Kombisa Ripfumelo Leswaku U Kuma Vutomi Lebyi Nga Heriki
“[A hiveni ni] ripfumelo leswaku hi hlayisa moya wu hanya.”—VAHEVERU 10:39, “NW.”
1. Xana encyclopedia ya Khatoliki yi ri yini hi ku tirhisa ka Bibele ka rito leri nge “moya”?
A KU na laha Bibele yi vulaka leswaku vanhu va ni moya lowu nga fiki lowu ponaka eku feni ka miri kutani wu hanya hi laha ku nga heriki exivandleni xa moya. Hambi ku ri New Catholic Encyclopedia ya pfumela: “Mianakanyo ya moya lowu ponaka endzhaku ka rifu a yi kona eBibeleni. . . . Moya [soul] eka T[estamente] ya K[hale] a wu vuli xiphemu xa munhu, kambe munhu a helerile—munhu tanihi xivumbiwa lexi hanyaka. Hi ku fanana, eka T[estamente] L[eyintswha] wu kombisa vutomi bya munhu: vutomi bya munhu hi xiyexe.” Kutani vanhu a va na mimoya, i mimoya.
2. (a) Hi kwihi laha dyondzo ya ku nga fi ka moya yi sunguleke kona? (b) Hi wihi ntiyiso hi xiyimo xa munhu endzhaku ka rifu?
2 Tanihi laha xihloko lexi hundzeke xi kombiseke ha kona, ripfumelo ra moya lowu nga fiki, i mianakanyo ya vuhedeni leyi yi nga landzelerisiwaka ku fikela eminkarhini yo sungula ya matimu. Musunguri wa rona hi loyi a kaneteke marito lama nga erivaleni ya Xikwembu leswaku munhu “u ta fa” hi ku nga yingisi. (Genesa 2:17) A ku ri mukaneti, Sathana Diyavulosi, la vuleke a ku: “Mi nga ka mi nga fi.” (Genesa 3:4) Naswona sweswo a ku ri vunwa. (Yohane 8:44) Endzhakunyana, Sathana u kurise dyondzo ya ku nga fi ka moya wa munhu. Kambe ntiyiso hi xiyimo xa munhu endzhaku ka rifu wu hi laha wu tsariweke ha kona eRitweni leri huhutiweke ra Xikwembu eka Eklesiasta 9:5: “V̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.”—Nakambe vona Varhoma 5:12.
Ntshembo Wa Vutomi Lebyi Nga Heriki
3. Hi le ka ntshembo wihi laha Bibele yi nga na swo tala swo swi vula?
3 Hambi loko Bibele yi kombisa kahle leswaku a ku na lexi vuriwaka moya lowu nga fiki, yi na swo tala swo swi vula hi vutomi lebyi nga heriki. Ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki a ku ri dyondzo-nkulu ya Yesu. U te: “Kambe, vutomi lebyi nga heriki, hi leswaku va ku tiva, wena ntsena u nga Xikwembu xa ntiyiso, na Yesu Kriste loyi u n’wi rhumeke.” (Yohane 17:3) Malunghana ni lava va kombisaka ripfumelo eka Xikwembu na Kriste, Yesu u te: “Ndzi [va] nyika vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 10:28) Hi ku tiyiseka swinene, u te: “Loyi a pfumelaka, ú ni vutomi lebyi nga heriki. . . . Ú ta hanya hilaha ku nga heriki.” (Yohane 6:47, 51) Nakambe u twarisile: “Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 3:16.
4. Xana Yesu u te yini hi ntshembo wa nkarhi lowu taka?
4 Tanihi leswi ku nga riki na moya lowu nga fiki lowu ponaka rifu, xana xitshembiso xa Bibele xa vutomi lebyi nga heriki xi ta kumiwa njhani? Yesu u nyikele vumbhoni byo tala hi leswi loko a endzele Marta na Mariya enzhaku ka loko makwavo wa vona Lazaro a file. U te eka Marta: “Hi mina ku pfuka ni vutomi; la pfumelaka ka mina, hambi a nga fa, ú ta hanya.” U vutise Marta: “Xana wa swi pfumela sweswo xana?” U hlamurile: “Ina Hosi, ndza pfumela leswaku hi wena Mesiya, N’wana wa Xikwembu.”—Yohane 11:25-27.
5, 6. Xana ku pfuxa ka Yesu Lazaro a tlhelela evuton’wini swi kombise yini?
5 Ku kombisa leswaku yena, tanihi N’wana wa Xikwembu, a a nyikiwe matimba yo pfuxa vafi va tlhela va hanya, Yesu u ye esirheni ra Lazaro. Lazaro a a file ku ringana mune wa masiku, naswona miri wa yena a wu sungule ku bola. Hambi swi ri tano, “[Yesu] a huwelela hi rito leri tlakukeke, a ku: ‘Lazaro, humela handle!’ Kutani mufi a huma, a tsondzeleriwile milenge ni mavoko hi malapi, mombo wa yena wu bohiwile hi duku. Yesu a ku ka vona: ‘N’wi ntshunxeni, leswaku a kota ku muka.’” (Yohane 11:43, 44) Lazaro la feke u vuyiseriwe evuton’wini!
6 Lazaro a nga pfuxiwanga a huma etilweni kumbe kun’wana exivandleni xa moya. A a nga yanga exivandleni xa moya loko a file kambe a a nga twi nchumu endzeni ka sirha, laha vafi hinkwavo va nga kona. (Psalma 146:4; Yohane 3:13; Mintirho 2:34) A swi nga ta twisiseka ku ehleketa leswaku moya lowu nga fiki wa Lazaro a wu ri ku tsakeleni ka mikateko ya le tilweni kutani moya wolowo wu tekiwa ematilweni leswaku wu tlheriseriwa eka miri wa yena lowu nga hetisekangiki emisaveni, leswaku a hanya nakambe emisaveni leyi yi taleke mahlomulo, mavabyi ni rifu. Kambe tanihi leswi a a nga ri etilweni, ku vuyiseriwa ka yena evuton’wini ku tsakeriwile, hikuva ku vule malembe lama engetelekeke ya ku hanya eka yena ni ku hlanganisiwa ni varhandziwa va yena. Endzhaku, a a ta fa nakambe.
7, 8. (a) Hi le ka swiendlakalo swihi swin’wana laha Yesu a pfuxeke vafi? (b) Ha yini Yesu a endle masingita wolawo yo tlherisela vanhu evuton’wini?
7 Loko Yesu a pfuxe xinhwanyatana lexi a xi file, vatswari va xona “va hlamala hi ku hlamala lokukulu.” (Marka 5:42) Hambi swi ri tano, eku heteleleni xinhwanyatana xexo xi file nakambe. Loko Yesu a pfuxe n’wana wa noni ya le Nayini la feke, “va khomiwa hi ku chava, va dzunisa Xikwembu.” (Luka 7:16) Kambe munhu yoloye eku heteleleni u file. Malunghana ni masingita lawa, The New International Dictionary of New Testament Theology ya tiyisa: “Hinkwavo lava pfuxiweke hi Kriste enkarhini wa vutirheli bya yena emisaveni va fanele ku fa, tanihi leswi ku pfuxiwa loku ku nga nyikangiki ku nga fi.”
8 Ha yini Yesu a pfuxe vanhu lava eku feni? Hayi ku nyika vutomi lebyi nga heriki enkarhini wolowo, kambe ku kombisa leswaku a a ri Mesiya ni ku kombisa leswi Xikwembu a xi n’wi nyike matimba ya ku swi endla. Swi aka ripfumelo eka ntshembo wa ku pfuxiwa ni vutomi lebyi nga heriki ehansi ka ku fuma loku taka ka Mfumo wa le tilweni wa Xikwembu emavokweni ya Kriste.—Matewu 6:9, 10; Yohane 11:41, 42.
