Loko Vana Va Kuma Swihlangi

“U VONAKE tanihi nchumu lowu humaka enthyeketweni,” wanhwana loyi hi nga ta n’wi vula Sharon u tsundzuka hi ku hlundzuka. “Nkarhi hinkwawo a a tshamela ku ndzi byela leswaku wa ndzi rhandza ni leswaku loko xigangu xa yena xo kuma khwiri, a nga ka a nga xi tshiki.”

Siku rin’wana Sharon u endzele dokodela ya yena ku ya kamberiwa leswi a a ehleketa leswaku i vuvabyi bya marhumbu; ku kumeke leswaku a a ri na tin’hweti tinharhu a ri na nyimba. Sharon wa tsundzuka: “Hi ku hatlisa ndzi vitane xigangu xa mina.” Xana nhlamulo ya xona a yi ri yihi ke? “U fanele ku xixa nyimba! Ntshunxeka eka swona!” Nthyeketo wu hundzuke norho lowo chavisa.

Vanhwanyana va kondlo-a-ndzi-dyi vo lava ku fika miliyoni yin’we eUnited States ntsena va biha emirini lembe rin’wana ni rin’wana. United States ri na xivumbeko lexi kanakanisaka xa ku va ni nhlayo leyikulu ya vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nga ni tinyimba exikarhi ka matiko lama hluvukeke—tiko ri ri roxe leri mpimo wu andzeke emalembeni ya sweswinyana. Hambi swi ri tano, dyondzo ya matiko ya 37 leyi lunghiseleriweke hi The Alan Guttmacher Institute yi hlavutele leswaku ku va ni khwiri exikarhi ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nga tekiwangiki i xiphiqo xa misava hinkwayo.

Ku tsale valavisisi Black na DeBlassie eka magazini wa Adolescence va ku: “Vanhwana va malembe ya xikolo lava kumaka makhwiri va huma eka mintlawa hinkwayo ya ntirhisano ni ya ikhonomi ni le swikolweni swa tiko ni swa munhu hi xiyexe. Tinxaka hinkwato, vupfumeri hinkwabyo ni swiphemu hinkwaswo swa tiko, emakaya ni le madorobeni, swa katseka.” Malunghana ni xivangelo xa leswaku hikwalaho ka yini mimpimo ya ku veleka yi ri leyikulu exikarhi ka vanhwanyana lava humaka emitini ya vusweti kumbe leyi nga nyawuriki, Journal of Marriage and the Family yi ri: “Vanhwanyana va valungu ni lava fumeke va S[wikhundla Swa] N[tirhisano ni Swa] I[khonomi] va tshamela ku xixa tinyimba.”

EUnited States, vavasati va malembe lama nga ehansi ka 20 hi vukhale va tihlamulela hi ku xixiwa ka vunharhu ka tinyimba hinkwato leti nga enawini. Hi ku honisa mahanyelo lamanene, kungu ra ku susa nyimba hakanyingi ri vonaka ri nonon’hwa ku hanya hi rona. “Ndzi kholwi,” ku tsundzuka wansati un’wana loyi a nga xixa nyimba loko a ha ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, “swa vavisa ku tiva leswaku a ndzi ri mudlayi, ku dlaya loku muhlaseriwa a nga ta ka a nga pfuki a yi tivile ndlela leyi ndzi tisolaka ha yona.”

Ku Lavisisa Mintlhantlho

Ku tsongahatiwa ka ntirhisano, vukati lebyi nga tiyangiki, vusweti—lebyi i vuyelo lebyi tolovelekeke bya tinyimba ta vana va kondlo-a-ndzi-dyi. Manuku ke, a swi hlamarisi leswi mhaka leyi yi veke leyi karhataka eka vadyondzisi, vadokodela, van’watipolitiki ni vatswari. Van’wana va sindzisa minongonoko ya dyondzo ya rimbewu, va tlhela va lava leswaku mintirho ya minkunguhato ni ya ku xixa tinyimba yi amukeleka hi ku olova eka vantshwa.

Hambi swi ri tano, vantshwa van’wana va ni swilaveko swa minsusumeto leswi dyondzo ya rimbewu yi nga ta ka yi nga swi anerisi. Hi xikombiso, vanhwanyana van’wana kahle-kahle va navele ku va ni nyimba! Tanihi laha nhwanyana un’wana a vuleke ha kona: “Ndzi ringete ku nghena ekhombyeni leswaku ndzi kuma nyingiso wa vatswari va mina. Ndzi anakanye leswaku n’wana loyi a a ta va nchumu lowu a wu ta va wa mina—ku hava loyi a a ta n’wi teka naswona a ndzi ta va ni xiphemunyana xa mina lexi saleke lexi nga ta ndzi nyika xivangelo xa vutomi.”

Nakambe, minongonoko ya dyondzo ya rimbewu a yi nyiki vantshwa vukongomisi bya mahanyelo. Matiko yo tanihi Sweden na Netherlands, laha minongonoko yo tano yi tolovelekeke, ya nga ha va ni tinyimba tintsongo ta vana va kondlo-a-ndzi-dyi kambe mpfangano wa rimbewu wu andzile. Xana ku nga va ku ri leswaku, ku tlhandlekela eka tinyimba, mpfangano wa rimbewu wu vanga ku onha lokukulu ka nsusumeto, ka mahanyelo ni ka moya ke? Loko swi ri tano, xana ku ni xivangelo lexi tiyeke xo khutaza, ku nga ri ku kunguhata, kambe ku tenga ke? Loko hi hlamula, a hi languteni leswi buku ya khale eka hinkwato leyi nga kona—ku nga Bibele—yi swi vulaka emhakeni leyi.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 3]

“Vanhwana va malembe ya xikolo lava kumaka makhwiri va huma eka mintlawa hinkwayo ya ntirhisano ni ya ikhonomi ni le swikolweni swa tiko ni swa munhu hi xiyexe. Tinxaka hinkwato, vupfumeri hinkwabyo ni swiphemu hinkwaswo swa tiko, emakaya ni le madorobeni, swa katseka.”—Magazini lowu nge Adolescence.