Papias A A Xixima Marito Ya Hosi

“A NDZI nga tsakisiwi . . . hi ku va swin’we ni vanhu lava vulavulaka ngopfu, kambe a ndzi tsakela ku va swin’we ni lava va dyondzisaka leswi nga ntiyiso.” Ku tsale Papias, la tivulaka Mukreste wa lembe xidzana ra vumbirhi ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke.

Papias u hanye endzhakunyana ka rifu ra vaapostola va Yesu Kreste. Entiyisweni, a ri munghana wa Polycarp, loyi ku vikiwaka leswaku u dyondzisiwe hi muapostola Yohane. Vutitivisi lebyi, ku katsa ni ndlela ya Papias yo kuma vutivi, swi kombisa kahle leswaku a dyondzisiwe hi ndlela leyinene.

Endlelo Ra Vukheta

Torha ra Papias ra ntiyiso ri vonaka kahle eka ntlhanu wa tibuku takwe to sungula ta buku yakwe ya marito ya Hosi. Handle ko kanakana, emalembeni yakwe ya le mahlweni Papias u nghenise emianakanyweni marito yo tala ya ntiyiso lawa a ma tweke. Endzhaku loko a ri le kaya rakwe le mutini wa Firgiya wa Hiyerapoli, le Asia Minor, Papias u lave vanhu lava kuleke leswaku va tiyisisa loko hakunene va tshame va vona kumbe ku twa un’wana wa vaapostola va Yesu. Hi ku lava ku tiva u va vutisisile naswona a rhekhoda leswi a va swi vula.

Papias wa hlamusela: “A ndzi nge kanakani ku tsala . . . xin’wana ni xin’wana lexi ndzi xi dyondzeke hi vukheta eka un’wana wa vakulukumba nkarhi wihi na wihi, ni leswi ndza ha swi tsundzukaka kahle, leswaku ndzi tiyisekisa ntiyiso wa vona. Hikuva, ku hambana ni vanhu vo tala, a ndzi nga tsakeli ku va swin’we ni lava va vulavulaka ngopfu, kambe a ndzi tsakela ku va swin’we ni lava dyondzisaka leswi nga ntiyiso; naswona a ndzi nga va tsakeli hambi lava va nyikelaka swileriso eka van’wana, kambe a ndzi tsakela lava hlayaka swileriso leswi humaka eka Hosi hi ripfumelo ni leswi humaka entiyisweni hi woxe. Naswona loko un’wana la nga ta endzhaku ka vakulukumba a ta eka mina, a ndzi lava ku tiva timhaka leti vuriweke hi vakulukumba—leswi Andriya kumbe leswi Petro a swi vuleke kumbe leswi Filipi kumbe Tomasi kumbe Yakobo kumbe leswi Yohane kumbe Matewu a swi vuleke kumbe un’wana wa vadyondzisiwa va Hosi.”

Buku Yakwe

Hakunene Papias a ri ni rifuwo ra vutivi bya swilo swa moya. Hi nga yi anakanya kunene ndlela leyi hi xikongomelo a nga ha vaka a rhiye ndleve ha kona eka vuxokoxoko lebyi khumbaka vutomi ni vutirheli bya un’wana ni un’wana wa vaapostola. Kwalomu ka 135 C.E., Papias u tsale leswi a swi kumeke ebukwini yakwe. Khombo ra kona, buku leyi yi nyamalarile. Irenaeus, la tivulaka Mukreste wa lembe xidzana ra vumbirhi C.E., na n’wamatimu Eusebius wa lembe xidzana ra vumune va tshahile eka yona. Entiyisweni, a ya ha hlayiwa ni hi lembe xidzana ra vukaye C.E., naswona swi nga ha endleka yi ve kona ni hi lembe xidzana ra vu-14.

Papias a a tshembela eka ku Fuma ka Kreste ka Gidi ra Malembe loku taka. (Nhlavutelo 20:2-7) Hi ku ya hi Irenaeus u tsale hi ta nkarhi lowu “ntumbuluko, lowu pfuxetiweke ni lowu ntshunxiweke, wu nga ta humesa swakudya swo tala swa tinxaka hinkwato, ku sukela eka mberha ya le tilweni ni misava leyi humesaka swa yona, hi laha vakulukumba lava voneke Yohane, mudyondzisiwa wa Hosi, va hlamuseleke ndlela leyi va tweke ha yona leswaku Hosi yi ta dyondzisa hi ndlela yihi eminkarhini yoleyo.” Papias u ye emahlweni a tsala: “Eka vapfumeri, swilo leswi swa twisiseka. Naswona loko Yudasi, muxengi, a ale ku pfumela ivi a vutisa a ku, ‘Xana Hosi yi ta swi hetisisa hi ndlela yihi swilo leswi?’ Hosi yi te, ‘Lava va nga ta hanya eminkarhini yoleyo va ta swi vona.’”

