Ku Nga Ri Khale—Misava Yo Pfumala Switlhavi!
MISAVA yo pfumala switlhavi ya ta ku nga ri khale? Mawaku mahungu layo tsakisa swonghasi eka lava xanisekaka hi vuvabyi—hambi loko switlhavi swa vona swi ri swa miri, miehleketo kumbe swa minsusumeto! Hi xikombiso, timiliyoni ti ta tsaka loko ku susiwe switlhavi leswikulu swa miri leswi vangiwaka hi tinxaka tin’wana ta khexe, ku karhatiwa hi vuvabyi bya ku khwanyana ka misiha ni vuvabyi bya mbilu bya angina pectoris. Lava xanisiwaka hi swiphiqo leswikulu swa miehleketo va nga ha kuma ku wisa eka switlhavi leswi hakanyingi swi nga hlamuselekiki. Nakambe timiliyoni tin’wana to tala ti ta tsaka loko switlhavi swa tona swa minsusumeto leswi vangiwaka hi mintlhaveko yo tanihi ku chava, nhlomulo, nandzu, ku vilela kumbe ku karhateka swo hela. Kambe hakunene ha swi lava ku vona makumu ya switlhavi hinkwaswo?
“Ku pfumala switltlhavi hi laha ku heleleke i mhangu,” ku vula Allan Basbaum mutivi wa swirho wa le Yunivhesiti ya California eSan Francisco. U vule mhaka leyi a ri ni xivangelo lexinene. Tanihi nchumu wo tsundzuxa, xitlhavi xa miri xi hi vikela leswaku xin’wana lexi nga ni khombo xa humelela.
Ku hluleka ku twa switlhavi swa miri ku nga va ni khombo hakunene. Leswi swi kombisiwe eka xiviko xa magazini lowu wa Time: “Ku n’wayitela loku tsakisaka ka xifanyetana xa malembe ya khume-mbirhi hi vukhale ku endla ku hambana loku eka xivumbeko xa yena lexi terisaka vusiwana. Mavoko ni milenge ya yena swi lamarile no gombonyoka, onge hi loko a tshame a vabya hi mpetseko wa marhambu. Tintiho to hlayanyana a ti kona. Phokolo lerikulu ri tate tsolo rin’we, naswona milomo leyi n’wayitelaka yi kwamulelekile. U langutiwa emisaveni hinkwayo tanihi n’wana la fumbuteriweke . . . U velekiwe a ri ni vugono lebyikulu lebyi nga tolovelekangiki bya ti-gene lebyi n’wi endlaka a nga twi ku vava. Tintiho ta yena a ti pyanyiwa kumbe ti hisiwa hikuva a a nga susi mavoko ya yena eka swilo leswi hisaka kumbe swa khombo. Marhambu ni mahlangani ya yena swi lamarile hikuva u swi hima swinene loko a famba kumbe a tsutsuma. Matsolo ya yena ya na swilondza hi ku kasa ehenhla ka swilo leswi karihaka leswi a nga swi twiki. Loko a tshoveka rhambu kumbe a suleka nyonga, a nga twi ku vava lerova a nga rilela mpfuno.”
Vanhu vo tala va hatlisela ku sola Xikwembu hi switlhavi swo tano ni mahlomulo lama tokotiwaka hi timiliyoni. Hambi swi ri tano, xana hi ni mfanelo yo sola Xikwembu hikwalaho ka switlhavi swa vanhu leswi hlomulaka mbilu?
