. (1 Vakorinto 7:39) Kambe, enkarhini lowu hundzeke loko u ringeta ku vulavurisa nhwanyana wo karhi, a wu namba u tivona onge u xikangalafula. Timhaka ti onhake kwihi? Xana vanhwanyana va lava ku rhandzana ni vafana vo saseka ntsena? Nhwanyana la vuriwaka Lisa u ri: “Ndzi rhandza vafana lava nga ni timayisele.” Nilokoswiritano, vanhwanyana van’wana va lava leswi engetelekeke. Carrie la nga ni malembe ya 18 u ri: “A hi minkarhi hinkwayo majaha yo saseka ma vaka ma ri ni timfanelo ta nkoka.”

Hi tihi “timfanelo ta nkoka” leti vanhwanyana va ti lavaka? Loko u lava ku tiva nhwanyana wo karhi ku antswa, i yini leswi u faneleke u swi kambisisa? Naswona hi yihi milawu ya le Bibeleni leyi u faneleke u yi tsundzuka?

Leswi U Faneleke U Rhanga U Swi Endla

Loko u nga si ringeta ku rhandzana ni nhwanyana wo karhi, ku ni swilo leswi u faneleke u swi tiva naswona swilo sweswo swi ta ku pfuna leswaku u va munghana wa vanhu vo tala. Xiya tinhla leti landzelaka.

● Vana ni mahanyelo lamanene. Bibele yi vula leswaku “rirhandzu a ri hanyi hi ndlela yo soleka.” (1 Vakorinto 13:5, Bibele—Mahungu Lamanene) Loko u ri ni mahanyelo lamanene swi kombisa leswaku u xixima van’wana nileswaku u ya u va ni vumunhu lebyi fanaka ni bya Kreste. Kambe mahanyelo lamanene a ma fani ni sudu leyi u yi ambalaka leswaku u ta tsakisa van’wana ivi u yi hluvula loko u fika ekaya. Tivutise, ‘Xana ndzi tirhisana kahle ni vandyangu wa ka hina?’ Kutani loko u nga tirhisani kahle na vona, u ta tisindzisa ku endla tano loko u vona vanhu lava nga riki va ndyangu wa wena. Tsundzuka leswaku loko nhwanyana la xiximekaka a lava ku tiva vumunhu bya wena, u ta languta ndlela leyi u va khomaka ha yona vandyangu wa ka n’wina.—Vaefesa 6:1, 2.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “Swa ndzi tsakisa loko jaha ri kombisa mahanyelo lamanene ni le ka swilo leswitsongo swo fana ni ku ndzi pfulela nyangwa, ni le ka swilo leswikulu swo fana ni ku va ni musa ni ku anakanyela mina ni ndyangu wa ka hina.”—Tina.

“Swa ndzi nyangatsa loko jaha leri ndza ha ku hlanganaka na rona ri sungula ku ndzi vutisa swivutiso leswi nga laviki rona, swo tanihi leswi nge ‘Xana u rhandzana ni jaha ro karhi?’ ni lexi nge, ‘Hi tihi tipakani ta wena?’ Sweswo swi kombisa ku delela naswona a swi ndzi khomi kahle!”—Kathy.

“Ndzi vona ku ri ku delela loko vafana va ehleketa leswaku va nga tlanga hi ndlela leyi hi titwaka ha yona, onge hiloko ndlela leyi hi titwaka ha yona yi nga pfuni nchumu nileswaku hinkwerhu ho tilavela vukati ntsena lerova hi lava leswaku va hi twela vusiwana.”—Alexis.

● Tshama u basile. Loko u tshama u basile u komba leswaku wa tixixima ni ku xixima van’wana. (Matewu 7:12) Loko u tixixima, vanhu van’wana na vona va ta ku xixima. Kasi, loko u tshama u nga basanga, u ta endla leswaku vanhwanyana va nga ku rhandzi.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “Jaha rin’wana leri a ri ndzi rhandza a ri ri ni mangumbu. Hikwalaho a ndzi nga ta swi honisa swilo sweswo.”—Kelly.

