Ha Yini Ku Ri Na Vana Vo Tala Swinene Lava Balekaka?

Bibele Ni Vutomi Bya Ndyangu: Xihloko lexi xi ta humelela eka minkandziyiso ya mune leyi landzelanaka ya Xihondzo xo Rindza

“Xana munhu a nga anakanya leswi manana a vavisekisaka swona loko nhwana wakwe a baleka? I xivono xo chavisa. Hikwalaho ka yini a fambile? A ndzi swi twisisi. A a ri nhwanyana lonene ni la tsakeke naswona a a ha rintsongo swinene.

“Xana u kwihi madyambu lawa ke? Xana u tsakile? Xana u ni ndlala? Xana u ni xivundza? Ndza n’wi rhandza swinene. Ku hava loyi ndzi nga vulavulaka na yena. Ku hava lexi ndzi nga xi endlaka handle ko yimanyana.

“Nkarhi hinkwawo loko riqingho ri rila mbilu ya mina ya khana. Kambe a nga vulavuli naswona ku hava mahungu. Ndzi khongelele vuhlayiseki bya yena ni ntamu wa ku vona leswi swi humelela. Ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi anakanya leswaku nkarhi wun’wana ni wun’wana u ta nghena hi le nyangweni.

“ . . . Ndzi ehleketa hi swilo swo tala leswi hlanyisaka loko ndzi ringeta ku dlaya xitlhavi. Oho, Xikwembu lexi rhandzekaka, vuyisa xinhwanyetana xa mina ekaya.”

PAPILA leri nga laha henhla ri rhumeriwe eka mutsari wa tinyuziphepha la dumeke ni la tsundzuxaka eku sunguleni ka va-70. A ku ri nkarhi lowu a ku anakanyiwa leswaku vabaleki a va fambisiwa hi swivangelo swo ka swi nga nyawuli: tanihi ku tilavela mhangu, ku ringeta ntshunxeko, ku lwisana ni ku pimeriwa minkarhi, ku hela matimba hikwalaho ka ku tsemeka ka rirhandzu. Hambi loko van’wana va ha suka hikwalaho ka swivangelo leswi fanaka, swilo swi hundzukile eka malembe ya 15 lama hundzeke.

Vantshwa va namuntlha hakanyingi va suka hikwalaho ka swiyimo leswi vavisaka ngopfu—swiyimo leswi onhakeke ngopfu swa mindyangu leyi va twaka va nga laviwi ni ku rhandziwa eka yona; va nga ha xanisiwa. Kutani ematshan’wini ya ku tsutsumela eka xo karhi—mahanyelo lama nyanyulaka ni lama tsakisaka ngopfu—va baleka eka xin’wana, ku nga vutomi bya le kaya lebyi hohlokeke ni lebyi nga tsakisiki. “Sweswi vabaleki va hambane ngopfu ni leswi a va ri xiswona loko ka ha tsariwa swo tala hi vona” eku sunguleni ka va-1970, ku vula Dr. Douglas Huenergardt, mulanguteri wa byetlelo bya vabaleki eFlorida. “Enkarhini wolowo hi ve ni vana lava lavaka mahanyelo man’wana. Sweswo a hi swona leswi humelelaka namuntlha. N’wana loyi a balekaka hi loyi a nga swi kotiki ku tiyisela ekaya.”

Tidyondzo ta sweswinyana ti kombise sweswo. Kambe ti tlhela ti komba xin’wana lexi hlamarisaka. Vana vo tala a vo balekela ku pona vutomi bya ndyangu lebyi nga tiyiselekiki ntsena kambe hafu ya vabaleki namuntlha eUnited States va suka emakaya ku nga ri hi ku tirhandzela—va hlongoriwa kumbe ku khutaziwa ku suka emakaya hi vatswari va vona. “Eka vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi ku baleka swi vangiwa hi muti lowu nga hanyangiki kahle, ntirho kumbe xiyimo xa xikolo,” ku xiya magazini wa Family Relations. “Entiyisweni, vabaleki vo tala hi lava lan’wiweke, lava cukumetiweke kumbe lava hlongoriweke. Vantshwa lava va byeriwa ku famba kumbe ku tshikiwa hi vatswari va vona. Van’wana va xanisiwa ni ku khomiwa hi tihanyi hi ku phindha-phindha naswona a va voni swin’wana handle ka ku famba.”

Vona nhlomulo wonghasi! Vona ku vaviseka konghasi ka vana! Hikuva, loko va kala va va exitarateni, va ri ni mali yintsongo naswona va ri hava tindlela to tiwundla, vantshwa hakanyingi va hundzukela eku kombeleni, ku xavisa swidzidzirisi, vunghwavava ni vukhamba, kumbe va xanisiwa hi van’wana. “A hi vakondleteri ni vativi va mianakanyo lava xewetaka vabaleki eswiticini swa mabazi, kambe vanhu lava lavelaka tinghwavava vavanuna, vaxavisi va swidzidzirisi ni vateki va swifaniso leswi nga ambalangiki,” ku vula magazini lowu nge Psychology Today. “Tiphesente ta makume nhungu-tsevu ta vatshila lava hlawuriweke va vule leswaku ku hava lexi endliweke ku sivela vabaleki ku hlaseriwa hi vabvanyangeti lava. A swi hlamarisi, leswi rihanyo ra vabaleki ri nyanyaka loko va ri eswitarateni.”

I ntiyiso, tindlu leti engetelekeke ti karhi ti akeriwa ku rhurhela, ku phamela ni ku kongomisa vana lava pfumalaka makaya. Kambe kahle-kahle ku kuma vabaleki kona ni ku kota ku va pfuna i mhaka yin’wana. “Ntirho wa hina i ku byala mpimo wa ku titshemba eka vona, ku endla leswaku va tihlayisa hi voxe,” ku vula ndhuna yin’wana. “Naswona i ntirho wo tika lowu ndzi nga si tshamaka ndzi wu endla.” Loko vantshwa va fika kona, hakanyingi va ehleketa ni ku ka va nga tshembi lavakulu, va vaviseka, va hela matimba naswona va nga ha tisunga.

Xana swiphiqo swi nga lulamisiwa laha swi sunguleke kona? “Ngopfu-ngopfu, nhlayo leyikulu ya swiendlakalo swa vabaleki yi ta vangiwa hi timhaka to karhi ta ndyangu,” ku xiya Search, muamukeri wa lava lahlekeke wa le New Jersey. “Kahle-kahle munhu la tsakeke a nge baleki.” Manuku ke, i yini lexi nga ta tisa ntsako endyangu. Xana vuxaka bya vatswari ni vana byi nga tiyisiwa?