Xana Ku Kunguhateriwa Ku Fanele Ku Fuma Vutomi Bya Wena?
ENXAXAMELWENI, munhu la nga pfumelangiki eka ku kunguhateriwa a ku ri Yesu Kriste. Xana a ku ri rihi langutelo ra yena?
Matsalwa-vutomi ya lembe xidzana ro sungula ya timhaka ta Yesu (tibuku ta Bibele ta Matewu, Marka, Luka na Yohane) ma kombisa ripfumelo ra yena ra leswaku vanhu va nga lawula vumundzuku bya vona, a a vula ntsena leswi humelelaka eka vona.
Hi xikombiso, Yesu u vule leswaku Xikwembu xi ta “nyika leswinene eka lava kombelaka eka [xona]” ni leswaku munhu loyi a “tiyiselaka ku fika makumu, hi yena loyi a nga ta ponisiwa.” Hi ku fanana, loko vaaki va Yerusalema va honise xitsundzuxo lexi a xi ta va xi ponise vutomi bya vona, Yesu a nga wu solanga angulo wa vona ehenhleni ka ku kunguhateriwa. Ematshan’weni ya sweswo, u te: “A wu swi lavanga.”—Matewu 7:7-11; 23:37, 38; 24:13.
Nakambe hi nga ha vona langutelo ra Yesu hi leswi a swi xiyeke mayelana ni khombo ro chavisa leri humeleleke eYerusalema, u te: “Ni vanhu va 18 lava xihondzo xa Silowama xi nga va wela henhla, xi va dlaya, xana mi ehleketa leswaku a va ri ni nandzu ku tlula vaaki hinkwavo va Yerusalema xana? E-e, kambe ndzi ri ka n’wina.” (Luka 13:4, 5) Xiya leswaku Yesu a nga hlamuseli rifu ra vavanuna volavo va 18 tanihi leri kunguhateriweke, kumbe ku vula leswaku va file hikwalaho ka leswi a va bihe ku tlula van’wana. Ematshan’wini ya sweswo, ku hambana ni Vafarisi va siku ra yena lava ringeteke ku twananisa ku kunguhateriwa ni ripfumelo ra ku tirhandzela ka munhu, Yesu u dyondzisa leswaku munhu a nga lawula vumundzuku bya yena n’wini.
Hi laha ku fanaka, vaapostola va Yesu va dyondzise leswaku ku ponisiwa i ku tihlawulela loku kotekaka eka hinkwavo. Muapostola Pawulo u tsarile: “U toloverile Matsalwa layo Hlawuleka, lama kotaka ku ku letela, ya ku ponisa.” Naswona muapastola Petro u te: “Tanihi swihlangi leswa ha ku velekiwaka, mi fanele ku navela ntswamba lowu tengeke wa moya, leswaku ha wona mi ta kota ku kula mi ya eku ponisiweni.” (2 Timotiya 3:15; 1 Petro 2:2; nakambe vona Mintirho 10:34, 35; 17:26, 27.) Encyclopœdia of Religion and Ethics ya Hastings yi kombisa leswaku vatsari va lembe xidzana ra vumbirhi ni ra vunharhu vo tanihi Justin, Origen na Irenaeus, ‘a a va nga tivi nchumu hi ku kunguhateriwa loku nga hikiwangiki; va dyondzise ku tirhandzela.’
Kambe loko vo tala, ku katsa ni Vayuda vo tala lava va va rhendzeleke, va pfumele eka swivumbeko swo kunguhateriwa, ha yini Yesu ni Vakriste va le mahlweni va nga pfumelanga leswaku ku kunguhateriwa ka munhu ku vekiwile? Xivangelo xin’wana hi leswaku mianakanyo leyi yi tele hi swiphiqo. Ku xaxameta swimbirhi ntsena: Ku kunguhateriwa ku kanetana ni timfanelo ta Yehova Xikwembu; ku kanetiwa hi mintiyiso leyi tiyeke. Ku tlula kwalaho, ku nga ha nghenisa vutomi bya wena bya sweswi ni lebyi taka ekhombyeni. Ku xiyisisa ka vukheta ku ta ku komba ndlela leyi leswi swi nga tano ha yona.
