Ku Anakanyisisa Hi Ku Rhurhela eTikweni Leri Fuweke
I XIVONO lexi nga toloveleka etihofisini ta vuyimeri eka misava hinkwayo leyi yi hluvukaka: Kamara ro rindza leri teleke hi vanhu lava va rindzeleke ku kamberiwa ka vona, lava tshukeke swinene. Exisekelweni xa bulo rero ro koma, ra nkoka, ku ta vuriwa loko va ta swi kota ku kuma papila ro endza (visa) ku ya eka tiko ra le vupela-dyambu leri nga ni tindhawu ta vumaki. Vo tala va tshemba leswaku leri ku ta va thikithi ra vona ra ku humelela hi tlhelo ra timali. “A ndzi ri karhi ndzi tirha ku ringana malembe ya mune, naswona a ndzi swi kotanga hambi ku ri ku kuma xiya-ni-moya,” ku vilela munhu lontsongo wa le Afrika Vupela-dyambu. “Loko a ndzi ri eNghilandi kumbe eUnited States, sweswi a ndzi ta va ndzi ri na movha ni ndhawu ya mina n’wini yo tshama eka yona.”
A swi nonon’hwi ku twisisa leswaku hikwalaho ka yini vo tala ematikweni lama pfumalaka, lama hluvukaka va ri na marito yo tano. Eka vona, swa nonon’hwa ku kuma mintirho, naswona hakelo yi le hansi. Ku tlakukaka ka minxavo ku herisa nhlayiso. Tindlu ta kala naswona ti tele hi vanhu ku tlula mpimo. Vanhu va ambala mpahla leyi nga lahliwa hi lava va nga ematikweni lama nga fuwa. Vo tala va titwa va phasiwile eka ikhonomi leyi mbombomelaka.
Naswona vona ndlela leyi rifuwo ra le Vupela-dyambu ri navetisaka hi yona! Ku vule wanuna un’wana lontsongo eSierra Leone: “Van’wana lava nga ya endzhandzeni va vuya va hi byela timhaka leti hi khutazaka leswaku hi famba hi ya vona matiko lama nga ni vumaki hi hexe. Va ri u fanele ku tirha hi matimba, kambe u endla mali ya kahle lerova u nga tiwundla nakambe hambi ku ri ku kuma swa vulovolovo, tanihi movha. Naswona loko u vuya haleno u ri na kwalomu ka magidi-ntlhanu ya tirhandhi, u nga sungula bindzu ivi u nghenela ni vukati.”
A swi hlamarisi, malandza man’wana ya Xikwembu ma ehleketa hi ndlela leyi fanaka. Makwerhu wa xisati wa le Afrika u te: “Hina lavantshwa enhlengetan’weni ya Xikwembu hi yingisela mimbulavurisano ya leswaku van’wana lava nga ya endzhandzeni va tiphinisa ku yini. Kutani nkarhi wun’wana ndza tivutisa, ku vuriwa yini hi mina? Hikwalaho ka yini ndzi xaniseka laha? Xana ndzi fanele ku famba kumbe ndzi fanele ku tshama?
Loko u hanya etikweni leri pfumalaka hi ku fanana u nga ha lava ku tiva loko ku rhurha ku nga antswisa nkoka wa vutomi bya wena. Hambi swi ri tano, ku rhurhela etikweni rimbe i ntirho lowukulu, i goza ro durha ni ro tika. Swi nga ha katsa ku dyondza ririmi lerintshwa, ku kuma vutshila bya ntirho lowuntshwa, ku hundzukela eka ndhavuko lowuntshwa, ku tiyisela ku hlekuriwa loku vo tala va ku endlaka eka valuveri, na ku dyondza ndlela ya vutomi lebyintshwa hi laha ku heleleke. Kambe, Vakriste vo tala va endle tano hi laha ku humelelaka naswona va tikombe va ri mpfuno lowukulu emabandlheni ya matiko-xikaya ya vona lamantshwa, va tirhe tanihi vahuweleri, maphayona, vakulu, ni malandza ya vutirheli. Lawa ma nga swikombiso leswinene.
