Ndzima 33

I Yini Leswi Ndzi Faneleke Ndzi Swi Tiva Malunghana Ni Ku Dzaha?

Languta swiga leswi landzelaka kutani u fungha hi ✔ eka bokisi leri nga etlhelo ka xiga xin’wana ni xin’wana lexi u vonaka onge xi hlamusela leswi u nga xiswona.

□ Ndzi navela ku tiva

□ Ndzi tshikilelekile

□ Ndzi lava ku amukeriwa hi vanhu van’wana

□ Ndza karhateka hi ndlela leyi ndzi nyuheleke ha yona

LOKO u funghe xin’wana xa swibokisana leswi eka tluka 237, swi vula leswaku ku ni leswi u fanaka ha swona ni tintangha ta wena leti dzahaka fole kumbe leti anakanyaka ku endla tano.a Hi xikombiso:

Ku enerisa ku navela ku tiva. “A ndzi tivutisa leswaku swi njhani ku dzaha fole, hiloko ndzi teka fole leri ndzi nyikiweke hi nhwanyana un’wana exikolweni kutani ndzi huma ndzi ya ri dzahela ehandle.”—Tracy.

Ku langutana ni ntshikilelo ni ku lava ku amukeleka. “Vana exikolweni a va ku, ‘Ndzi lava fole,’ kutani endzhaku ka loko se va ri kumile a va ku, ‘Sweswi se ndza antswa!’ Loko ndzi tshikilelekile, a ndzi lava ku dzaha.”—Nikki.

Ku hunguta miri. “Vanhwanyana van’wana va dzaha hi xikongomelo xo lava ku tshama va larile—swa olova swinene ku ri ni ku tshika ku dya swakudya swo karhi!”—Samantha.

Kambe loko u nga si lumeka fole ra wena ro sungula kumbe leri landzelaka, yimanyana kutani u ehleketa. U nga fani ni nhlampfi leyi tsutsumelaka exinjoveni. I ntiyiso leswaku nhlampfi yi nga ha tiphinanyana kambe yi ta hetelela yi file. Ematshan’weni ya sweswo, landzela ndzayo leyi kumekaka eBibeleni kutani u tirhisa “matimba ya [wena] ya ku ehleketisisa.” (2 Petro 3:1) Hlamula swivutiso leswi landzelaka.

Kahle-kahle I Yini Leswi U Swi Tivaka Hi Ku Dzaha?

Eka xivulwa xin’wana ni xin’wana fungha hileswaku i ntiyiso kumbe i mavunwa.

a. Ku dzaha ku ta hunguta ntshikilelo wa mina.

□ Ntiyiso □ Mavunwa

b. Ndzi ta humesa musi hinkwawo.

□ Ntiyiso □ Mavunwa

c. Ku dzaha a swi nge ri khumbi rihanyo ra mina kukondza ndzi dyuhala.

□ Ntiyiso □ Mavunwa

d. Ku dzaha swi ta ndzi endla ndzi rhandziwa hi vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra mina.

□ Ntiyiso □ Mavunwa

e. Loko ndzi dzaha, a ndzi vavisi munhu un’wana ku vaviseka mina.

□ Ntiyiso □ Mavunwa

f. Xikwembu a xi na mhaka ni leswaku ndza dzaha kumbe a ndzi dzahi.

□ Ntiyiso □ Mavunwa

Tinhlamulo

a. Mavunwa. Hambileswi ku dzaha ku hungutaka ntshikilelo swa xinkarhana, van’wasayense va kume leswaku entiyisweni nikhothini yi engetela tihomoni leti vangaka ntshikilelo.

b. Mavunwa. Minkambisiso yin’wana yi kombisa leswaku ku tlula 80 wa tiphesente ta musi wa fole lowu u wu kokaka a wu humi emirini wa wena.

c. Mavunwa. Hambileswi makhombo ya kona ma yaka ma andza loko u ya emahlweni u dzaha, vuyelo byi nga ri byingani byi vonaka hi ku hatlisa. Vanhu van’wana va godzomberiwa endzhaku ka ku dzaha fole rin’we ntsena. Ku dzaha swi ta hunguta mpimo wa moya lowu u nga ta kota ku wu nghenisa emahahwini ya wena naswona sweswo swi nga ha endla leswaku u tshamela ku khohlola. Nhlonge ya wena yi ta khwanyana ngopfu wa ha ri ntsongo. Ku dzaha swi endla leswaku swirho swa wena swa rimbewu swi nga tirhi kahle, ku va ni minkarhi leyi u tshamelaka ku chava u tlhela u va ni ntshikilelo.