Xana I Xikwembu Lexi Fanelaka Ku Soriwa
Sweswi ku ringana malembe ya 6 000, vanhu a va ri evuhlongeni bya switlhavi swa miri, miehleketo ni minsusumeto. Entiyisweni, malembe xidzana ya 19 lama hundzeke, Pawulo muapostola wa Mukriste u swi xiye kahle: “Swivumbiwa hinkwaswo swa konya hi ku vaviseka loku fanaka.” (Varhoma 8:22) Ku nga khathariseki swihuhati swo tala swa switlhavi leswi kumekaka eswitolo swa swidzidzirisi ni matshalatshala ya tin’anga ni vativi va swa miehleketo, vuhlonga bya misava hinkwayo bya switlhavi swa tinxaka hinkwato byi ya emahlweni. Ina, van’wana va rhukane Xikwembu hikwalaho ka ku xaniseka ka vona, hi laha nsati wa Yobo a n’wi kuceteleke ku swi endla ha kona malembe xidzana yo tala lama hundzeke! Hambi swi ri tano, hi laha yena n’wini a swi xiyeke ha kona, moya wo tano i wa vuphukuphuku naswona a wu fanelangi.—Yobo 2:9, 10.
Vuhlonga bya sweswi bya vanhu eka switlhavi a ku fanelanga ku soriwa Xikwembu ha byona. Ematshan’wini ya sweswo, nandzu wu le ka muhembi la nga vonekiki ni vatswari va hina vo sungula. Njhani?
Matsalwa ma kombisa leswaku hambi leswi eku sunguleni a xi lulamile, xivumbiwa xa moya xi tele hi makwanga yo va ni matimba ni ndhuma. Eku sunguleni ka vutomi bya vanhu emisaveni, u vone rixaka ra vanhu emisaveni ya paradeyisi, hinkwavo va nyikela xichavo lexikulu eka Xikwembu xa Matimba hinkwawo, Yehova. Hi ku susumetiwa hi mbilu leyi a yi tele rivengo, xivumbiwa lexi xa moya xi xandzukele Muvumbi, xi lava vugandzeri ni xichavo xa vanhu swi ya eka xona. Swikongomelo swa xona swo biha swi paluxekile loko hi vutlhari a hembile. Kutani, leswi swi tise xidyoho emisaveni.
Yehova Xikwembu u byele munhu wo sungula Adamu, leswaku ku dya mihandzu emurhini wo tivisa swo saseka ni swo biha a swi ta vula rifu. (Genesa 2:15-17) Kambe nsati wa Adamu, Evha, u kuceteleriwe ku nga yingisi. Hi ku tirhisa nyoka tanihi xivulavuri, Mukanganyisi wa moya u te eka yena: “Loko ku ri ku fa, mi nga ka mi nga fi; kambe Šikwembu ši tiv̌a leŝaku siku mi nga ta dya, mahlo ya ṅwina [ya Evha ni nuna wa yena] ma ta pfuleka, [hinkwenu ka n’wina] mi ta kotisa Šikwembu, mi tiv̌a ŝo saseka ni ŝo biha.” (Genesa 3:1-5) Byebyo a ku ri vunwa byo sungula, naswona byi funghe xivumbiwa lexi xo biha xa moya tanihi ‘tata wa mavunwa.’ (Yohane 8:44) Ku tirhisa ka yena nyoka eka xiendlakalo xexo entangeni wa Edeni swi pfumelelana na ku vitaniwa ka yena eMatsalweni tanihi “nyoka ya khale leyi vuriwaka Diyavulosi kumbe Sathana.”—Nhlavutelo 12:9.
Xidyoho xi vangele vanhu ku vaviseka ni ku va mahlonga ya switlhavi. Hi ku pfumelelana ni rito ra Xikwembu, hi siku rero ra ku dyoha ka Adamu, Xikwembu xi tivise ku avanyiseriwa rifu eka vadyohi. Hi nawu, hi langutelo ra Yehova, Adamu na Evha va fe hi siku rero. (Ringanisa Luka 20:37, 38.) Le Edeni, Yehova u byele wansati wo sungula la nga ni xidyoho: “Nḍi ta ku engetelela ngopfu e ku v̌av̌iseka ka ku tika ka wena; u ta v̌eleka v̌ana hi ku v̌av̌iseka.” (Genesa 3:16) Adamu a a ta tirha ku vava ehandle ka ntanga wa Edeni emisaveni leyi hambaneke swinene ni paradeyisi hi xivumbeko. Yehova u te: “U ta dya v̌uŝa hi nyuku wa mombo wa wena, u ko u tlhelela misav̌eni, hikuv̌a u humesiwile ka yona. Hikuv̌a u nthuri, u ta tlhelela e nthurini.” (Genesa 3:17-19) Xisweswo vuhlonga eka switlhavi byi sungula erixakeni ra vanhu.