Hambi swi ri tano, a hi hinkwavo lava va nga humelela kahle. Mintshikilelo ni swiphiqo swa ku rhurha swi vangele van’wana leswaku va fa emoyeni. Xisweswo, hi laha swi twalaka, ku rhurha ko tano a ku fanelanga ku endliwa handle ko anakanyisisa swinene na hi xikhongelo. Bibele ya tshinya eka Swivuriso 3:5, 6: “Ṭhemba Yehova hi mbilu ya wena hikwayo, u nga tiṭhembi ku tlhariha ka wena. U ṅwi nghenisa e makungwini ya wena hikwawo, o ta lulamisa tindlela ta wena.” Ina, u fanele u tiyiseka leswaku u famba hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Yehova. (Yakobo 4:13-15) Kutani Yesu u nyikele ndzayo leyi tirhaka ku ku pfuna leswaku u endla leswi loko a khongotela vayingiseri va yena ku ‘hlayela nxavo.’ (Luka 14:28) Leswi swi katsa swo tala ku tlula ku anakanyisisa hi swa timali. Swi vula ku tsundzuka ku khumbeka hi tlhelo ra moya hi ku rhurha.
Mintiyiso Ya Vutomi Endzhandzeni
U nga si ya helo, u fanele u va ni langutelo lerinene, ra xiviri ra leswi u nga swi langutelaka loko u fika kwale. Loko swi koteka, rhanga u endza, u ya vona hi wexe leswaku swiyimo swi njhani. Handle ka swona, u ta fanela ku titshega hi mahungu yo byeriwa. Bibele ya tsundzuxa: “Muriv̌ali a pfumelela marito hikwawo, kambe la nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona.”—Swivuriso 14:15.
Van’wana va kume mahungu ya vona hinkwawo hi vutomi ematikweni ya le Vupela-dyambu eka tibayisikopo ni minkombiso ya thelevhixini. Kutani va tshemba leswaku un’wana ni un’wana kwale u fuwile, u famba hi movha wuntshwa, naswona u tshama endlwini ya manyunyu. Kambe mintiyiso, yi hambane hi laha ku heleleke. Matiko yo tala lawa ya fuweke ya na mpimo lowukulu wa vusweti, ku pfumaleka ka makaya, na ku pfumaleka ka mintirho. Naswona vo tala va vaaki lava sweleke i valuveri lavantshwa. Ku hlamusela murhumiwa wa mfumo etindlwini ta varhumiwa eU.S. eka tiko rin’wana leri pfumalaka: “Vanhu a va koti ku xiyisisa leswaku swi nonon’hwisa ku yini ku tshamiseka eAmerika. Van’wana va tsala mapapila ya ya ekaya va hlamusela ndlela leyi va humelelaka ha yona—ndlela leyi va nga xava timovha timbirhi na yindlu ha yona, kambe entiyisweni va xaniseka hakunene.”
Xiyimo xa fana ni kun’wana. Nkul. Sahr Sorie i mudyondzisi wa le Afrika Vupela-dyambu loyi a nga tshama ni ku dyondza eLondon. U te: “A swi olovi ku suka eAfrika u ya tshama eNghilandi. Valuveri vo tala va hanya vutomi bya vusiwana swinene. U vona mimfungho ya ku hlupheka eswikandzeni swa vona. Van’wana va kuma swi va tikela ku hlengeleta rhandhi yin’we leswaku va ba riqingho. Minkarhi yo tala va avelana kamara rin’we ni van’wana vo tala, va ri na hitara leyintsongo leswaku va kuma ku kufumela. Va kota ntsena ku kuma mintirho leyi nga nyawuriki, naswona hambi swi ri tano a va swi koti ku hakela swikweleti swa vona. Lava sukaka eAfrika ku balekela vusiwana hakanyingi va tikuma va ri ka xiyimo lexi nyanyeke eswidakanini swa Yuropa.”
Mintshikilelo ya swa timali leyi katsaka ku tolovela tiko lerintshwa yi nga dlaya munhu emoyeni. (Matewu 13:22) Entiyisweni ku tirha hi ku tikarhata swa bumabumeriwa eBibeleni. (Swivuriso 10:4; 13:4) Kambe vo tala lava yaka endzhandzeni va boheka ku tirha mintirho mimbirhi kumbe minharhu leswaku va ta kota ku fikelela tipakani ta vona hi swa timali—kumbe leswaku va kota ku hakelela swikweleti swa vona ntsena. Nkarhi wu va wuntsongo kumbe wu nga vi kona wa leswaku munhu a gandzela Xikwembu. Minhlangano ya Vukriste, dyondzo ya Bibele, na ku avelana mintiyiso ya Bibele ni van’wana swa honisiwa. Marito ya Yesu Kriste hi laha ku vavisaka ya tikomba ya ri ntiyiso hi laha ku vavisaka: “Mi nge koti ku tirhela Xikwembu ni rifuwo ra misava.”—Matewu 6:24.