d. Mavunwa. Lloyd Johnston muendli wa ndzavisiso, u kume leswaku vantshwa lava dzahaka “a va tsakeriwi ngopfu hi vanhu vo tala va rimbewu leri hambaneke ni ra vona.”

e. Mavunwa. Musi wa fole lowu hefemuriwaka hi munhu loyi a nga dzahiki wu dlaya vanhu va magidi lembe ni lembe; wu ta vavisa ndyangu wa wena, vanghana va wena hambi ku ri swifuwo swa wena.

f. Mavunwa. Lava lavaka ku tsakisa Xikwembu va fanele va tibasisa eka “swilo hinkwaswo leswi nyamisaka nyama.” (2 Vakorinto 7:1) A swi kanakanisi leswaku ku dzaha swi thyakisa miri. Loko u hlawula ku tithyakisa, ni ku tivavisa u tlhela u vavisa vanhu van’wana hi ku dzaha fole, a wu nge vi munghana wa Xikwembu.—Matewu 22:39; Vagalatiya 5:19-21.

Ndlela Leyi U Nga Alaka Ha Yona Ku Dzaha

Kutani, xana u ta endla yini loko munhu un’wana a ku nyika fole? Nhlamulo yo olova leyi kongomeke yo tanihi leyi nge, “Ndza nkhensa, a ndzi dzahi,” yi ta tirha. Loko munhu yoloye a phikelela kumbe a kala a ku hlekula, tsundzuka leswaku lexi i xiboho xa wena. U nga ha ku:

● “Ndzi kambisise ndlela leyi fole ri nga vavisaka rihanyo ra mina ha yona ivi ndzi endla xiboho xa leswaku a ndzi nge dzahi.”

● “Ku ni swilo swa nkoka leswi ndzi lavaka ku swi endla enkarhini lowu taka, leswi katsaka ku hefemula.”

● “Xana u lava ku ndzi byela leswaku a ndzi na yona mfanelo yo tiendlela xiboho?”

Kambe, ku fana ni vantshwa lava tshahiweke eku sunguleni ka ndzima leyi, u nga ha kuma leswaku ntshikilelo lowukulu wu sukela eka ku navela ka wena ku dzaha. Loko swi ri tano, u nga lwisana ni ku navela koloko hi ku anakanyisisa hi swivutiso swo fana ni leswi landzelaka:

● ‘Xana ndzi ta vuyeriwa hakunene loko ndzi dzaha? Hi xikombiso, loko ndzi dzaha hi xikongomelo xo lava ku amukeriwa hi van’wana, xana ndzi ta amukeleka eka vona hambiloko swi nga talangi swilo leswi hi fanaka ha swona? Xana ndza swi lava ku amukeriwa hi vanhu lava nga tsakelaka ku ndzi vona ndzi peta rihanyo ra mina ekhombyeni?’

● ‘Xana ku dzaha swi ta ndzi dyela mali yo tanihi kwihi, swi ta ndzi vangela swiphiqo swihi swa rihanyo naswona swi ta ndzi susa xindzhuti hi ndlela yihi?’

● ‘Xana ndzi tiyimisele ku lahlekeriwa hi vuxaka bya mina ni Xikwembu hikwalaho ko dzaha fole?’

Kambe, ku vuriwa yini loko se u godzomberiwile? I yini leswi u nga swi endlaka leswaku u tshika ku dzaha?

Ndlela Yo Tshika Ku Dzaha

1. Tibyele leswaku wa tshika. Tsala swivangelo leswi endlaka u tshika, kutani u swi kambisisa nkarhi na nkarhi. Lexi nga ku susumetelaka swinene leswaku u tshika i ku lava ku va la baseke emahlweni ka Xikwembu.—Varhoma 12:1; Vaefesa 4:17-19.

2. Kuma mpfuno. Loko ku ri leswaku a wu dzahela exihundleni, sweswi i nkarhi wa leswaku u byela vanhu van’wana kutani u kuma mpfuno. Byela vanhu lava a wu va fihlela leswaku wa tshika ku dzaha naswona u kombela nseketelo wa vona. Loko u lava ku tirhela Xikwembu, khongela leswaku xi ku pfuna.—1 Yohane 5:14.

