Vujagana Ni Bindzu Ra Mahlonga

EKA lembe xidzana ra vu-19, varhumiwa va Makhatoliki ni Maprotestente a va twanana hi ku ala bindzu ra mahlonga. Hambi swi ri tano, xolexo a xi vanga xiyimo xa vona hi minkarhi hinkwayo. Eka malembe xidzana lama hundzeke, va swi pfumerile naswona va hlanganyerile eka bindzu ra mahlonga ku nga khathariseki ku xaniseka loku chavisaka swinene loku ri ku tiseke.

Varhumiwa va sungule ku ta eribuweni ra le vuxeni ni ra le vupela-dyambu bya Afrika loko gondzo ra bindzu ra le lwandle ematlhelweni ka Cape of Good Hope ri kumiwile hi lembe xidzana ra vu-15. Hambi swi ri tano, endzhaku ka malembe xidzana manharhu, ntirho wa varhumiwa eAfrika a wu lava ku hela. A ku ri ni Maafrika matsongo lama hundzukeke. Xin’wana lexi nga vangela ku hluleka loku a ku ri ku katseka ka Vujagana eka bindzu ra mahlonga. C. P. Groves wa hlamusela ebukwini leyi nge The Planting of Christianity in Africa:

“Ntirho wa ku hiseka wa bindzu ra mahlonga wu fambisane ni ntirho wa Vukreste naswona a wu nga langutiwi tanihi lowu hoxeke. Entiyisweni, ntirho lowu na wona a wu ri ni mahlonga ya wona; ndhawu leyi a ku tshama Majesuit le Loanda [sweswi i Luanda, ntsindza wa Angola] a yi tele hi mahlonga ya 12 000. Loko bindzu ra mahlonga ri sunguriwile exikarhi ka Angola na Brazil, bixopo wa le Loanda, u katekise swikepe leswi fambaka hi ku katekisa ka vufundhisi, a tshame exitulwini xa ribye etlhelo ka ribuwu leri akiweke, a va tshembisa vumundzuku lebyi vangamaka loko miringo leyo chavisa ya vutomi yi ta va yi herile.”

Varhumiwa va Majesuit a va “byi kanetanga vuhlonga bya Manegro,” ku tiyisisa C. R. Boxer hi laha a tshahiweke ha kona ebukwini leyi nge Africa From Early Times to 1800. Le Luanda, loko mahlonga ma nga si khandziyisiwa swikepe ma yisiwa ematikweni lama tekiweke hi Mapaniya ni Maputukezi, Boxer wa engetela, “a ma yisiwa ekerekeni ya le kusuhi . . . ma fika ma khuvuriwa hi muprista wa kereke ya kwalaho hi mintlawa ya dzana hi nkarhi wun’we.” Kutani endzhaku ka ku va ma haxiwile hi “mati layo kwetsima,” mahlonga a ma byeriwa leswi: “Vonani, se mi vana va Xikwembu; mi ya etikweni ra vanhu va le Spain laha mi nga ta dyondza swilo swa Ripfumelo. Mi nga ha ehleketi nchumu hi laha mi humaka kona . . . Fambani hi ku kateka.”

Kavula, varhumiwa va Vujagana a va nga ri voxe eku pfumeleleni ka bindzu ra mahlonga. Geoffrey Moorhouse ebukwini yakwe leyi nge The Missionaries, wa hlamusela: “Mavonelo ya vanhu vo tala a ku ri wolawo, ku kondza ku fika hafu ya le makumu ya lembe xidzana ra vukhume-nhungu.” Moorhouse u nyika xikombiso xa murhumiwa wa Muprotestente, Thomas Thompson, wa lembe xidzana ra vu-18 la tsaleke xiphephana lexi nge The African Trade for Negro Slaves Shown to Be Consistent With the Principles of Humanity and With the Laws of Revealed Religion.

Hambi swi ri tano, hi ku katseka ka byona, Vujagana byi ni vutihlamuleri bya ku xaniseka lokukulu ka timiliyoni ta mahlonga ya le Afrika. The Encyclopædia Britannica, yi ri: “Handle ka mahlonga lama nga fa ma nga si suka eAfrika, 12¹/₂% wa vona va fe va ha ri endleleni ya vona ya ku ya le West Indies; le Jamaica 4¹/₂% wa vona va fe va ha ri etimbuweni kumbe va nga si xavisiwa naswona van’wana va n’we xa nharhu ‘va file hikwalaho ka ndlela leyi va khomiwaka ha yona loko va ha ku fika leswaku va ta va mahlonga lama fanelekaka.’”

Hi ku hatlisa Yehova Xikwembu u ta avanyisa Vujagana swin’we ni swivumbeko hinkwaswo swa vukhongeri bya mavunwa hikwalaho ka swiendlo swa vona swo homboloka swa nandzu wa ngati leswi va nga swi honisa ni ku swi katekisa.—Nhlavutelo 18:8, 24.

[Dayagramu leyi nga eka tluka 8]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Mpfampfarhuto wa ndlela leyi mahlonga a ma tshamisisiwa xiswona exikepeni xa mahlonga

[Xihlovo Xa Kona]

Schomburg Center for Research in Black Culture/ The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations