Ha Yini Ku Ri Ni Ku Hela Matimba Konghasi?

NTSHEMBO wa vutomi byo antswa—wu kumiwa eku heteleleni! Vanhu vo tala lava tshamaka laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Jarimani Vuxa va tshembe leswi loko ku mbundzumuxiwa Rirhangu ra Berlin hi November 1989. Hambi swi ri tano, endzhakunyana ku nga si hela ni lembe, va rilile hi ku “vona swi tika ku hanya etikweni ra lunya ra mfumo wa mani na mani ku tlula vutomi bya le tshangeni ra Rirhangu ra Berlin.” Vuyelo ku ve byihi? Ku pfumala ntshembo ni ku hela matimba loku kulaka.

Hasahasa leyi nge mindyangwini ni le tikweni yi sindzisa vanhu ku suka emakaya va ya lava laha ku hlayisekeke, kambe a hi vangani va ku kumaka. Van’wana va nga ha hetelela va ri lava pfumalaka makaya, lava tshamaka etindleleni ta le madoroba-nkulu. Vo tala va lava va hetelela va lawuriwe hi matirhelo lama nonon’hwaka ya mfumo. Hikwalaho ko tsandzeka ku xava yindlu hi ku pfumala ntirho, a va thoriwi hikuva va hava adirese ya yindlu. Vayimeri va hulumendhe va vuhlayiseki va ringeta ku pfuna, kambe swi teka nkarhi ku tlhantlha swiphiqo leswi. Kutani mbitsi ni ku hela matimba swi tinyika matimba.

Ku hela matimba ku vangela vavasati vo tala va endla swilo leswi tsemaka nhlana. Eka xiviko lexi nge Women and Crime in the 1990s, mudyondzisi wa nawu Dr. Susan Edwards wa hlamusela: “Ku nghenela ka vanhwanyana [ka vunghwavava] swi vangiwa hi swilaveko swa ikhonomi, ku nga ri hi ku tsandzeka ku tikhoma kumbe ku nga kurisiwanga hi nawu ekaya.” Hi ku fanana, majaha lama sukaka emakaya ma ya lava ntirho, a ma tali ku wu kuma. Man’wana, hi ku hela matimba, ma hetelela ma ve ‘bindzu ra vuoswi,’ ma tirhisa mimiri ya wona ku endla vusodoma leswaku ma ta hakeriwa hi swakudya kumbe vutumbelo, ma hundzuka malandza ya mintlawa ya swigevenga.

Swiendlakalo swa lunya swa tipolotiki, vukari, swiphiqo swa nhlayiso, hinkwaswo swi nga ha vanga ku hela matimba. Hambi vanhu lava dyondzekeke na vona va le khombyeni tanihi leswi va lavaka ku hlayisa hanyelo ra vona ra ku va van’wankumi va ri karhi va lwisana ni swiphiqo swa timali leswi tlakukaka. Vuyelo ku va byihi? Hi laha Hosi Solomoni wa khale a vuleke ha kona: “[Ntshikilelo wu nga] hlanyisa la tlhariheke!”a (Eklesiasta 7:7) Kunene, ku hela matimba ku vangela nhlayo leyi tlakukaka ku langa ndlela leyi tsemaka nhlana yo wisa maxangu—ku tisunga.

Ndlela Leyi Tsemaka Nhlana Yo Wisa

Ku tisunga ko tala ka vantshwa ku komba leswaku hambi vona va hlaseriwa hi ntungu lowu wa ku hela matimba. Muhleri wa mahungu wa le Britain u vutisile a ku: “Ku vuriwa yini hi nguva ya hina leyi vangelaka vana va kondlo-a-ndzi-dyi ku hela matimba swonghasi?” Eka dyondzo hi vana lava nga emalembeni ya 8 ku ya ka 16 lava amukeriweke eswibedlhele endzhaku ko ringeta ku ti dyisa chefu, Dr. Eric Taylor wa Ndzawulo Ya London Ya Vutshunguri Bya Mianakanyo wa vika: “Nchumu lowukulu swinene lowu kumiweke i ku tala ka vana lava a va heleriwe hi matimba ni ntshembo malunghana ni swilo.” Britain ri vika milandzu ya lembe ni lembe leyi ringanyeteriwaka eka 100 000 ya lava dyaka chefu hi vomu ku nga ri hi khombo, ku endlela leswaku van’wana va vona xilaveko xa xihatla xo va pfuna.

Nhlangano wun’wana wo phalala wa le Britain wu sungule tsima ro nyikela nyingiso wa ntwela-vusiwana eka vanhu lava nga hela matimba. Hi ndlela yoleyo vatsundzuxi va wona va tshembise ku nyikela “swikhomela-ndhawu swa rifu.” Kambe va vule leswaku a va nge swi koti ku tlhantlha swiphiqo leswi vangelaka vanhu ku hela matimba.

Nhlayo ya ku tisunga yi komba “xiyimo xa ku nga twanani ni xa ku nga khomisani ka tiko,” ku hlamusele phepha-hungu ra The Sunday Correspondent. Ha yini nhlayo ya ku tisunga yi tlakukile namuntlha? Phepha-hungu leri ri kombise leswaku “ku pfumala makaya, ku andza ka vudakwa, vuvabyi bya Aids ni ku pfariwa ka swibedlhele swo tshungula mianakanyo” i swilo leswi kokelaka vanhu eka mpimo lowu wa ku hela matimba lerova va vona ku tidlaya ku ri yona ndlela yo tlhantlha swiphiqo swa vona.

Xana wu kona ntshembo wo karhi wo hlula ku hela matimba? Ina! “Ololokani, mi languta henhla, hikuva ku kutsuriwa ka n’wina ku kusuhi” i ku huwelela ka Yesu loku chavelelaka! (Luka 21:28) A a vula yini ke? Hi wihi ntshembo lowu hi wu kumaka?

[Nhlamuselo ya le hansi]