3. Tivekele siku ro tshika ha rona. Tinyike mavhiki lama nga tluliki mambirhi naswona fungha siku leri u tiyimiseleke ku tshika ha rona eka khalendara ya wena. Byela ndyangu ni vanghana va wena leswaku wa tshika hi siku rero.

4. Lavisisa u tlhela u cukumeta mafole lama nga kona. Loko ri nga si fika siku leri u lavaka ku tshika ha rona, lavisisa hi vukheta ekamareni, emovheni ni le ka swiambalo swa wena ku vona loko ku nga ri na mafole lama saleke. Ma cukumete. Cukumeta swo lumeka ha swona, mencisi ni swibya swo chela nkuma wa fole eka swona.

5. Kuma tindlela leti nga ku pfunaka ku tiyisela. Nwana juzi yo tala ya mihandzu kumbe mati yo tala naswona u etlela nkarhi lowu engetelekeke. Tsundzuka leswaku ku tshikileleka i ka xinkarhana kasi vuyelo bya kona i bya vutomi bya wena hinkwabyo!

6. Papalata swilo leswi nga ku endlaka u navela fole. Fambela ekule ni swiyimo ni tindhawu leti nga ha ku endlaka u titwa u navela ku dzaha. Nakambe u nga ha boheka ku tshika ku tihlanganisa ni vanhu lava dzahaka.—Swivuriso 13:20.

U Nga Pfumeli Ku Kanganyisiwa

Lembe ni lembe, tikhampani leti endlaka fole ti heta tidolara ta magidi ya timiliyoni ti ri karhi ti endla swinavetisi swa fole. Xana ti va ti swi kongomise eka vamani swinavetisi swoleswo? Maphepha man’wana ya khampani leyi endlaka fole ma ri: “Vantshwa lava sungulaka ku dzaha loko va ha ri vatsongo, va ta dzaha ngopfu loko se va kurile.”

U nga pfumeleli valanguteri va tikhampani ta fole va ku tekela mali ya wena. Ha yini u pfumela leswaku va ku phasa? Valanguteri va tikhampani leti swin’we ni tintangha ta wena leti dzahaka, a va na mhaka ni swilo leswi ku vuyerisaka. Ematshan’weni yo va yingisa, yingisa xitsundzuxo lexi kumekaka eBibeleni u tlhela u dyondza ‘ku tipfuna.’—Esaya 48:17.

[Nhlamuselo ya le hansi]

MATSALWA

“Hi fanele hi fambela ekule ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu . . . thyakisaka mimiri ya hina.”—2 Vakorinto 7:1, Contemporary English Version.

XITSUNDZUXO

Papalata ku tekela swilo ehansi hi ku vula u ku, ‘Ndzi to koka musi kan’we ntsena.’ Lava endlaka tano va tala ku tlhela va sungula ku dzaha.—Yeremiya 17:9.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Ku tirhisa fole leri nga humesiki musi—tanihi ku cakunya fole—swi nga endla leswaku u va ni nikhothini yo tala swinene ku tlula fole leri dzahiwaka kunene naswona ri ni tichefu ta kwalomu ka 25 leti vangaka vuvabyi bya khensa leti endlaka leswaku munhu la ri tirhisaka a va ekhombyeni lerikulu ra ku va ni vuvabyi bya khensa ya le nkolweni ni ya le non’wini.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko n’wana loyi ndzi nghenaka na yena xikolo a ndzi sindzisa leswaku ndzi dzaha, ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Hambileswi u ma tivaka makhombo ya ku dzaha, ha yini u nga ha ringekaka leswaku u dzaha?

● I yini leswi ku khorwiseke leswaku a hi swinene ku dzaha?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 240]

“Loko munhu a ndzi nyika fole leswaku ndzi dzaha, ndza n’wayitela kutani ndzi ku, ‘Namba u rivala, a ndzi swi lavi ku khomiwa hi vuvabyi bya khensa.’”—Alana

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 241]

Xana Swi Bihile Hakunene Ku Dzaha Mbangi?