● Hlakulela vutshila byo vulavula. Nchumu lowu endlaka leswaku vuxaka byi famba kahle i ku vulavurisana kahle. A mi vulavuli hi swilo leswi tsakisaka wena ntsena kambe mi vulavula ni hi leswi tsakisaka munghana wa wena. (Vafilipiya 2:3, 4) U fanele u rhiya ndleve loko a vulavula naswona u ma tekela enhlokweni mavonelo ya yena.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “Swa ndzi tsakisa loko jaha ri nga tumbeti leswi ri nga xiswona—loko ri tsundzuka leswi ndzi ri byeleke swona naswona ri vutisa swivutiso leswi endlaka leswaku bulo ri ya emahlweni.”—Christine.

“Ndzi ehleketa leswaku majaha ma tsakisiwa hi leswi ma swi vonaka kambe vanhwanyana va tsakisiwa swinene hi leswi va swi twaka.”—Laura.

“Swa tsakisa ku nyikiwa tinyiko. Kambe a xi kona lexi tsakisaka ku fana ni loko jaha ri kota ku yisa bulo emahlweni, loko ri ku chavelela ni loko ri ku khutaza hi marito ya rona! Sweswo swa tsakisa hakunene.”—Amy.

“Ndzi tiva jaha rin’wana leri xiximaka naswona ri nga ku toloveliki ku tlula mpimo. Ha swi kota ku va ni mabulo lamanene ri nga kalanga ri ku, ‘U nun’hwela kahle’ kumbe ‘U sasekile swinene namuntlha.’ Ri yingisela swilo leswi ndzi swi vulaka naswona sweswo swi nga endla nhwanyana un’wana ni un’wana a tsaka.”—Beth.

“Ndzi nga swi tsakela ku tivana ku antswa ni jaha leri nga ni misavu kambe leri tlhelaka ri vulavula hi swilo swa nkoka ri nga tiendli lexi ri nga riki xona.”—Kelly.

● Vana ni vutihlamuleri. Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana u ta rhwala ndzhwalo wakwe.” (Vagalatiya 6:5) Vanhwanyana a va nge ri rhandzi jaha leri tsandzekaka ku hlayisa ntirho wa rona hileswi ri lolohaka kumbe hileswi ri hetaka nkarhi wo tala ri ri karhi ri tlanga.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “Ndzi navela onge vafana van’wana va nga va ni vutihlamuleri lebyi engetelekeke. A swi tsakisi loko mufana a nga ri ni vutihlamuleri. Sweswo a swi n’wi endli a va ni ndhuma leyinene.”—Carrie.

“Tipakani ta vafana van’wana a ti twisiseki. Loko va rhandza nhwanyana wo karhi, va kumisisa leswaku tipakani ta yena hi tihi ivi va ku, ‘Phela, na mina ndzi lava ku endla sweswo!’ Kambe swiendlo swa vona hi nkarhi wolowo swi kombisa leswaku a va vuli ntiyiso.”—Beth.

Hilaha swi kombisiweke hakona laha henhla, ku va ni vutihlamuleri swi ta ku pfuna leswaku u va ni vanghana lavanene. Hambiswiritano, loko se u swi vona leswaku u lunghekele ku sungula ku rhandzana ni nhwanyana wo karhi, xana u fanele u endla yini?

Leswi U Faneleke U Swi Endla

● Teka goza ku sungula. Loko ku ri ni nhwanyana loyi u n’wi rhandzaka, loyi u ehleketaka leswaku mi nga aka muti swin’we, n’wi byele leswaku wa n’wi rhandza. Veka mhaka ya wena erivaleni. I ntiyiso leswaku a swi olovi. U nga ha chava leswaku u ta ku ala. Kambe ku tiyimisela ka wena ku teka goza ku sungula swi komba leswaku se u kurile. Hambiswiritano, tsundzuka leswi: A wu n’wi kombeli leswaku mi tekana. Kutani vana ni vuxiyaxiya. Loko u ri munhu loyi a nga hleka-hlekiki kumbe u gingiriteka swinene u nga ha chavisa nhwanyana ematshan’weni yo n’wi endla leswaku a ku rhandza.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “A ndzi swi koti ku tiva leswi munhu a swi ehleketaka. Hikwalaho loko jaha ri lava ku ndzi tiva ku antswa ri fanele ri ndzi byela hi ku kongoma.”—Nina.