Papias u tsale hi nkarhi lowu vu-Gnostic a byi tele. Lava landzaka vu-Gnostic va teke filosofi, mianakanyo ya vona ni mahlori ya vuhedeni va swi hlanganisa ni Vukreste lebyi xandzukeke. Entiyisweni, loko Papias a paluxa ku vulavula kumbe marito ya Hosi, a ringeta ku sivela ku hangalaka ka vu-Gnostic. Irenaeus u n’wi tlhandlamile, a ya emahlweni a lwisana ni moya wa vu-Gnostic bya vunwa ni lebyi hundzeletiweke. Swi le rivaleni leswaku tibuku ta vu-Gnostic a ti tele, lerova Papias hi ku hlekula a ku ti tsariwe hi “lava va vulavulaka ngopfu.” Xikongomelo xa yena a xi ri erivaleni—ku hambanisa vunwa ni ntiyiso.—1 Timotiya 6:4; Vafilipiya 4:5.

Tinhlamuselo Ta Tievhangeli

Eka swipetlu-petlu swa matsalwa ya Papias lawa ma ha riki kona, hi kuma a boxe timhaka leti tsariweke hi Matewu na Marka. Hi xikombiso, Papias u vulavula hi tsalwa ra Marka a ku: “Leswi Marka a ri muhlamuseleri wa Petro, u tsale xin’wana ni xin’wana lexi a xi tsundzukaka hi ndlela leyi kongomeke.” Loko a ya emahlweni a tiyisisa ntiyiso wa Evhangeli leyi, Papias u tlhele a ku: “Kutani ke leswaku Marka a nga endli xihoxo, u tsale swilo loko a ha swi tsundzuka; hikuva u vone swi ri swa nkoka leswaku a nga siyi nchumu wa leswi a swi tweke, kumbe ku nghenisa rungula leri hoxeke.”

Papias u nyikela vumbhoni bya mianakanyo yakwe bya leswaku Matewu eku sunguleni u tsale Evhangeli yakwe hi ririmi ra Xiheveru. Papias u ri: “U tsale marito hi ririmi ra Xiheveru naswona lavan’wana va ma hlamusele hi ndlela leyi kongomeke hi laha va koteke ha kona.” Swi tikomba onge Papias u tirhise timhaka ta Evhangeli ya Luka ni ya Yohane, xikan’we ni swin’wana leswi tsariweke swa Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. Hi ndlela yoleyo, i wun’wana wa timbhoni leti tiyisekiseke ku pfumala xihoxo ni ku huhuteriwa ka wona hi Xikwembu. Hambi swi ri tano, khombo ra kona, ko va swipetlunyana swa matsalwa ya Papias leswa ha riki kona.

Ku Khathalela Xilaveko Xa Yena Xa Moya

Leswi a ri mulanguteri le vandlheni ra Hiyerapoli, Papias a ri mukambisisi la nga karhariki. Handle ka ku va mulavisisi la gingiritekaka u kombise ku tlangela lokukulu eka Matsalwa. Papias u swi kombise kahle leswaku rungula rin’wana ni rin’wana ra dyondzo ya Yesu Kreste kumbe vaapostola Vakwe i ra nkoka swinene leswaku ri hlamuseriwa ku tlula marungula lama hundzukaka lama a ma ri kona etibukwini ta siku rakwe.—Yuda 17.

Ku vikiwa leswaku Papias u dlawele ripfumelo le Pergamo hi 161 kumbe 165 C.E. Leswaku kahle-kahle tidyondzo ta Yesu Kreste ti khumbe vutomi ni mahanyelo ya Papias hi ndlela yihi a swi tiviwi hi ku kongoma. Kambe, a navela ngopfu ku dyondza ni ku bula hi Matsalwa. Ni Vakreste va ntiyiso va endla tano namuntlha, hikuva va khathalela xilaveko xa vona xa moya. (Matewu 5:3) Naswona ku kotisa Papias, va teka marito ya Hosi ya ri ya nkoka.