Ndlela Yo Tiyisa Swiboho Swa Vukati
“XANA munhu wa pfumeleriwa ku tshika nsati wa yena hi mhaka yin’wana ni yin’wana ke?” ku vutisa Vafarisi lava a va ringeta ku phasa Mudyondzisi Lonkulu, Yesu Kreste. U va hlamule hi ku va tlherisela eka vukati bya vanhu byo sungula ivi a veka mpimanyeto emhakeni leyi a ku: “Leswi Xikwembu xi swi hlanganiseke, swi nga tshuki swi hambanisiwa hi munhu.”
Vafarisi a va vula leswaku Muxe u pfumelele munhu ku dlaya vukati hi lunghiselelo ra leswaku a tsala “papila leri n’wi ntshunxaka.” Yesu u va hlamurile: “Muxe ú mi pfumelerile ku tshika vasati va n’wina hikwalaho ka ku nonon’hwa ka timbilu ta n’wina; kambe eku sunguleni a swi nga ri tano. Mina ndzi ri: Un’wana ni un’wana la tshikaka nsati wa yena, loko ku nga ri hi mhaka ya vunghwavava, kutani a teka un’wana, wa oswa.”—Matewu 19:3-9.
Eku sunguleni, vukati a byi fanele byi va nchumu wa hi laha ku nga heriki. Hambi ku ri rifu a ri nga ta va ri wu hambanisile mpatswa wo sungula, hikuva a va vumbiwe va ri lava hetisekeke va ri ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki. Hambi swi ri tano, va dyohile. Xidyoho xa vona xi hlasele vukati bya vanhu hinkwavo. Rifu, ri nga nala ri sungule ku hambanisa mimpatswa leyi tekaneke. Xikwembu xi languta rifu tanihi makumu ya vukati, hi laha swi nga ha kona eBibeleni: “Wansati ú bohiwile eka nuna wa yena loko a ha hanya; kambe loko nuna wa yena a fa, ú ntshunxekile, a nga ha tekiwa hi loyi a lavaka ku tekiwa hi yena, ntsena a swi fambe hilaha Hosi yi swi rhandzaka hakona.” (1 Vakorinto 7:39) Leswi swi hambana swinene ni langutelo ra vukhongeri, ro tanihi ku hisiwa ka noni, laha wansati la feriweke a sindzisiwaka leswaku a tihisa a fa hi ku tshemba leswaku vukati bya ha ya emahlweni eka vutomi bya le ndzhaku ka rifu.
Lunghiselelo Ra Nawu Wa Muxe
Hi nkarhi lowu ku nga nyikeriwa Nawu wa Muxe, vuxaka bya vukati a byi nga ha nyawuli lerova Yehovha, hikwalaho ka ku oma ka tinhloko ta Vaisrayele, a endla lunghiselelo ro dlaya vukati. (Deteronoma 24:1) A ku nga ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku Vaisrayele va tlanga hi nawu lowu va tshika vasati va vona hi swihoxonyana leswi nga nyawuriki, hi laha swi vonakaka ha kona eka nawu wa xona leswaku a va fanele ku rhandza vanghana va vona ku kota loko va tirhandza. (Levhitika 19:18) Hambi ku ri ku nyikela tsalwa ra ku dlaya vukati a swi endla leswaku munhu a anakanyisisa kahle ku sungula, hikuva hi ku ya hi fambiselo ra kona wanuna la lavaka ku dlaya vukati a fanele a ya vonana ni vavanuna lava vekiweke hi nawu, lava a va lwela ku tlhela va va hlanganisa. Phela, Xikwembu a xi nyikelanga nawu lowu leswaku xi simeka mpfumelelo wa ku dlaya vukati “hi mhaka yin’wana ni yin’wana.”—Matewu 19:3.
Hambi swi ri tano, Vaisrayele va hetelele va honise nhlamuselo ya nawu lowu, ivi va tirhisa nawu lowu leswaku va dlaya vukati hi xisekelo xihi na xihi lexi a xi twanana ni mianakanyo ya vona. Hi lembe xidzana ra vuntlhanu B.C.E., a va tlanga hi vavasati va vuntshwa bya vona, va va tshika hi mhaka yin’wana ni yin’wana. Yehovha u swi veke erivaleni leswaku u venga ku dlaya vukati. (Malakiya 2:14-16, NW) Yesu u sole ku dlaya vukati hikwalaho ka leswi Vaisrayele enkarhini wa yena a va endla leswi fanaka.
