Vunharhu-un’we—Xana Bya Dyondzisiwa eBibeleni?

“Ripfumelo ra Khatoliki hi leri, hi gandzela Xikwembu xin’we hi Vunharhu-un’we ni Vunharhu-un’we hi Vun’we. . . . Kutani Tatana i Xikwembu, N’wana i Xikwembu, Moya lowo Kwetsima i Xikwembu. Kambe a hi Swikwembu Swinharhu, i Xikwembu Xin’we.”

HI MARITO lawa Dyondzo ya Athanasius yi hlamusela dyondzo leyikulu ya Vujagana—Vunharhu-un’we.a Loko u ri xirho xa kereke, ya Khatoliki kumbe Protestente, u nga ha byeriwa leswaku leyi i dyondzo leyikulu ngopfu leyi u faneleke ku yi pfumela. Kambe xana u nga yi hlamusela dyondzo yoleyo? Vanhu van’wana vo tlhariha swinene eka Vujagana va pfumerile leswaku a va swi koti ku twisisa Vunharhu-un’we.

Kutani, ha yini va yi pfumela? Xana swi vangiwa hi leswi Bibele yi dyondzisaka dyondzo leyi? Mufi John Robinson bixopo wa Anglican u nyikele nhlamulo leyi tlhontlhaka miehleketo eka xivutiso lexi ebukwini yakwe leyi xaviwaka ngopfu leyi nge Honest to God. U tsarile:

“Hi ntolovelo ku chumayela ni ku dyondzisa loku dumeke ku endla Kreste a vonaka a ri ni matimba lamakulu, leswi Testamente Leyintshwa yi nga swi seketeliki. Yona yi vula ntsena leswaku Yesu a a ri Xikwembu, lerova marito ‘Kreste’ na ‘Xikwembu’ ma fana. Kambe a ku kona eBibeleni laha sweswo swi nga tano. Testamente Leyintshwa yi vula leswaku Yesu a a ri Rito ra Xikwembu, yi vula leswaku Xikwembu a xi ri eka Kreste, yi vula leswaku Yesu i N’wana wa Xikwembu; kambe a yi vuli leswaku Yesu a a ri Xikwembu hi ku kongoma.”

John Robinson u pfuxe mholovo eKerekeni ya Anglican. Hambi swi ri tano, xana a a vurisile loko a te ku hava laha “Testamente Leyintshwa” yi nge “Yesu a a ri Xikwembu hi ku kongoma”?

Leswi Bibele Yi Vulaka Swona

Van’wana va nga ha hlamula xivutiso xexo hi ku tshaha tsalwa leri dumeke leri sungulaka Evhangeli ya Yohane: “Eku sunguleni Rito a ri ri kona, Rito a ri ri ni Xikwembu, Rito a ri ri Xikwembu.” (Yohane 1:1, King James Version) Xana sweswo a swi kanetani ni leswi swi vuriweke hi bixopo wa Anglican? Doo. Hikuva hi laha John Robinson a a swi tiva ha kona handle ko kanakana, vahundzuluxeri van’wana va manguva lawa a va pfumelelani ni vuhundzuluxeri bya ndzimana yoleyo bya King James Version. Hikwalaho ka yini? Hikuva eka xiga lexi nge “Rito a ri ri Xikwembu” eka Xigriki xo sungula, rito leri vulaka “Xikwembu” a ri na xona xirhangi xo tiyisekisa lexi nge “the” (hi Xinghezi). Eka xiga xo sungula lexi nge “Rito a ri ri ni Xikwembu,” rito leri vulaka “Xikwembu” ri tiyile, hi leswaku ri ni xirhangi xo tiyisekisa. Leswi swi komba leswaku marito lawa mambirhi a ma na nhlamuselo leyi fanaka.

Hikwalaho, loko vuhundzuluxeri byin’wana, byi ringeta ku humesa xivumbeko xa ku ringana ka vona. Hi xikombiso, byin’wana byi hlamusela marito lawa hi ndlela leyi, “Rito a ri ri ni vukwembu.” (An American Translation, Schonfield) Moffatt u hundzuluxele hi ndlela leyi, “Rito a ri ni xivumbeko xa vukwembu.” Hambi swi ri tano, loko va kombisa leswaku “vukwembu” a byi nge vi nhlamuselo leyi fanelaka laha, John Robinson swin’we ni muxopaxopi wa matsalwa wa le Britain, Nkul. Frederick Kenyon havambirhi va kombise leswaku loko sweswo a ku ri leswi Yohane a a lava ku swi kandziyisa, a a ta va a tirhise rito ra Xigriki leri vulaka “Xikwembu,” theiʹos. New World Translation, hi ku xiya leswaku rito leri nge “Xikwembu” a ri na nhlamuselo leyi tiyeke, ni ku kombisa mfanelo leyi nyikeriwaka hi xivumbeko xa Xigriki, yi ri hundzuluxela yi tirhisa xirhangi lexi nga tiyangiki hi Xinghezi: “Rito a ri ri xikwembu [a god].”