9. Xana Marta na Pawulo va yi twisise kahle dyondzo ya Yesu mayelana na ntshembo wo pfuxiwa hi ndlela yihi?
9 Marta a a tiva hi ntshembo wolowo hikwalaho ka xinghana xa yena na Yesu, hikuva eku sunguleni, mayelana na Lazaro u te: “Ndza swi tiva leswaku ú ta pfuka hi siku ra makumu, eku pfukeni ka vafi.” (Yohane 11:24) A a swi tiva leswaku ku pfuxiwa ku ta va kona, ku nga ri esikwini ra (Lazaro) ra makumu, kambe enkarhini lowu taka, “hi siku ra makumu”—Siku ra ku Avanyisa, laha vafi va nga ta pfuxeriwa ehansi ka Mfumo wa ku fuma ka Xikwembu. Muapostola Pawulo na yena a a swi tiva sweswo, hikuva u te: “[Xikwembu] xi vekile siku leri xi nga ta avanyisa misava eku lulameni.” (Mintirho 17:31) Nakambe Pawulo u te: “Lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.” (Mintirho 24:15) A nga vulanga swona leswaku ku pfuxiwa ana se a ku humelela kambe leswaku “va ta pfuka” enkarhini lowu taka—ehansi ka ku fuma ka Mfumo.
10. I nhlamuselo yihi leyi profesa wa Mufurwa a yi endlaka hi tidyondzo ta Vujagana mayelana na ku pfuxiwa loko ti pimanisiwa ni dyondzo leyi nga erivaleni ya Bibele?
10 Ebukwini leyi nge Immortality of the Soul or Resurrection of the Dead? Profesa wa Protestente wa Furwa Oscar Cullmann wa tsala: “Ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka ku langutela ka Vakriste ka ku pfuxiwa ka vafi ni ripfumelo ra Magriki ra ku nga fi ka moya. . . . Hambi loko Vukriste endzhaku byi humese ku hlangana exikarhi ka tidyondzo leti timbirhi, na loko namuntlha Vakriste lava tolovelekeke va ti pfilunganya hi laha ku heleleke, a ndzi xi voni xivangelo xo fihla leswi mina na vadyondzi vo tala hi swi xiyaka swi ri ntiyiso. . . . Vutomi ni mianakanyo ya Testamente Leyintshwa swi taleriwe hi ku pfumela eku pfuxiweni ka vafi. . . . Munhu la heleleke, loyi a feke hakunene, u vuyiseriwa evuton’wini hi ntirho lowuntshwa wa Xikwembu wa ku vumba.”
Ku Pfuxeriwa—Kwihi?
11, 12. (a) Xana xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu ni misava hi xihi? (b) Yesu u swi kombise njhani leswaku xikongomelo xa Xikwembu hi misava a xi cincanga?
11 Loko Xikwembu xi vumbe vanhu, xi va nyike misava tanihi kaya ra vona leri nga heriki, xi kunguhata ku tata planete leyi hi rixaka ra vanhu lavanene. (Genesa 1:26-28; Psalma 115:16) Bibele yi vulavula hi Yehova tanihi “[La] endleke misav̌a ni ku yi vumba, [la] yi sunguleke [a ri yexe]; a nga yi endlanga mananga, kambe o yi endlile leŝaku yi akiwa.”—Esaya 45:18.
12 Ku nga khathariseki magidi ya malembe ya ku nga hetiseki ni ku fa ku sukela loko munhu a xandzukile, xa ha ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku misava yi va kaya ra munhu hi laha ku nga heriki: “La’v̌o lulama v̌a ta fuma misav̌a, v̌a ta ṭhama ka yona hi masiku.” (Psalma 37:29) “Ku katekile lavo rhula, hikuva va ta dya ndzhaka ya misava.” (Matewu 5:5) Xisweswo, loko Yesu a tlherisele lava feke evuton’wini, u va pfuxe kona kwala misaveni, naswona hi xihatla va lemukiwe hi van’wana tanihi vanhu lava a va file. Leswi swi tiyise leswaku ehansi ka ku fuma ka Mfumo vafi va ta tlheriseriwa evuton’wini emisaveni leswaku va va ni lunghelo ro hanya hi laha ku nga heriki eka yona. (Nhlavutelo 20:12, 13) Sweswo swi ta hetisisa xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu na hi misava.—Esaya 46:9-11; 55:11; Tito 1:1, 2.