Kutani ke, vuhlonga eka switlhavi byi fambelana ni ku nga hetiseki, xidyoho ni rifu leswi kumiweke tanihi ndzhaka eka Adamu. Hi laha muapsotola Pawulo a vekaka timhaka ha kona: “Kukotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we, kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.” (Varhoma 5:12) Kambe Rito ra Xikwembu ra hi pfuna leswaku hi byarha switlhavi, hikuva ri hi byela mhaka leyi ha yona Yehova a swi pfumeleleke ni ku hi tshembisa leswaku swi ta hela ku nga ri khale. Xikwembu xi pfumelele ‘tata wa mavunwa wa nyoka’ Sathana Diyavulosi, ku xanisa Yobo la lulameke kutani xisweswo a ringa vutshembki bya yena. Ku kaneta ka Diyavulosi a ku ri ka leswaku Yobo a a tirhela Xikwembu hikwalaho ka vutianakanyi, hayi rirhandzu. (Yobo 1:8-12) Kambe Yobo u tshame a tshembekile eka Xikwembu, a kombisa leswaku vanhu lava nga hetisekangiki va nga xi tirhela hi rirhandzu naswona hi vutshembeki va nga seketela vuhosi bya xona ku nga khathariseki mindzingo yo tika ya ripfumelo ra vona. Ku tiyisela ka Yobo tanihi muhlayisi wa vutshembeki swi yise eku kwetsimisiweni ka vito ra Yehova, swi kombise leswaku Sathana i muhembi, naswona swi tise tihakelo letinene eka mupatriarka yoloye la nga xikombiso lexinene. (Yobo 42:12-17; Yakobo 5:11) Hi ntokoto wa Yobo, hi nga ha hetelela hi leswaku loko xikongomelo xa Xikwembu xi endliwile, vuhlonga bya vanhu eka switlhavi byi ta hela. Kambe hi nga tiyiseka njhani hi sweswo?
Ndlela Leyi Switlhavi Swi Nga Ta Hela Ha Yona
Kahle-kahle, Yehova u lunghiselele ndlela leyi humelelaka hi ku helela yo herisa vuhlonga eka switlhavi. Leswi u swi endle hi xisekelo xa gandzelo ra nkutsulo ra N’wana wa yena, Yesu Krsite. Yesu i “Xinyimpfana xa Xikwembu lexi susaka swidyoho swa misava!” (Yohane 1:29) U te emisaveni, “ku nga ri ku tirheriwa, kambe ku tirela, ni ku nyika v̌utomi bya yena [vutomi bya yena bya vumunhu lebyi hetisekeke] e ku kuṭula la’v̌o tala.” (Matewu 20:28, BX) Hi ku nga yingisi, Adamu u lahlekele hi vutomi bya vumunhu lebyi hetisekeke, ni malunghelo ni mintshembo ya byona hinkwayo. Naswona sweswo hi leswi entiyisweni swi kutsuriwaka hi gandzelo ra nkutsulo ra Yesu. (1 Timotiya 2:5, 6; Vaheveru 7:26) Hakunene, “Xikwembu xi rhandzile misava [ya vanhu] swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 3:16.
Nakambe Xikwembu hi ku kongoma xi tshembise ni leswaku vuhlonga eka switlhavi byi ta hela. Loko a vhumba nkarhi lowu switlhavi leswi yelanaka ni xidyoho swi nga ta hela ha wona, Yohane, muapostola wa Mukriste u huhuteriwe ku tsala a ku:
“Kutani ndzi vona tilo lerintshwa ni misava leyintshwa, hikuva tilo lero sungula ni misava leyo sungula a swi hundzile, ni lwandle a ri nga ha ri kona. . . . Ndzi twa ni rito lerikulu leri humaka exiluvelweni ri ku: ‘Vonani, vuako bya Xikwembu byi le vanhwini. Xi ta aka na vona, kutani va ta va vanhu va xona; Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona, xi va Xikwembu xa vona. Xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.’ Kutani loyi a tshameke exiluvelweni [Yehova Xikwembu] a ku: ‘Vonani, ndzi endla swilo hinkwaswo swi va leswintshwa.’ A engeta a ku: ‘Tsala, hikuva marito lawa ma tshembekile, ma ni ntiyiso.’”—Nhlavutelo 21:1-5.