Mintshikilelo Ya Mahanyelo
Nakambe u fanele u anakanyisisa hi tshamelo ra mahanyelo ya tiko ra wena lerintshwa. Bibele yi hi byela leswaku Lota u hlawule ku ya tshama eXifundzeni xa Yordani. Hi tlhelo ra swilo leswi vonakaka, xiboho xa yena a xi vonaka xi ri xa vutlhari, hikuva a a “ri tšheletiwa hikwaro . . . ri fana ni ntanga wa Yehova.” (Genesa 13:10) Hambi swi ri tano, vaakelani lavantshwa va Lota a va ri “vadyohi la’v̌akulu e mahlweni ka Yehova”—vatirhisi va rimbewu hi ndlela yo biha! (Genesa 13:13) Hikwalaho, “swilo leswi munhu loyi wo lulama a swi voneke ni ku swi twa loko a ri karhi a hanya exikarhi ka vona, swi n’wi karhatile ngopfu emoyeni wa yena lowo lulama masiku hinkwawo, a karhateka hi mhaka ya mahanyelo ya vona layo homboloka.”—2 Petro 2:8.
Hi laha ku fanaka, namuntlha, ku rhurhela eVupela-dyambu swi nga ha paluxela wena ni vandyangu wa wena eka miringo ni mintshikilelo ya mahanyelo leyi nga yikulu ku tlula ya le tiko-xikaya ra wena. Ku engetela kwalaho, vanhu lava kuleke swi nga ha endleka va nga xiximiwi tanihi leswi a swi ri xiswona ekaya. Ku xiximiwa ka vatswari ku nga ha va ku nga khutaziwi. Vaakelani swi nga ha endleka va nga khathalelani. Xana mintshikilelo yo tano yi nga ku khumbisa ku yini wena ni vandyangu? Lexi hi xin’wana lexi lavaka ku anakanyisisiwa hi xikhongelo.
Vatswari Lava Nga Riki Kona
Van’wana vatswari va hlawule ku siya mindyangu endzhaku kutani va famba va ya endzhandzeni va ri voxe. Xikongomelo xa vona i ku landza mindyangu loko va tshamisekile. Kumbe va tlhelela emakaya va ri na mali yo tala. Xana lunghiselelo ro tano i ra vutlhari?
Matsalwa ma boha vatswari ku wundla mindyangu ya vona, naswona eka swiyimo swin’wana swo tika, mutswari a nga ha boheka ku ya tirha endzhandzeni leswaku a endla malunghiselelo yo tano. (1 Timotiya 5:8) Nakambe, vatswari va boheka ku khathalela swilaveko swa moya swa mindyangu ya vona. Rito ra Xikwembu ri ri: “Na n’wina vatatana, mi nga dyisi vana va n’wina embitsi, kambe mi va kurisa, hi ku va laya ni ku va dyondzisa ta [Yehova].”—Vaefesa 6:4.
Xana tatana a nga swi hetisisa kahle leswi loko a ri ekule ni ndyangu wa yena nkarhi wo ringana tin’hweti kumbe malembe? E-e. Kutani u fanele ku anakanyisisa loko mimbuyelo yihi na yihi ya swilo leswi vonakaka leyi kumiweke yi tlula mimbuyelo leyi vaka kona hi ku pfumaleka ka wena ekaya. Handle ka sweswo, valuveri hakanyingi va swi kuma swi nonon’hwa ku kuma “rifuwo” ra vona hi ndlela leyi a va ehleketa ha yona. Loko muluveri a tsandzeka ku hakelela ndyangu leswaku wu ta eka yena, ku hambana ku nga ha koka malembe. Endzhaku, leswi swi nga ha vanga makhombo lamakulu ya mahanyelo. (Ringanisa 1 Vakorinto 7:1-5.) Leswi khomisaka gome, van’wana eka swiyimo swo tano swo tika va nghenele vunghwavava.
Ku Tiyiseka Hi Malunghiselelo Ya Xikwembu
Tanihi leswi ikhonomi ya misava yi waka, i swinene ku tsundzuka leswaku malandza ya Xikwembu a ma fanelanga ku ehleketa leswaku ma ta fularheriwa. Yesu u te: “Hikwalaho ke mi nga vileri mi ku: ‘Xana hi ta dya yini?’ Kumbe: ‘Hi ta nwa yini?’ Kumbe: ‘Hi ta ambala yini ke?’ Hikuva swilo sweswo hinkwaswo swi laviwa hi vamatiko; kutani Tata wa n’wina wa le tilweni wa swi tiva leswaku swilo leswi hinkwaswo ma swi pfumala. Rhangani mi tilavela mpfumo wa yena ni ku lulama ka yena, kutani sweswo hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.”—Matewu 6:31-33.