Tinhlamuselo Ta Ku Kunguhateriwa Ni Timfanelo Ta Xikwembu
Le ndzhaku hi lembe xidzana ra vunharhu B.C.E., mutivi wa filosofi Zeno wa le Citium u dyondzise vanhu va yena eAtena ku “amukela nawu wo Kunguhateriwa tanihi wo antswa hi ndlela yo karhi leyi fihliweke.” Hambi swi ri tano, siku rin’wana endzhaku ka loko Zeno a dyondze leswaku nandza wa yena a ri ni nandzu wo yiva, Zeno u langutane ni leswi vuriwaka hi filosofi ya yena. Njhani? Loko a be khamba, nandza u hlamurile: “Kambe a swi kunguhateriwile leswaku ndzi fanele ndzi yiva.”
Nandza wa Zeno a ri ni yinhla. Loko u tshemba leswaku hanyelo ra munhu un’wana ni un’wana ri kunguhateriwe ka ha ri emahlweni, kutani ku sola munhu la vaka khamba swi fana ni loko u sola mbewu ya lamula loko yi va murhi wa malamula. Phela, havumbirhi, munhu ni mbewu swi kula hi ku ya hi nongonoko. Kambe, hi yihi nhlamuselo ya xiviri ya mianakanyo yo tano?
Phela, loko swigevenga swi landzela ku kunguhateriwa ka swona ntsena, kutani munhu la kunguhateke swiendlo swa vona u ni vutihlamuleri eka swiendlo swa vona. Xana yoloye u ta va mani? Hi ku ya hi lava pfumelaka eka ku kunguhateriwa, i Xikwembu hi xoxe. Loko hi yisa mianakanyo leyi emahlweni, kutani Xikwembu xi fanele xi ri Musunguri wa vubihi, vukari, ni ku xaniseka hinkwako loku endliweke hi munhu. Xana wa swi amukela sweswo?
Xihloko lexi xi nga eka Nederlands Theologisch Tijdschrift (Magazini wa Xidachi wa Ntivo-vukwembu) xi xiya leswaku langutelo ro tano ra ku kunguhateriwa “ri nyikela xifaniso xa Xikwembu lexi nga twisisekiki hambi ku ri eka Vakriste.” Ha yini? Hikuva ri kanetana ni xifaniso xa Xikwembu lexi nyikeriwaka hi vatsari lava huhuteriweke va Bibele. Hi xikombiso, xiya ku tshaha loku humaka eka buku leyi huhuteriweke ya Psalma: “Hikuv̌a a ku Šikwembu leši ṭakelaka ku biha.” “Moya wa yena wu v̌enga lowo homboloka.” “[Hosi ya Xikwembu leyi hlawuriweke ya Vumesiya] yi ta kuṭula mimoya ya v̌ona eku šanisiweni ni le ku wutleriweni.” (Psalma 5:4; 11:5; 72:14) Handle ko kanakana, tinhlamuselo ta ku kunguhateriwa ni timfanelo ta Xikwembu swi hlangana hi tinhloko.
Ku Kunguhateriwa Ni Mintiyiso
Kambe xana ku vuriwa yini hi timhangu ta ntumbuluko? Xana a ti kunguhateriwanga leswaku ti humelela kutani xisweswo swi nga koteki ku ti sivela?
Xana mintiyiso yi humesa yini? Xiya vuyelo bya dyondzo ehenhleni ka swivangelo swa timhangu ta ntumbuluko, hi laha swi vikiweke ha kona hi nyuziphepha ya Xidachi NRC Handelsblad: “Ku fikela sweswi, ku tsekatseka ka misava, minkhukhulo, ku mbindzimuka ni swidzedze . . . nkarhi hinkwawo swi xiyiwe tanihi timhangu ta ntumbuluko. Hambi swi ri tano, ku xiyisisa ka vukheta ku komba leswaku ku kavanyeta ka vanhu ntumbuluko ku khumbe swinene vuswikoti bya mbango byo tisirhelela ehenhleni ka timhangu. Hikwalaho, timhangu ta ntumbuluko ti koxa vutomi byo tala ku tlula rini na rini.”—Xiitaliki i xerhu.