13. I xiphiqo xihi lexi langutaneke ni tikereke ta Vujagana, naswona va hluleka njhani ku xi tlhantlha?
13 Hambi swi ri tano, tanihi leswi tikereke ta Vujagana ti pfumelaka ku nga fi ka moya, leswi swi va nyika xiphiqo: Xana va nga ku pfumelelanisa ku yini ku pfuxiwa ka “munhu la heleleke,” hi laha Yesu a swi kombiseke ha kona, ni ripfumelo ra vona eka moya lowu nga fiki lowu ana se wu hanyaka etilweni kumbe etiheleni? The Catholic Encyclopedia ya seketela: “Huvo ya Vumune ya Lateran yi dyondzisa leswaku vanhu hinkwavo, hambi hi lava hlawuriweke kumbe i vabihi, ‘va ta pfuka nakambe va ri ni mimiri ya vona leyi sweswi va nga na yona.’” Ya engetela: “Tanihi leswi miri wu nga munghana wa swidyoho swa moya, ni munghana wa ku tenga ka wona, vululami bya Xikwembu byi vonaka byi lava leswaku miri wu hlanganyela eka nxupulo ni hakelo ya moya.” Hi ku ya hi ripfumelo leri, miri wu ta tlhela wu hlangana na moya etilweni kumbe etiheleni. Nkarhi wo tanihi kwihi? Xihlovo xexo xi ri: “Mimiri leyi pfuxiweke ya vakwetsimi ni vadyohi yi ta ambexiwa hi ku nga fi.”
14. Xana mutsari wa Mujesuit u ringeta ku ri hlamusela njhani langutelo ra Vujagana ra ku pfuxiwa ka miri?
14 Ebukwini leyi nge The Future Life, hi Mujesuit J. C. Sasia, ha hlaya: “Hikwalaho vutomi bya le tilweni byi ta va bya mintsako ni swiyimo leswi tsakisaka [swa miri lowu hlanganisiweke ni moya].” Malunghana ni mimiri leyi hlanganisiweke ni mimoya ya yona etiheleni, xihlovo xexo xi ri: “Etiheleni, endzhaku ko pfuxiwa [ka miri], xitwi xin’wana ni xin’wana xa miri wa munhu xi ta va ni ku xaniseka ka xona n’wini. . . . Xitwi xa ntlhaveko kumbe xa nkhumbo xi ta twisiwa ku vava ngopfu, hikuva ngopfu-ngopfu i swidyoho swa nyama leswi vabihi va dyoheleke Xikwembu ha swona. . . . Ku hlangana ka swona ni mimiri ya swona hi kona loku nga ta vanga ku xaniseka loku engetelekeke ni mahlomulo.”
15. Ha yini ku ri ndzhukano ku dyondzisa leswaku Xikwembu xi xanisa vanhu etiheleni hi laha ku nga heriki?
15 Xisweswo, ku amukela dyondzo ya vuhedeni ya ku nga fi ka moya nakambe swi pfulele Vujagana ndlela yo amukela dyondzo ya ku xanisiwa ka tihanyi ka mimoya—hambi ku ri mimiri—etiheleni hi laha ku nga heriki. Hambi swi ri tano, malunghana ni mukhuva wa Vamatiko wo hisa vana tanihi magandzelo ya swikwembu swa mavunwa, Yehova u te: “Va . . . hisa v̌ana v̌a v̌ona e nḍilweni, yi v̌a holokosta ya Baal, ŝi nga leŝi nḍi nga v̌a lerisangiki, nḍi nga v̌a byelangiki ŝona, leŝi ŝi nga ka ŝi nga humi mbilwini ya mina.” (Yeremia 19:5) Kutani i ndzhukano ku dyondzisa leswaku Xikwembu xi xanisa vanhu hi laha ku nga heriki, loko Rito ra xona ri kombisa erivaleni leswaku vabihi lava nga hundzukiki va ta herisiwa, va nga ha vi kona. “Kutani un’wana ni un’wana loyi a nga yingisiki muprofeta yoloyi [Yesu], ú ta susiwa etikweni.”—Mintirho 3:23; nakambe vona Matewu 10:28; Luka 17:27; Yohane 3:16; 2 Petro 2:12; Yuda 5.
