Swivono Swa Le Tikweni Leri Tshembisiweke

Yordani Lowu U Nga Ha Vaka U Nga Wu Tivi

KU BOXIWA ka Nambu wa Yordani ntsena ku nga ha ku tsundzuxa swivono leswi tolovelekeke: Vaisrayele ehansi ka Yoxuwa va tsemakanya vuandlalo bya wona lebyi omisiweke ekusuhi na Yeriko; Naaman a hlamba hi makhamba ya nkombo ematini ya wona leswaku a tshunguriwa nhlokonho; Vayuda vo tala na Yesu, va ya khuvuriwa eka wona hi Yohane.—Yoxuwa 3:5-17; 2 Tihosi 5:10-14; Matewu 3:3-5, 13.

Entiyisweni, swiendlakalo leswi hinkwaswo leswi dumeke swi humelele eka xiyenge xo leha ni lexi tivekaka swinene xa Yordani, xiyenge lexi nga edzongeni wa Lwandle ra Galeliya ku ya eLwandle leri Feke. Kambe swichudeni leswi gingiritekaka swa Rito ra Xikwembu swi nga ha honisa xiyenge xin’wana xa Yordani—xiyenge xa le n’walungwini wa nambu ni ndhawu ya xona leyi xi rhendzeleke. Xiya mepe.a Ndhawu leyi nga ehansi exikarhi i xiyenge xa Nkova wa Great Rift, nkova lowu sukelaka eSiriya wu ya eAfrika.

Swihlovo swinharhu leswikulu swa Nambu wa Yordani i swinambyana leswi vangiwaka hi gamboko leyi n’wokaka eNtshaveni leyi tlakukeke ya Hermoni. Xinambyana lexi nga evuxeni swinene (tluka 17, ehenhla) xi huma eka riwa ra ribye ra layimi ekusuhi ni tshaku ra ntshava. Laha hi laha Khezariya wa Filipi a wu ri kona; tsundzuka leswaku Yesu u endzele kwalaho hi ku hatlisa a nga si hundzuriwa ‘entshaveni leyi tlakukeke.’ (Matewu 16:13–17:2) Xinambyana xin’wana xi huma exintshambyanini laha muti wa Dan a wu akiwe kona, laha Vaisrayele va mfumo wa le n’walungwini va vumbeke rhole ra nsuku. (Vaavanyisi 18:27-31; 1 Tihosi 12:25-30) Xinambyana xa vunharhu xi hlangana ni leswi swimbirhi ivi swi vumba Nambu wa Yordani, lowu yaka ehansi hi timitara ta 300 endzhaku ka tikhilomitara ta 11.

Kutani nkova wu andlaleka wu va Hula Basin, wu endla leswaku mati ya Yordani ma hangalaka, ma vumba ndhawu yo anama leyi nga ni ndzhope. Eminkarhini ya khale mati yo tala a ma hlengeletana ma vumba damu lerintsongo leri tiviwaka tanihi Tiva ra Hula (kumbe Huleh). Kambe Tiva ra Hula a ra ha ri kona hikuva eminkarhini ya sweswinyana Yordani wa le henhla wu ololoxiwile, mihocho yi engeteriwile leswaku ku kokiwa ndhawu ya ndzhope ivi nomu wa tiva wu enta. Hikwalaho, loko u languta emepeni wa ndhawu u vona tiva (ra Hula) en’walungwini wa Lwandle ra Galeliya, u ta swi tiva leswaku mepe i wa ndhawu ya minkarhi ya khale, hayi hi ndlela leyi u nga ri vonaka ha yona namuntlha.

Kambe, loko u endza u ta kuma leswi hlayisiweke swa ntumbuluko leswi nga ku nyikaka xivono xa ndlela leyi ndhawu a yi languteka ha yona emasikwini ya Bibele, loko ka ha ri kaya ra swimilana swo karhi, swo tanihi makhwati lamakulu ya papirasi ni byanyi byo leha.—Yobo 8:11.

Ndhawu leyi a yi ri kaya ra tinxaka to hambana-hambana ta swinyenyana leti tshamelaka ku cinca. Tiheroni, magumba, swilandzaminonga, magugurwana ni swinyenyana swin’wana swi tele, hi mhaka ya leswi nhlangasi ni tiva swi vumbeke ndhawu leyinene yo wisa eka yona endleleni yo rhurha exikarhi ka Yuropa na Afrika. (Deuteronoma 14:18; Psalma 102:6; Yeremia 8:7) Swivumbiwa swin’wana leswi fanelaka ndhawu leyi swi nga ha endleka a swi nga vonaki kambe vukona bya swona byi endle ku hundza hi le Hula Basin swi nga naveleki. Leswi swi fanele swi katse tinghala, timpfuvu, timhisi ni tinguluve ta nhova. (Yobo 40:15-24; Yeremia 49:19; 50:44; Habakuk 1:8) Hi minkarhi yin’wana vuvabyi bya tinsuna a byi tele, lebyi handle ko kanakana ku nga byin’wana bya vuvabyi lebyi boxiwaka eBibeleni.

Kutani ke, vaendzi ni tikharavhani letikulu a va ta yi papalata ndhawu leyi ya ndzhope. Kutani xana a va ta wu tsemakanya hi kwihi Nambu wa Yordani enkoveni lowu nga en’walungwini wa Lwandle ra Galeliya?

Ekusuhi ni Lwandle ra Galeliya a ku ri ni maribye lama humeleke ehandle; xivumbeko lexi xo tanihi damu hi yona mhaka leyi ha yona mati a ma tlhelela endzhaku ivi ma vumba Tiva ra Hula. U nga vona xiyenge xa maribye yo humela ehandle eka tluka 16. Loko Yordani wu nghena eka rona edzongeni wa Lwandle ra Galeliya (wa vonaka ekule), wu famba hi ku hatlisa lerova ku vonaka mati yo basa. Hakunene, vaendzi va khale va fanele va swi kume swi ri na khombo ku ehlela etiveni rero ro enta, va tsemakanya mati ya Yordani lama khulukaka hi ku hatlisa.

Exikarhi ka ndhawu leyi nga ni ndzhope ya Hula Basin ni gova a ku ri na vuandlalo byo koma laha mati a ma khuluka hi ndlela yo rhula. Laha vaendzi va khale a va swi kota ku pela nambu kahle naswona byi ve xiyenge xa ndlela yo famba ha yona ku ya eTikweni leri Tshembisiweke. Sweswi ku na buloho endhawini leyi, leri ra ha riki ndhawu ya nkoka yo tsemakanya Yordani.

Hula Basin namuntlha i ndhawu leyi noneke ya vurimi; nakambe ku na ni madamu ya tinhlampfi. Leswi hinkwaswo swa koteka hikwalaho ka mati yo tala lama khulukelaka ehansi exiyengeni lexi xa Nambu wa Yordani.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Mepe lowu nga eka tluka 17]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Hula

Lwandle ra Galeliya

[Xihlovo Xa Kona]

Xi sekeriwe eka mepe lowu kandziyisiweke hi va ka Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. ni va ka Survey of Israel.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Swifaniso swa swiharhi: Safari-Zoo of Ramat-Gan, Tel Aviv