“Swi nga tikanyana loko ku ri leswaku wena ni jaha rero se a mi ri ni nkarhinyana mi ri vanghana. Kambe ndzi nga xixima munhu loyi a vuleke leswaku u lava ku ndzi tiva ku antswa.”—Helen.

● Xixima xiboho lexi endliweke hi nhwanyana. Ku vuriwa yini loko munghana wa wena wa xisati a vula leswaku a nge swi tsakeli leswaku mi tivana ku antswa? Kombisa leswaku wa n’wi xixima hi ku kholwa leswaku wa yi tiva mbilu ya yena ni leswaku e-e wa yena u vula e-e hakunene. Loko u tshamela ku n’wi kombela leswaku u lava ku n’wi tiva ku antswa swi nga kombisa leswaku a wu wupfanga. Entiyisweni, loko u honisa loko nhwanyana a ku byela leswaku a nga swi lavi leswaku mi tivana ku antswa—u kala u hlundzuka hileswi a ku aleke—u ta va u anakanyela leswi tsakisaka wena ntsena ku nga ri leswi n’wi tsakisaka!—1 Vakorinto 13:11.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “Ndza nyangatseka loko ndzi byela jaha hi ku kongoma leswaku a ndzi swi tsakeli ku rhandzana na rona kambe ri ya mahlweni ri sindzisa.”—Colleen.

“Ndzi byele jaha rin’wana leswaku a ndzi ri rhandzi kambe ri ye emahlweni ri kombela tinomboro ta mina ta riqingho. A ndzi lava ku ri komba musa. Phela swi ri tikerile ku va ni xivindzi xo ndzi byela ndlela leyi ri titwaka ha yona. Kambe eku heteleleni ndzi boheke ku ri byela hi ku kongoma leswaku ri nga ha ndzi karhati.”—Sarah.

Leswi U Nga Fanelangiki U Swi Endla

Majaha man’wana ma vona onge a swi ma tikeli ku rhandziwa hi vanhwanyana. Minkarhi yin’wana ma nga ha phikizana ni tintangha ta wona ku vona leswaku hi rihi leri nga rhandziwaka hi vanhwanyana vo tala. Kambe, ku phikizana hi swilo sweswo swi kombisa tihanyi naswona swi nga ku onha vito. (Swivuriso 20:11) Sweswo u nga swi papalata hi ku endla leswi landzelaka.

● U nga endli onge wa n’wi rhandza. Munhu la tlangaka hi rirhandzu u tirhisa marito yo tlhoma tinsiva a tlhela a endla swilo leswi nga pfuxaka nyanyuko wa timhaka ta masangu. A nga na xikongomelo xo rhandzana ni nhwanyana wo karhi hi ndlela leyi xiximekaka. Loko munhu a endla tano naswona a ri ni langutelo ro tano u honisa ndzayo ya le Bibeleni yo khoma “vaxisati lavatsongo tanihi [vamakwavo] vaxisati hi vutengi hinkwabyo.” (1 Timotiya 5:2) Vanhu lava tlangaka hi rirhandzu ra van’wana a va vi ni vanghana lavanene naswona va va vanghana va vukati lava nga riki vanene. Vanhwanyana lava hlutekeke emianakanyweni va swi tiva sweswo.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “A swi ndzi tsakisi loko jaha ri ndzi tlhoma tinsiva kasi eka n’hweti leyi nga hundza ri byele munghana wa mina marito lama fanaka.”—Helen.