Ellen loyi a tshamaka eIreland u ri: “Vanhu van’wana va vula leswaku ku dzaha mbangi i ndlela yo balekela swiphiqo nileswaku a yi nge ku vangeli swiphiqo.” Xana u tshame u twa vanhu va vula marito lama fanaka loko va vulavula hi mbangi? Ringanisa mavunwa man’wana lama tolovelekeke ni ntiyiso wa mhaka.

Mavunwa. Mbangi a yi na khombo.

Ntiyiso. Vuyelo bya mbangi lebyi tiviwaka kumbe lebyi ku soriwaka leswaku byi va kona nkarhi wo leha byi katsa lebyi landzelaka: ku vaviseka ka miehleketo, ku tsandzeka ku hlaya ni ku tshikileleka ka fambiselo ra miri ro lwisana ni mavabyi swin’we ni ku nga eneriseki eka timhaka ta masangu eka vavanuna ni vavasati. Yi nga endla leswaku u va ni ntshikilelo, u lahlekeriwa hi miehleketo ni ku nga tshembi vanhu. Vana lava velekiwaka hi vavasati lava dzahaka mbangi va tala ku va ni swiphiqo swa mahanyelo, a va swi koti ku yingiserisisa naswona swa va tikela swinene ku endla swiboho.

Mavunwa. Musi wa mbangi a wu na khombo swinene ku fana ni musi wa fole.

Ntiyiso. Loko musi wa mbangi wu ringanisiwa ni wa fole, wu nga nghenisa masalela ya chefu leyi vuriwaka tar leyi phindhiweke ka mune eka ndhawu leyi moya wu nghenaka wu tlhela wu huma ha yona emirini wa wena naswona yi nghenisa khaboni-monokisayidi yo tala leyi nga ni chefu leyi phindhiweke ka ntlhanu engatini ya wena. Ku dzaha mbangi ka ntlhanu swi nga siya chefu leyi vangaka vuvabyi bya khensa ku fana ni loko u dzahe xiputsa xa fole.

Mavunwa. Mbangi a yi godzombeli.

Ntiyiso. Vantshwa lava nga ni swiphiqo swa byongo kumbe swa ndlela leyi va titwaka ha yona va nga hatla va godzomberiwa hi mbangi. Van’wana va nga godzomberiwa endzhaku ko yi tirhisa nkarhi wo leha. Ku engetela kwalaho, minkambisiso yi komba leswaku vantshwa lava dzahaka mbangi va va ekhombyeni lerikulu ra ku tirhisa swidzidziharisi swin’wana swo fana ni khokheyini.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka matluka 244, 245]

Leswi Fole Ri Swi Endlaka eMirini Wa Wena

Languta vanhu lava hanyeke kahle lava kombisiweke eka swinavetisi swa fole; kutani ringanisa swifaniso sweswo ni leswi ku dzaha ku swi endlaka emirini wa wena.

Nomu ni nkolo Swi nga endla leswaku u va ni vuvabyi bya khensa

[Xifaniso]

Ririmi leri nga ni vuvabyi bya khensa

Mbilu Swi endla leswaku misiha ya ngati yi tsindziyela yi tlhela yi lala, swi sivela mbilu ku kuma moya wo tenga naswona swi ku veka ekhombyeni lerikulu ra ku khomiwa hi vuvabyi bya mbilu

[Xifaniso]

Nsiha lowu pfalekeke

Mahahu Swi dlaya ndhawu leyi moya wu tshamaka eka yona, swi hisa ndhawu leyi moya wu hundzaka eka yona naswona swi endla leswaku u va ekhombyeni lerikulu swinene ra ku khomiwa hi vuvabyi bya khensa ya mahahu

[Xifaniso]

Hahu ra munhu la dzahaka

Byongo Swi endla leswaku u va ekhombyeni lerikulu ra ku khomiwa hi vuvabyi byo oma swirho

Nhlonge Swi nga endla leswaku u hatla u dyuhala

Meno Swi cinca muvala wa wona

Khwiri Swi vanga vuvabyi bya khensa

Rivengwana Swi vanga vuvabyi bya khensa

Thundhela Swi vanga vuvabyi bya khensa

Tinso Swi vanga vuvabyi bya khensa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 239]

Ku fana ni nhlampfi leyi tsutsumelaka exinjoveni, munhu la dzahaka u kuma leswi a swi lavaka kambe vuyelo bya kona bya vava