Minkhukhulo ya le Bangladesh leyi boxiweke eka xihloko lexi hundzeke i yin’wana ya tona. Vativi va sayense sweswi va vula leswaku “ku onhiwa ka tindhawu ta makhwati lamakulu ya Nepal, India N’walungu na Bangladesh a ku ri xivangelo lexikulu xa minkhukhulo leyi yi humeleleke eBangladesh emalembeni ya sweswinyana.” (Magazini wa Voice) Xiviko xin’wana xi vule leswaku ku tshetshiwa ka makhwati ku engetele nhlayo ya minkhukhulo eBangladesh ku sukela eka nkhukhulo wun’we eka malembe man’wana ni man’wana ya 50 ku ya eka wun’we eka malembe man’wana na man’wana ya 4. Swiendlo leswi fanaka swa ku kavanyeta ka vanhu eswiphen’wini swin’wana swa misava swi yise eka timhangu leti vangeke vuyelo lebyi nga ni khombo leri fanaka—dyandza, ritshwa, ni ku mbindzimuka. Ina, i swiendlo swa munhu—hayi ku kunguhateriwa ka hlori—hakanyingi swi vanga kumbe swi engetela makhombo ya ntumbuluko.
Loko sweswo swi ri tano, swiendlo swa vanhu swi fanele nakambe swi endla leswi hambaneke: swi hunguta timhangu. Xana swi tano? Ina. Xiya mintiyiso leyi: UNICEF (United Nations Children’s Fund) yi vika leswaku hi malembe yo tala madzana ya vana endzeni ka le Bangladesh va hundzuke mabofu. Xana leswi swi vangiwe hi ku kunguhateriwa loku nga cincekiki? Doo. Endzhaku ka loko vatiri va UNICEF va khorwise vamanana kwalaho ku phamela mindyangu ya vona ku nga ri hi rhayisi ntsena kambe ni mihandzu ni matsavu, vuvabyi bya mahlo byi sungule ku hunguteka. Sweswi ku cinciwa loku ka swakudya ku ponise madzana ya vana eBangladesh eka vubofu.
Hi ku fanana, vanhu lava va nga dzhahiki, hi avhareji, va hanya ku sukela eka malembe manharhu ku ya eka mune hi ku leha ku tlula vadzhahi. Vakhandziyi va mimovha lava bohaka mabandhi ya vona va hlaseriwa hi timhangu tintsongo leti dlayaka ku tlula lava va nga ma bohiki. Entiyisweni, i swiendlo swa wena—hayi ku kunguhateriwa—leswi lawulaka vutomi bya wena.
Mimbuyelo Yo Chavisa Ya Ku Kunguhateriwa
Hi laha swi kombisiweke ha kona, ku kunguhateriwa nakambe ku nga ha komisa vutomi bya wena. Njhani? Loko yi hlamusela “swikombiso swa ku kunguhateriwa leswi chavisaka ngopfu,” The Encyclopedia of Religion yi ri: “Ku sukela eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hi twe hi ku hlasela ka le hansi ka ku tisunga ka Majapani ni ku tisunga ka vaaki va le SS (Schutzstaffel) hi nkarhi wa mfumo wa Hitler hi ku pfumelelana ni ripfumelo ro kunguhateriwa (Schicksal) leri ku anakanyiwaka leswaku ri wu tlula swinene nkoka wa vutomi bya munhu un’wana ni un’wana.” Naswona sweswinyana, ku xiya xihlovo xolexo, “minhlaselo ya ku tisunga leyi hlohloteriwaka hi vukhongeri ehenhla ka leswi ku anakanyiwaka leswaku i nxungeto eka Maislem, . . . yi ve xivumbeko xa nkarhi hinkwawo eka swiviko swa phepha-hungu ehenhleni ka Near East.” Magidi ya masocha lamantshwa ma vula swiviko swo tano, va ya enyimpini va khorwisekile leswaku “loko swi nga tsariwanga leswaku u ta fa, munhu a nge vaviseki.”
Kambe, hambi ku ri vadyondzisi lava xiximekaka va Mamoslem va yi ala mianakanyo yo tano ya ku nga khathali. Hi xikombiso, caliph (mutlhandlami wa Muhammad) un’wana u te: “Loyi a nga endzilweni u fanele ku tinyiketela ku endla ku rhandza ka Xikwembu; kambe loyi a nga si nghenaka endzilweni a nga fanelanga a ticukumetela eka wona.” Lexi khomisaka gome, vunyingi bya masocha a va endlanga hi ku pfumelelana ni xitsundzuxo xa caliph. Hi nyimpi ya kwalomu ka malembe ya nhungu, Iran ri tokote mafu lama ringanyetiweke kwalomu ka 400 000—mafu ya nyimpi yo tlula lawa United States ri veke na wona ku ri hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava! Hakunene, ku kunguhateriwa ku nga byi komisa vutomi bya wena. Nakambe ku nga ha yisa vutomi bya wena bya nkarhi lowu taka ekhombyeni. Njhani?
Tanihi leswi munhu la pfumelaka eka ku kunguhateriwa a pfumelaka leswaku vumundzuku a byi papalateki naswona byi vekiwile tanihi nkarhi lowu hundzeke, hi ku olova a nga ha sungula ndlela leyi nga ni khombo ya vutomi. Hi yihi? Encyclopedia of Theology ya hlamula: “Munhu . . . u titwa a nga pfuni nchumu, a ri nchumu lowu nga riki na nkoka, lowu nga tirhisiwaka eka swiendlakalo swihi na swihi leswi vonakaka swi nga ta ka swi nga balekeriwi. Leswi swi vanga ku tsana loku ku namarhelaka swinene eka nhlamuselo ya vukholwa-hava ya leswaku nchumu wun’wana ni wun’wana wu tiseketele hi ku kunguhateriwa loku rharhanganeke, loku tlakukeke.”
I yini lexi endlaka ku tsana ku va na khombo? Hakanyingi ku yisa eka langutelo ra ku tivona u nga pfuni nchumu. Leswi swi nga ha sivela la pfumelaka eka ku kunguhateriwa ku teka goza rihi na rihi kumbe hambi ku ri ku amukela xirhambo lexinene xa Xikwembu: “Ṅwina hikwenu lav̌a nga ni tora, tanani matini . . . riyani tindlev̌e, tanani ka mina, yingisani, kutani mimoya ya n’wina yi ta hanya.” (Esaya 55:1-3) Loko ku pfumela eka ku kunguhateriwa ku ri xisekelo xa ku hluleka ku ‘ta’ u ta ‘yingisa,’ ku ta vanga ku lahlekeriwa hi nkarhi wo “hanya” hi laha ku nga heriki eparadeyisini leyi taka leyi vuyeteriweke emisaveni. Vona nxavo lowukulu swonghasi wo wu hakela!
Kutani u yime kwihi? Loko u kulele endhawini leyi mianakanyo ya ku kunguhateriwa yi vumbaka xisekelo xa mianakanyo ya vanhu, u nga ha va u amukele ripfumelo handle ko kanakana. Kambe, timhaka leti hlamuseriweke exihlokweni lexi ti nga ha ku pfuna ku vona leswaku hi mpimo lowukulu, vutomi bya wena bya sweswi ni bya nkarhi lowu taka byi vumbiwa hi swiendlo swa wena n’wini.
Hi laha u swi voneke ha kona, ku twisisa, mintiyiso naswona eka hinkwaswo, Matsalwa layo Kwetsima ma komba leswaku a wu fanelanga u titsongahatela langutelo ra ku nga pfuni nchumu. Ematshan’wini ya sweswo, hi laha Yesu a tsundzuxeke ha kona: “Ringetani . . . ku nghena hi nyangwa leyo khuma.” (Luka 13:24, The Emphatic Diaglott, nhlamuselo ya le majinini) Xana a a vula yini? Muhlamuseri un’wana wa Bibele u ri: “Rito [lwelani] ri tekiwe ri huma eka mintlango ya Xigriki. Eka mimphikizano ya vona . . . va lwela, kumbe ku ringeta, kumbe ku tirhisa matimba ya vona hinkwawo leswaku va wina.” Ematshan’weni ya ku pfumelela ku hluriwa evuton’wini, Yesu a a khutaza leswaku u lwela ku hlula ntsena!
Hikwalaho, lahla ku tsana kwihi na kwihi loku vangiwaka hi ku pfumela eka ku kunguhateriwa. Nghenela mphikizano wa vutomi hi laha Rito ra Xikwembu ri tsundzuxaka ha kona, naswona u nga pfumeleli ku kunguhateriwa ku ku heta matimba. (Vona 1 Vakorinto 9:24-27.) Hatlisisa goza hi ku amukela xirhambo lexi huhuteriweke: “Hlawula v̌utomi leŝaku u hanya wena ni v̌atukulu v̌a wena.” Xana u nga ku endlisa ku yini ku hlawula ko tano? “[Hi ku] rhanḍa Yehova, Šikwembu ša wena, u yingisa rito ra yena ni ku namarela yena.” Ku endla tano ku ta yisa eku hluleni, hikuva Yehova u ta tikombisa a ri “l’a nga ku hanya ka wena, ni ku leha ka masiku ya wena.”—Deuteronoma 30:19, 20.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Muxe a nga chumayelanga ku kunguhateriwa kambe u khutazile: “Hlawula v̌utomi leŝaku u hanya.”