“Jaha rin’wana ro saseka ri tshame ri endla onge ra ndzi rhandza, ri tshamela ku vulavula hi rona n’wini. Loko ku fika nhwanyana un’wana eka ntlawa wa hina, ri endle hilaha ku fanaka ni le ka yena. Loko ku fika nhwanyana un’wana wa vunharhu, ri endle hilaha ku fanaka ni le ka yena. Sweswo a ndzi nga swi rhandzi!”—Tina.

● U nga tlangi hi ndlela leyi nhwanyana a titwaka ha yona. U nga languteli leswaku loko u ri ni munghana wa jaha vunghana bya n’wina byi ta fana ni bya vanghana va wena va vanhwanyana. Ha yini? Anakanya hi leswi: Loko u byela munghana wa wena wa jaha leswaku sudu ya yena leyintshwa ya n’wi fanela kumbe u tolovele ku vulavula na yena ni ku n’wi byela swihundla swa wena, a nge ehleketi leswaku wa n’wi rhandza. Kambe loko u bumabumela nhwanyana hi ndlela leyi a langutekaka ha yona kumbe u tshamela ku bula na yena ni ku n’wi byela swihundla swa wena, a nga ha ehleketa leswaku wa n’wi rhandza.

Leswi vanhwanyana va swi vulaka: “Ndzi anakanya leswaku majaha a ma swi twisisi leswaku ndlela leyi ma khomaka majaha-kulobye a yi nge fani ni leyi ma faneleke ma khoma vanhwanyana ha yona.”—Sheryl.

“Jaha ri nga ha kombela nomboro ya riqingho ra mina ivi ri ndzi rhumelela SMS. Kahle-kahle . . . xi va xi ri xihi xikongomelo xa rona? Minkarhi yin’wana mi nga ha sungula ku rhumelelana ti-SMS ivi mi sungula ku rhandzana, kambe a swi talanga leswi mi nga swi vulavulaka eka SMS.”—Mallory.

“Ndzi anakanya leswaku jaha a ri swi xiyi leswaku swa olova ku va nhwanyana a ri tsakela, ngopfu-ngopfu loko jaha rero ri n’wi khathalela naswona ri ngheneka hi ku olova. Sweswo a swi vuli leswaku nhwanyana yoloye u lava ku rhandzana ni jaha rin’wana ni rin’wana. Ndzi ehleketa leswaku vanhwanyana vo tala va tshama va langutele ku rhandziwa naswona minkarhi hinkwayo va lava ku rhandzana ni jaha leri va faneleke.”—Alison.

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 2, NDZIMA 3

MATSALWA

“Ambala vumunhu lebyintshwa lebyi tumbuluxiweke hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu hi ku lulama ka ntiyiso ni vutshembeki.”—Vaefesa 4:24.

XITSUNDZUXO

Vutisa vanhu lavakulu va nga ri vangani lava wupfeke leswaku hi byihi vutshila lebyi va ehleketaka leswaku i bya nkoka swinene lebyi jaha ri faneleke ku byi hlakulela, kutani u kambisisa loko ku ri byona lebyi u faneleke u byi hlakulela hakunene.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Ndlela leyi u langutekaka ha yona a hi ya nkoka, kambe nchumu wa nkoka hi leswi u nga swona endzeni.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Nchumu wun’we lowu ndzi faneleke ndzi hleleka swinene eka wona i ․․․․․

Leswaku ndzi antswisa vutshila bya mina byo vulavula, ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● U nga swi kombisa njhani leswaku wa tixixima?

● U nga swi kombisa njhani leswaku wa yi xixima ndlela leyi nhwanyana a ehleketaka ni ku titwa ha yona?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 198]

“Majaha ma ehleketa leswaku vanhwanyana va ta ma rhandza loko ma ambala kumbe ma languteka hi ndlela yo karhi. Sweswo swi nga ha va ntiyiso kambe ndzi ehleketa leswaku vanhwanyana vo tala va tsakisiwa hi timfanelo letinene.”—Kate

[Xifaniso lexi nga eka tluka 197]

Mahanyelo lamanene a ma fani ni sudu leyi u yi ambalaka leswaku u ta tsakisa van’wana ivi u yi hluvula loko u fika ekaya