Xana Ku Pfumela Eka Ku Kunguhateriwa Ku Fuma Vutomi Bya Wena?

HI September 1988 mhangu yi humelerile. Mati lama rhuleke emahlanganeni yo anama ya nambu wa Ganges ni wa Brahmaputra ma tlakuke hi timitara ta kaye kutani ma pfala nharhu xa mune xa Bangladesh. Magidi ya dyiwe hi mati. Ku ringana 37 000 000 va sale va nga ri na makaya. Ku tlula tikhilomitara ta 60 000 ta magondzo ti nyamalarile.

Tanihi leswi tindhambi to tano ti tshamelaka ku funengeta Bangladesh, phepha rin’wana ri vule tiko rero “Mahlangana Ya Khombo.” Nhlamuselo yoleyo yi kombise leswi vanhu vo tala va swi vonaka ku ri xivangelo xa timhangu to tano leti hlamarisaka: khombo kumbe ku kunguhateriwa.

Hambi loko van’wana va nga ha vona onge ku kunguhateriwa a ku byi fumi vutomi, miehleketo ya dyondzo ya ku kunguhateriwa yi hangalake ni misava hinkwayo. Hikwalaho ka yini vanhu vo tala va pfumela eka ku kunguhateriwa, naswona ku kunguhateriwa i yini?

Xiphemu Xa Vukhongeri

Rito “ku kunguhateriwa (fate)” ri huma eka ra Xilatini leri nge fatum, leri vulaka “leswi swi vuriweke.”a Lava pfumelaka eka ku kunguhateriwa va tshemba leswaku swiendlakalo swi vekiwe ka ha ri mahlweni ni leswaku vanhu a va na matimba ya ku hundzula swilo. Miehleketo leyi yi hangalase hi vukhongeri byo hambana-hambana naswona yi cince langutelo ra timiliyoni ta vapfumeri. Nkambisisonyana wa vukhongeri byinharhu lebyikulu emisaveni hinkwayo wu komba leswaku ku kunguhateriwa ku ambala xivumbeko lexi nga ni tinhlamuselo to hambana-hambana swinene—swo hambana tanihi swivumbeko swa titempele ta Mahindu, ti-mosque ta Maislem ni tikereke ta Vujagana.

Mamoslem ya kwalomu ka 900 wa timiliyoni emisaveni, hi xikombiso, va pfumela leswaku ku kunguhateriwa (Kismet) ku vekiwa hi ku rhandza ka Xikwembu.b Korani yi ri: “A ku na vubihi lebyi welaka misava . . . , kambe byi le bukwini hi nga si byi endla.” “Naswona moya a wu nge fi kambe hi ku pfumeleriwa hi Allah; rito ra tiyisiwa.”—Surah 57:22; 3:145.

Karma i nawu wa xivangelo ni vuyelo—xivumbeko xin’wana xa ku kunguhateriwa—lowu khumbaka vutomi bya Mahindu yo lava ku va 700 wa timiliyoni emisaveni. Ku pfumeriwa leswaku swiendlakalo leswi swi humelelaka eka vutomi bya sweswi bya Mahindu swi vangiwa hi swiendlo swa ku munhuhatiwa loku ku hundzeke ka yena. Garuda Purana tsalwa ra khale ra Xihindu, ri ri: “I mintirho ya yena ya le mahlweni leyi kunguhataka muxaka wa xivumbiwa xa yena enkarhini lowu taka, xikan’we ni muxaka wa vuvabyi, hambi i bya xivumbeko kumbe i bya miehleketo, lebyi byi nga ta n’wi khoma . . . Evuton’wini munhu u kuma leswi a kunguhateriweke swona.”

Ku vuriwa yini hi nhlayo leyi lavaka ku va 1 700 wa timiliyoni ta swirho swa Vujagana? Entiyisweni, van’wana eka Vujagana va nga ha vula leswaku va sive ku kunguhateriwa hi Xikwembu, ni vuyelo byo biha hi vumundzuku lebyi kunguhatiweke. Kambe Encyclopœdia of Religion and Ethics ya pfumela: “A ku nge vuriwi leswaku Vukriste byi . . . ntsunxeke hi ku helela eka ripfumelo ra Ku Kunguhateriwa.” Mintlawa yin’wana ya ha landzelela ripfumelo ra muhundzuluxi wa lembe-xidzana ra vu-16, Martin Luther, loyi a tshameke a vula leswaku munhu “a nga ntshunxekangi tanihi ntsandze, tamba, buwu ra vumba kumbe tshuka ra munyu.”

Ku Hoxa Tikhoyini Ni Ku Hlaya Tinyeleti

Hambi leswi miehleketo leyo tano yo tiya, sweswi yi weleke etidyondzweni to hambana ta Vujagana lebyikulu n’wantivo-vukwembu un’wana wa pfumela leswaku vo tala va swirho swa byona va ha yi amukela dyondzo leyi “hi ndlela leyi hluvukisiweke.” Hi ndlela yoleyo, ku kunguhateriwa ku nga ambala n’wayitelo xinkarhana ivi ku vuriwa nkateko. Kumbexana wa va tiva van’wana lava hi nkarhi na nkarhi va hoxaka khoyini hi ku lava nkateko, kumbe ku kunguhateriwa. Hambi leswi va nga ha ringetaka ku teka leswi tanihi mukhuva ntsena, va ya mahlweni va swi endla naswona minkarhi yin’wana eka vona swi tikomba swi ta tirha. Hi xikombiso, The New York Times sweswinyana yi tivise leswaku wanuna loyi a tshamaka eUnited States u kume sente (khoyini) leyi yi tshameke ku vonaka nhloko endzhaku ka loko a xave thikithi ro gembula ha rona. U te: “Minkarhi hinkwayo loko ndzi kuma sente ya nhloko, minkarhi hinkwayo swilo swi ndzi fambela kahle.” Emhakeni leyi u wine 66,8 ya timiliyoni ta tirhandi. Xana u ehleketa leswaku ripfumelo ra yena eka nkateko, kumbe ku kunguhateriwa, ri hungutekile?

Vanhu van’wana va hleka ku hoxiwa ka tikhoyini. Kambe, va nga ha tshemba leswaku vumundzuku bya vona byi kunguhatiwa hi ku famba ka tinyeleti—xivumbeko xin’wana xa ku kunguhateriwa. Le Amerika N’walungu ntsena, tinyuziphepha ta kwalomu ka 1 200 ti na tinhlamuselo ta vungoma bya tinyeleti. Nhlawulo wun’wana wu kombe leswaku 55 wa tiphesente ta vantshwa eUnited States ti tshemba leswaku vungoma bya tinyeleti bya tirha.

E-e, hambi swi vuriwa Kismet, Karma, Xikwembu, nkateko, kumbe tinyeleti, ku pfumela eka ku kunguhateriwa ku hangalake ni misava hinkwayo naswona ku endle tano hi malembe yo tala. Hi xikombiso, xana a wu swi tiva, leswaku eka hinkwavo van’wamatimu lava va longoloxiweke laha, i wun’we ntsena loyi a a nga pfumeli eka ku kunguhateriwa? I mani loyi a a nga pfumeli? Naswona xana langutelo ra yena hi ku kunguhateriwa ri nga ri khumbisa ku yini ra wena?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 4]

I VAMANI LAVA PFUMELEKE EKA KU KUNGUHATERIWA?