Xivangelo Xin’we Xa Le Nawini Xa Ku Dlaya Vukati
Hambi swi ri tano, Yesu u nyikele xivangelo xin’we ntsena xa le nawini xa ku dlaya vukati: ku nga vuoswi. (Matewu 5:31, 32; 19:8, 9) Rito leri laha ri hundzuluxeriweke va ku “vuoswi” ri katsa vuxaka hinkwabyo bya rimbewu lebyi nga riki enawini lebyi nga fambisaniki ni vukati bya Matsalwa, ku nga ha va vuxaka bya rimbewu ni munhu wa rimbewu leri fanaka kumbe wa rimbewu leri hambaneke kumbe ni xiharhi.
Hambi swi ri tano, Yesu a a nga bumabumeli leswaku loko munghana a nga tshembeki ku dlayiwa vukati. Swi le ka munghana la tshembekaka ku kambisisa vuyelo lebyi katsekaka ivi a hlawula leswaku u lava ku dlaya vukati kumbe e-e. Vavasati lava anakanyaka hi ku dlaya vukati hi xivangelo xa Matsalwa va nga ha lava ku xiya nhlamuselo ya Xikwembu loko xi avanyisa wansati wo sungula hikwalaho ka xidyoho xa yena. Ku tlhandlekela ehenhla ka xigwevo xa rifu, hi ku kongoma Xikwembu xi byele Evha: “Ku nav̌ela ka wena ku ta ya ka nuna wa wena, kambe yena o ta ku fuma.” (Genesa 3:16) Commentary on the Old Testament, hi C. F. Keil na F. Delitzsch, yi hlamusela “ku navela” loku tanihi “ku navela loku karhataka ku fana ni vuvabyi.” I ntiyiso, ku navela loku a ku kulanga hi ndlela yoleyo eka wansati un’wana ni un’wana, kambe loko wansati la nga riki na nandzu a lava ku dlaya vukati, u ta va a tlharihile loko a anakanyisisa hi swilaveko swa mintlhaveko leswi vavasati va nga swi kuma hi ndzhaka eka Evha. Hambi swi ri tano, leswi rimbewu ra le handle ka vukati ra munghana la nga ni nandzu ri nga vangelaka munghana la nga riki na nandzu leswaku a tluleriwa hi mavabyi lama tluletiwaka hi rimbewu, ku katsa ni AIDS, van’wana va vone swi antswa ku dlaya vukati hi laha Yesu a hlamuseleke ha kona.
Masungulo Ya Swiphiqo Swa Ndyangu
Ku sihalala ka vanhu ku tisiwe hi xidyoho xa mpatswa wa vanhu vo sungula loko va dyohela Xikwembu. (Varhoma 5:12) Swiphiqo swa ndyangu swi byariwe loko mpatswa wo sungula wa vanhu wu dyohele Tata wa wona wa le tilweni. Njhani? Loko wansati wo sungula, Evha, a ringiwe hi nyoka leswaku a dya mihandzu ya murhi lowu yirisiweke, u yi dyile mihandzu ya wona. U ye a ya vulavula ni nuna wa yena hi ta leswi nyoka yi n’wi byeleke swona endzhaku ka loko a endle xiboho xolexo lexikulu. (Genesa 3:6) Phela, u endle sweswo handle ka ku vulavurisana ni nuna wakwe. Lexi i xikombiso lexikulu xa swiphiqo leswi mindyangu yo tala yi langutaneke na swona namuntlha—ku hava ku vulavurisana ko phofulelana swa le mbilwini.
Endzhakunyana, loko havambirhi Adamu na Evha va langutane ni vuyelo bya xidyoho xa vona, va titshege hi endlelo leri fanaka ni leri mimpatswa yo tala namuntlha yi ri tirhisaka loko yi ri ekhombyeni, ku nga ku sola van’wana. Wanuna wo sungula, Adamu, u sole nsati wakwe na Yehovha hi mhaka ya leswi a swi endleke, u te: “Hi yena wansati loyi u nga nḍi nyika yena a v̌a na mina, l’a nga nḍi ha muri, nḍi dya.” Wansati yena a ku: “I nyoka le’yi nga nḍi kanganyisa, kutani nḍi dya.”—Genesa 3:12, 13.
Xigwevo lexi Yehovha a xi nyikeke Adamu na Evha xi vhumbe xivangelo xin’wana xa swiphiqo leswi a swi ta humelela. Mayelana ni vuxaka bya yena ni nuna wakwe, Yehovha u byele Evha a ku: “O ta ku fuma.” Namuntlha vavanuna vo tala, tanihi Isao la boxiweke eka xihloko lexi hundzeke, va fuma vasati va vona hi ndlela ya tihanyi va nga ri na mhaka ni mintlhaveko ya vasati va vona. Hambi swi ri tano, vavasati vo tala va hambeta va navela ku khathaleriwa hi vavanuna va vona. Loko ku navela koloko ku nga hetiseki, vavasati va nga lava nkhathalelo wolowo hi ku va ni vutianakanyi. Leswi vavanuna vo tala va fumaka vavasati va vona naswona vavasati vo tala va lavaka nkhathalelo wa vanuna va vona, ku sungula vutianakanyi, ivi ku rhula ku nyamalala. Eka xiviko lexi hangalasiweke lexi a xi ku “Ndlela Yo Lwa Ni Ku Dlaya Vukati Ka Namuntlha,” Shunsuke Serizawa u te: “Loko hi honisa xiphiqo-nkulu eka mhaka leyi, ku nga ‘ku tiendlela swa wena n’wini,’ leswi vulaka ku rhangisa leswi tsakeriwaka hi wena ntsena, swi nga nonon’hwa ku lwa ni ku dlaya vukati ka namuntlha.”
Hambi swi ri tano, Yehovha u nyikele nkongomiso eRitweni ra yena leswaku mimpatswa leyi tekaneke, leyi yingisaka, yi tiphina hi vuxaka bya vukati hambi loko yi nga hetisekanga. Isao u landzele nkongomiso wa Xikwembu naswona sweswi u tiphina hi vutomi bya ndyangu lowu tsakeke. A hi voneni leswaku mimpimanyeto ya Bibele yi pfune vanhu leswaku va tiyisa xiboho xa vukati hi ndlela yihi.
Tiphofule
Evukatini byo tala, ku nga vulavurisani, mboyamelo wo sola van’wana, ni langutelo ra vutianakanyi swi endla nuna ni nsati va nonon’hweriwa ku twisisa mintlhaveko ya lowun’wana. Mukambisisi Caryl S. Avery u te, “Tanihi leswi ku avelana mintlhaveko ku nga xilaveko-nkulu xa vunghana, vunghana byi lava mi tshembana hi laha ku heleleke. Namuntlha kona, ku tshembana a swa ha talanga.” Ku hamba mi avelana mintlhaveko yoleyo swi vumba ku tshembana koloko. Leswi swi lava leswaku nuna na nsati va vulavurisana, va phofula swa le mbilwini.
Swivuriso yi tirhisa xifaniso leswaku yi khutaza ku avelana mianakanyo ya le mbilwini, yi ku: “Makungu e mbilwini ya munhu i šihlov̌o ša ku enta, wa ku twisisa o tiv̌a ku ya ka šona.” (Swivuriso 20:5) Vanghana va vukati va fanele va xiya naswona va cela mianakanyo leyi nga le tshakwini ra timbilu ta vanghana va vona va vukati. A hi nge munghana wa wena a nga tsakanga. Ematshan’wini ya ku hlamula u ku: “Na mina a swi ndzi fambelanga kahle namuntlha,” ha yini u nga vutisi hi tintswalo u ku: “Xana ku na lexi ku khunguvanyiseke namuntlha? Ku humelele yini?” Swi nga ha teka nkarhi ni matshalatshala ku yingisa munghana wa wena wa vukati, kambe hi ntolovelo swa tsakisa swinene, swa enerisa, naswona ku tirhisa nkarhi u endla sweswo swi tlula ku honisa munghana wa wena, kasi u ta boheka ku tlhela u lwisana ni mintlhaveko leyi chavisaka leyi nga ha humelelaka enkarhini lowu taka.
Leswaku mi tshembana, hinkwenu mi fanele ku tshembeka ni ku ringeta ku humesa mintlhaveko hi ndlela leyi munghana lowun’wana a nga ta yi twisisa ha yona. Rito ra Xikwembu ra khutaza, “Vul[ani] ntiyiso, hikuva hinkwerhu hi swirho swa miri wun’we.” (Vaefesa 4:25) Ku vulavula ntiyiso swi lava vutlharhi. A hi nge wansati u titwa onge a nga yingisiwi. Kambe, a nga si vulavula, a nga ha xiya xivuriso lexi: “L’a tikhomaka e maritweni o tiv̌a ku tlhariha, l’a tisiv̌elaka nomu o ni ku twisisa.” (Swivuriso 17:27) Ematshan’wini ya ku sola nuna wa yena a ku, “A wu ndzi yingisi na siku na rin’we!” swi nga antswa leswaku hi ku rhula a boxa mintlhaveko yakwe ku hlundzuka ni ku karhateka swi nga si akelana endzeni ka yena. Kumbexana a nga ha boxa ndlela leyi a titwaka ha yona hi ku vula nchumu wo fana ni lowu, “Ndza swi tiva leswaku u khomekile, kambe loko u tshama na mina nkarhi lowu engetelekeke swi ta ndzi tsakisa swinene.”
Hakunene, “laha ku tunḍušana ku nga hav̌a, makungu ma hangalaka.” (Swivuriso 15:22) Munghana wa wena wa ku rhandza, kambe sweswo a swi vuli leswaku a nga vona leswi nge mianakanyweni ya wena. Hi ndlela leyi twalaka u fanele u endla munghana wa wena a tiva leswaku u titwisa ku yini. Leswi swi ta mi pfuna tanihi mpatswa lowu tekaneke wa Vakreste, leswaku mi endla mindzulamiso hi rirhandzu, leswaku mi kota ku “hlayisa vun’we lebyi nyikiwaka hi Moya, mi hanyisana hi ku rhula.”—Vaefesa 4:2, 3.
Hi xikombiso, vona Kazuo, loyi nsati wakwe a a rhandza ku tiputa, yena a a ri nuna loyi a rhandzaka ku gembula swinene. U tikume a nghene hi nhloko eswikweletini leswi endlaka madzana ya magidi ya tirhandi. Loko a lomba mali leswaku a hakela swikweleti swa yena, a ya a nyupela swinene exibodlhweni xa swona. Endzhaku u sungule ku dyondza Bibele, eku heteleleni a kuma xivindzi xa ku byela nsati wakwe swiphiqo swakwe. A a tiyimisele ku soriwa hi nsati wakwe. Hambi swi ri tano, u hlamarisiwe ngopfu hi loko nsati wakwe, loyi ana se a sungule khalenyana ku dyondza Bibele, hi ku rhula a hlamula a ku: “A hi vone leswaku hi nga endla yini leswaku hi hakela swikweleti leswi.”
Hi siku leri landzelaka, va sungule ku ya eka lava va va kolotaka ivi va va hakela swikweleti swa vona, va kala va xavisa ni yindlu ya vona. Swi teke kwalomu ka lembe leswaku va hakela swikweleti swa vona hinkwaswo. I yini lexi nga hundzula Kimie, nsati wa yena? Yena u ri: “Marito lama nga eka Vafilipiya ndzima 4, tindzimana 6 na 7, hakunene ya tiyisile. ‘Mi nga vileli ha nchumu, kambe eka xin’wana ni xin’wana hi xikhongelo ni hi ku kombela ni ku nkhensa tivisani Xikwembu swikombelo swa n’wina; kutani ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka ku anakanya hinkwako ku ta rindza timbilu ta n’wina ni matimba ya ku anakanya ka n’wina ha Kreste Yesu.’” U engeterile: “Munghana wa mina, hi ku hlamarisiwa hi ku vona ndlela leyi a ndzi tsake ha yona hambi ndzi nonon’hweriwa, u sungule ku dyondza Bibele na mina.” Kazuo ni nsati wakwe se va khuvuriwile naswona sweswi va tiphina hi vutomi bya ndyangu lowu tsakeke.
Ku engetela eku tshembaneni hi ku vulavula ntiyiso, vavanuna ni vavasati lava va nga tokota leswi nga laha henhla, va endle swin’wana leswi pfunaka mimpatswa ku lulamisa swiphiqo swa vona swa vukati. Va vulavurisane ni Musunguri wa lunghiselelo ra vukati, Yehovha Xikwembu. Hambi leswi mimpatswa yi langutaneke ni mintshikilelo ni ku nonon’hweriwa, u ta va katekisa hi ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka ku anakanya hinkwako, loko hi matimba ya vona hinkwawo va tirhisa mimpimanyeto ya yena naswona va tshika leswin’wana emavokweni ya yena. Ku khongela swin’we na swona swa pfuna swinene. Wanuna u fanele ku va yena a rhangaka a ‘vula leswi nge mbilwini yakwe’ eka Xikwembu, a kombela ndzetelo ni nkongomiso eka xiphiqo xihi na xihi lexi yena ni nsati wa yena va nga na xona. (Pisalema 62:8) Hakunene Yehovha Xikwembu u ta swi twa swikhongelo swo tano.
Ina, ku tiyisa xiboho xa vukati swa koteka. Hambi ku ri sweswi, hi hanyaka hi nga hetisekanga exikarhi ka vanhu lava pfilunganyekeke, mimpatswa leyi tekaneke yi nga wu kuma ntsako lowu lavekaka evuxakeni bya yona. U nga kuma swiletelo leswi engetelekeke leswi tirhaka ni ndzayo ya Xikwembu ebukwini leyi nge Making Your Family Life Happy, leyi humesiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Ku tlula kwalaho, mimpatswa leyi endlaka matshalatshala leswaku yi tirhisa mimpimanyeto ya Bibele yi ni ntshembo wa ku hlanganisiwa kun’we hi rirhandzu emisaveni leyi endliweke hi Xikwembu leyi nga ta ta ku nga ri khale.