Vanhu lava yingisaka ku nga ri khale va ta amukela hakelo leyi taleke ya gandzelo ra nkutsulo ra Yesu. Leswi swi ta endleka ehansi ka ku fuma ka Mfumo lowu lava lulameke va wu khongeleleke hi nkarhi wo leha, va ku: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri hlawuleke; a ku te ku fuma ka wena; ku rhandza ka wena a ku endliwe misaveni, tanihi loko ku endliwa tilweni.” (Matewu 6:9, 10) Emfun’weni wa le tilweni, Yesu Kriste u ta fuma ku kondza a veka valala hinkwavo ehansi ka milenge ya yena, ku katsa ni vuhlonga eka switlhavi ni nala wo hetelela, ku nga rifu.—1 Vakorinto 15:25, 26.
Ina, malunghana ni vanhu lava yingisaka, ku nga ri khale Xikwembu ‘xi ta hlangula mihloti hinkwayo, kutani a ku nga ha vi na rifu, nkosi, ku kolola kumbe ku vaviseka.’ (Nhlavutelo 21:4) Kutani marito lawa landzelaka ya vuprofeta lama sweswi ma nga ni ku hetiseka ka moya na wona ma ta va ni ku hetiseka ka xiviri: “Moya wa nga, nkhensa Yehova! . . . Hi l’a riv̌alelaka milanḍu ya wena hikwayo. L’a hanyisaka mav̌abyi ya wena hikwawo.” “A ku nga v̌i na munhu l’a nga ta ku: nḍa v̌abya!”—Psalma 103:1-3; Esaya 33:24.
Switlhavi Swi Ta Hela Rini?
Makumu ya vuhlonga eka switlhavi ya le kusuhi. Ina, ma ta humelela esikwini ra hina, naswona rixaka leri ri ta swi vona. Ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ku komba leswaku hi hanya eku heleni ka mafambiselo lawa yo biha ya swilo. Tinyimpi leti nga si tshamaka ti va kona, tindlala, ku tsekatseka ka misava, kun’we ni ku chumayeriwa ka mahungu lamanene emisaveni hinkwayo hi Timbhoni ta Yehova, i xiphemu xa “xikombiso” lexi hlanganeke xa “ku vuya” loku nga vonekiki ka Yesu Kriste eku kwetsimeni ka Mfumo wa le tilweni.—Matewu 24:3-14, 21, 34.
Ku nga ri khale, “tilo lero sungula ni misava leyo sungula,” mafambiselo ya swilo lama hlelekeke ya Sathana Diyavulosi ni xivumbeko xa wona xa hulumendhe, swi ta hundza. “Lwandle” ra vukarhi ra vanhu vo biha a ri nge he vi kona. Hikwalaho, hi yime enyangweni wa hulumendhe leyi katekisiweke hi Xikwembu, “matilo lamantshwa,” ehenhla ka “misava leyintshwa”, vandla ra vanhu vo lulama. Eka rona “ku ta va ni ku lulama.”—Nhlavutelo 21:1; 2 Petro 3:13.
Ku ri na mikateko yo tano ehansi ka hulumendhe leyintshwa—Mfumo wa Xikwembu—lowu nga kusuhi swinene, yingisa. Lava vutivi lebyi engetelekeke bya misava leyintshwa leyi nga hava switlhavi ni rifu. Hakunene, langutela siku leri katekisiweke leri sweswi ri nga kusuhi swinene laha hinkwavo lava rhandzaka no yingisela Yehova Xikwembu va nga ta hanya emisaveni yo pfumala switlhavi.