Ku Pfumala Ku Fa
16. Xana Bibele yi dyondzisa yini hi ku nga fi?
16 Hambi swi ri tano, xana Bibele a yi dyondzisi leswaku vanhu va ta tekeriwa etilweni leswaku va hanya vutomi lebyi nga fiki kona? Ina, ya dyondzisa. Kambe leswi a swi yelani ni mimoya ya vanhu leyi nga fiki. Ku nga fi ku kumiwa hi munhu loyi a pfuxiweke tanihi xivumbiwa xa moya (tanihi Yesu) kambe hayi hi ku va ni moya lowu nga fiki lowu poneke rifu. Hakelo ya nkarhi lowu taka ya ku nga fi yi nyikiwe vanhu van’wana lavo tshembeka, lava fanaka na Kriste naswona a yi ta kumiwa ntsena loko Kriste a tile ematimbeni ya Mfumo etilweni, hayi xikan’we-kan’we endzhaku ka ku tlhandlukela ka Kriste etilweni eka lembe xidzana ro sungula.—Psalma 110:1; 1 Vakorinto 15:53, 54.
17. I vangani lava nga ta kuma ku nga fi, naswona i xiphemu xihi lexi va nga na xona eka xikongomelo xa Xikwembu hi misava?
17 Ku tlula kwalaho, ntshembo wolowo wu nyikiwe ndyangu wuntsongo swinene wa vanhu. Yesu u wu vula “ntlhambinyana.” (Luka 12:32) Ntlawa lowu, wa nhlayo ya 144 000, wu pfuxeriwa evuton’wini bya le tilweni tanihi swivumbiwa swa moya leswi nga fiki ku fuma misava hinkwayo na Kriste eMfun’weni wa yena wa le tilweni. (2 Petro 3:13; Nhlavutelo 7:4; 14:1, 4; 20:4) Hi ku famba ka nkarhi, misava leyi va nga ta fuma eka yona yi ta va yi akiwe hi vanhu lava hetisekeke, a swi kanakanisi leswaku va ta va magidi ya timiliyoni. Vo tala va vanhu volavo va ta va van’wana lava vuyeke emisaveni loko “lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.” (Mintirho 24:15) Hambi swi ri tano, ku ta va ni van’wana lava kumaka vutomi emisaveni leyintshwa handle ka lava va pfuxiweke eku feni. I vamani volavo?
“A Nga Ka A Nga Fi Ni Siku Ni Rin’we”
18. Ku engetela eka ntshembo wa ku pfuxiwa ka vanhu lava feke, i xilo xihi xo hlamarisa lexi Yesu a xi vhumbeke?
18 Hambi loko ntshembo wa ntiyiso wa vanhu lava feke ku ri ku pfuxiwa, ku ni ntshembo wun’wana wo tsakisa enkarhini wa hina. Wu malunghana ni leswi Yesu a swi byeleke Marta. Endzhaku ko vula ku: “La pfumelaka ka mina, hambi a nga fa, ú ta hanya [eku pfuxiweni],” Yesu u engeterile, “kutani un’wana ni un’wana la hanyaka, a va a pfumela ka mina, a nga ka a nga fi ni siku ni rin’we.” (Yohane 11:25, 26) Eka mhaka leyi yo hetelela, Yesu u vhumbe xilo xo hlamarisa: Nkarhi wa ta lowu vanhu lava hanyaka va nga ta ka va nga voni rifu! Kambe xana wu ta fika rini?
19. (a) Hi le nguveni ya nkarhi wihi laha ntshembo wa ku nga fi wu nga ta voniwa? (b) Bibele yi va hlamusela njhani lava nga ni ntshembo wa ku nga fi?