Timbhoni ta Yehova namuntlha ti tirhela swilaveko swa Mfumo wa Xikwembu hi ku twarisa mahungu lamanene hi ku hiseka. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Ematikweni yo tala lama pfumalaka, ku na xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. Ngopfu-ngopfu ku na xilaveko xa vakulu lava vupfeke na malandza ya vutirheli. Ematshan’wini yo ya eka tiko leri nga fuwa hi swa timali laha xilaveko xi nga kulangiki kona, vo tala va hlawule ku tshama ematikweni ya rikwavo. Xana van’wana va vona va swi kotise ku yini ku hanya?
Alethia, wa le Afrika Vupela-dyambu loyi a veke eka vutirheli bya nkarhi hinkwawo hi 30 wa malembe etikweni ra rikwavo, u vule leswi: “A ndzi ri na nkarhi wo ya tshama endzhandzeni. Xivangelo xo ka ndzi nga yangi i mhaka ya leswi ndzi rhandzaka ku va ni vanhu va ka hina ni maxaka. Ndzi tsakela ku va pfuna va dyondza ntiyiso leswaku hi ta tirhela Yehova swin’we. A ndzi pfumalanga nchumu na wun’we hi ku tshama laha naswona a ndzi tisoli ha nchumu.”
Winifred hi laha ku fanaka u tshama etikweni ra le Afrika. Xiyimo xa vutomi kwalaho xi hlayiwa tanihi xin’wana xa leswi nga ehansi swinene emisaveni. Kambe endzhaku ka 42 wa malembe entirhweni wa nkarhi hinkwawo wa vuphayona, u ri: “A swi olovi minkarhi hinkwayo ku humelela hi swa timali. Sathana u ringeta ku endla swilo swi nonon’hwa, kambe minkarhi hinkwayo Yehova a a ndzi wundla ni ku khathalela swilaveko swa mina.
Eminkarhini ya khale Abrahama “u khorwile swinene leswaku Xikwembu xi ni matimba ku endla leswi xi nga tshembisa ku endla swona.” (Varhoma 4:21) Xana na wena wa khorwiseka hi laha ku fanaka leswaku Yehova wa swi kota ku hetisisa switshembiso na ku ku khathalela loko u rhangisa swilaveko swa Mfumo evuton’wini bya wena? Xana u pfumelelana na yena mupisalema loyi a nga tsala a ku: “Nawu lo’wu humeke noṅwini wa [Xikwembu] e ka mina wu tlula khume ra maḍana ya mitirho ya nsuku ni silver”? (Psalma 119:72) Kumbe swi nga endleka leswaku u fanele u tirhisa swinene ndzayo ya muapostola Pawulo? Eka 1 Timotiya 6:8 wa tsala: “Hikwalaho, loko hi ri ni swakudya ni tinguvu, hi ta kolwa hi swona.” Xana swi nga ha endleka leswaku nchumu wa vutlhari ku nga va ku nga ri ku lava ndhawu leyintshwa, kambe ku ri ku sasekisa leyi u nga eka yona?
Swiyimo swa ikhonomi ematikweni yo tala swi nga endla Vakriste va xaniseka swinene. Xisweswo, loko endzhaku ko xiyisisa swilo hinkwaswo leswi katsekaka, ndyangu wu kanela ku rhurha, a ku na xivangelo xa leswaku van’wana va va sandza. (Vagalatiya 6:5) Lava nga sala va nga hambeta va kombela mpfuno wa Yehova eku byarheni ka minxaniseko leyi mafambiselo lawa ma yi tisaka, va ri karhi va tsakela mikateko ya moya leyi Xikwembu xi va nyikaka yona. Tsundzuka, ku nga ri khale ku pfumaleka ka vululami ni ku nga ringani ka misava leyi swi ta lulamisiwa ehansi ka Mfumo wa Xikwembu. Kutani swi ta va hi laha mupisalema a nga tsala ha kona: “[Yehova] u funungula šandla ša wena, u šurisa hikwaŝo le’ŝi hanyaka.”—Psalma 145:16.