19 Sweswi—siku ra hina—i nkarhi wa leswaku xitshembiso xexo xi voniwa! Vumbhoni hinkwabyo byi komba leswaku hi le kusuhi swinene ni makumu ya misava leyi yo biha. (Matewu 24:3-14; 2 Timotiya 3:1-5, 13) Xisweswo, vanhu lava namuntlha va kombisaka ripfumelo eka Xikwembu ni le ka N’wana wa xona va ni ntshembo lowu nyanyulaka wo pona makumu ya mafambiselo lawa ni ku hambeta va hanya emisaveni leyintshwa ya Xikwembu—va nga ha fi! Lava ku vulavuriwa ha vona eka Nhlavutelo 7:9, 14 (BX) tanihi “v̌unyingi le’byikulu bya v̌anhu lav̌a ku nga riki na munhu l’a kotaka ku v̌a hlaya, v̌a matiko hikwawo, ni va tinšaka hikwato, ni v̌a tinḍimi hikwato . . . la’v̌a humeke nhlomulweni lo’wukulu,” va hlayisiwe hi Xikwembu hikwalaho ka ku kombisa ka vona ripfumelo. Yesu u vulavule hi ku ta ka ku lovisiwa ka mafambiselo ya sweswi yo biha tanihi “nhlomulo [lowukulu lowu nga si tshamaka wu] va kona hi mpfhuka misava yi tumbulukile ku fikela namuntlha, naswona a wu nga ha vi kona ni siku ni rin’we.”—Matewu 24:21; nakambe vona Swivuriso 2:21, 22; Psalma 37:10, 11, 34.
20, 21. Xana timiliyoni namuntlha ti ri kombisisa ku yini ripfumelo eka Xikwembu na Kriste, naswona i yini lexi vo tala va vona va nga ta ka va nga xi lavi?
20 Emisaveni hinkwayo, timiliyoni ta ntshungu lowukulu leti lavaka ku hanya hi laha ku nga heriki emisaveni ana se ti kombisa ripfumelo eka switshembiso swa Xikwembu ni le ka loyi a nyikiweke matimba yo va “ku pfuka ni vutomi,” Yesu Kriste. Naswona ti tinyiketele eka Xikwembu, ti kombisa leswi hi nkhuvulo wa mati. (Matewu 28:19, 20) Va pfumela leswaku va ta kuma ku ponisiwa ntsena eka “Xikwembu lexi tshameke exiluvelweni, ni le ka Xinyimpfana,” Yesu Kriste.—Nhlavutelo 7:10.
21 Lava va ntshungu lowukulu lava ponaka makumu ya misava leyi va nge lavi ku pfuxiwa eku feni hikuva a va “nga fi ni siku ni rin’we”! Xana u teka magoza yo va un’wana wa ntlawa lowu? Loko swi ri tano, vona lunghelo leri hlamarisaka, leri hlawulekeke leri ku pfulekeleke—ro pona makumu ya mafambiselo yo biha ya Sathana no nghenisiwa eka nguva leyintshwa leyi nga ta ku yisa evuton’wini lebyi hetisekeke ni vutomi lebyi nga heriki eparadeyisini emisaveni! (Luka 23:43; Nhlavutelo 21:4, 5) Hi ku dyondza leswi ku nga ku rhandza ka Xikwembu ni ku tiyisela eku swi endleni, u ta kombisa leswaku ‘a wu wa ntlawa wa lava tlhelelaka endzhaku va ya eku loveni.’ Na wena u ta “[va] ni ku pfumela, leswaku [u] hlayisa [moya wa wena].”—Vaheveru 10:39; 1 Yohane 2:15-17; Nhlavutelo 7:15.
Swivutiso Swa Mpfuxeto
◻ Hi wihi ntshembo wa ntiyiso hi vafi?
◻ Ha yini ripfumelo ra Vujagana eku pfuxiweni ka miri ku ri ndzhukano eka Xikwembu?
◻ Xana Bibele yi dyondzisa yini hi ku nga fi?
◻ I ntshembo muni wo hlamarisa lowu vanhu va nga vaka na wona namuntlha?