Profesa C. H. Dodd, mukongomisi wa ntirho wa New English Bible, u hlamusela masungulo lawa: “Vuhundzuluxeri lebyinene . . . a byi ta va, ‘Rito a ri ri xikwembu’. Tanihi leswi vuhundzuluxeri lebyi landzaka rito rin’wana ni rin’wana byi nga hoxangiki.” Hambi swi ri tano, The New English Bible a yi yi hundzuluxeri tano ndzima leyi. Ematshan’wini ya sweswo, Yohane 1:1 eka vuhundzuluxeri byebyo yi hlayekisa xileswi: “Loko swilo hinkwaswo swi sungula, ana Rito a ri ri kona. Rito a ri tshama ni Xikwembu, naswona leswi Xikwembu a xi ri swona, Rito a ri ri swona.” Hikwalaho ka yini komiti ya vuhundzuluxeri yi nga hlawulanga nhlamuselo yo olova? Profesa Dodd wa hlamula: “Mhaka leyi endlaka leswaku byi nga amukeleki hi leswaku byi hambana ni mianakanyo ya Yohane, ni mianakanyo ya Vukreste hinkwabyo.”—Technical Papers for the Bible Translator, Vholumo 28, January 1977.

Nhlamuselo Leyi Twalaka Ya Matsalwa

Xana hi nga vula leswaku mhaka ya leswaku Yesu a a ri xikwembu naswona a a nga fani ni Xikwembu Muvumbi yi hambana ni mianakanyo ya Yohane (ku nga ya muapostola Yohane), ni mianakanyo ya Vukreste hinkwabyo? A hi kambisiseni tindzimana ti nga ri tingani ta Bibele leti vulavulaka hi Yesu ni Xikwembu, kutani hi ta vona leswaku vahlamuseri van’wana lava hanyeke emahlweni ka ku vumbiwa ka Nawu wa Athanasius, a va anakanya yini hi vona.

“Mina na Tatana hi un’we.”—YOHANE 10:30.

Novatian (c. 200-258 C.E.) u hlamuserile: “Leswi A nga te nchumu ‘un’we,’[b] lava nga pfumeriki a va swi twisise leswaku A nga vulanga a ku munhu ‘un’we.’ Hikuva rito un’we loko ri vekiwa ri ri hava tlhelo, ri vula ku twanana, ku nga ri vun’we bya xivumbeko. . . . Ku tlula kwalaho, leswi A nge un’we, swi vula ntwanano, ni ku fanana ka mianakanyo, ni vun’we bya vuxaka bya rirhandzu, tanihi leswi Tatana ni N’wana va nga un’we hi ntwanano, hi rirhandzu ni hi mintlhaveko.”—Treatise Concerning the Trinity, ndzima 27.

“Tatana i nkulukumba ku tlula mina.”—YOHANE 14:28.

Irenaeus (c. 130-200 C.E.): “Hi nga ha dyondza ha Yena [Kreste] leswaku Tatana u le henhla ka swilo hinkwaswo. Hikuva U ri, ‘Tatana u nkulu eka mina.’ Hikwalaho, Hosi ya hina yi vula leswaku Tatana u tlakukile hi vutivi.”—Against Heresies, Buku II, ndzima 28.8.

“Vutomi lebyi nga heriki, hi leswaku va ku tiva, wena ntsena u nga Xikwembu xa ntiyiso, na Yesu Kriste loyi u n’wi rhumeke.”—YOHANE 17:3.

Clement wa le Alexandria (c. 150-215 C.E.): “Leswaku a tiva Xikwembu lexi nga heriki, munyiki wa leswi nga heriki, ni leswaku hi vutivi ni ku twisisa a va ni Xikwembu, lexi xi nga xo sungula, lexi tlakukeke, ni lexi nga xin’we ni lexi lulameke. . . . Loyi a nga ta hanya vutomi bya ntiyiso u vitaneriwa ku N’wi tiva ‘loyi a nga tiviki hi munhu, handle ka loko N’wana a (N’wi) paluxa.’ (Mt. 11:27) Xin’wana ku fanele ku dyondzisiwa vukulu bya Muponisi la nga ehansi ka Yena.”—Who Is the Rich Man That Shall Be Saved? VII, VIII.

“Ku ni Xikwembu xin’we, Tata wa vanhu hinkwavo, lexi xi va fumaka hikwavo lexi tirhaka hi vona ni ku tshama eka vona hinkwavo.”—VAEFESA 4:6.

Irenaeus: “Xisweswo ku twarisiwa Xikwembu Tatana la nga un’we, lexi nga ehenhla ka hinkwavo, lexi tirhaka eka vona ni lexi nga eka vona hikwavo. Tatana u le henhla ka hinkwavo hakunene, naswona i Nhloko ya Kreste.”—Against Heresies, Buku V, ndzima 18.2.

Vatsari lava vo sungula a va twa matsalwa lawa ma hlamusela Tatana tanihi la tlakukeke, loyi a nga ehenhla ka hinkwaswo ni un’wana ni un’wana ku katsa na Yesu Kreste. Tinhlamuselo ta vona a ti kombisi leswaku a va pfumela eka Vunharhu-un’we.

Moya Lowo Kwetsima Wu Paluxa Ntiyiso Hinkwawo

Yesu u tshembise vadyondzisiwa vakwe leswaku endzhaku ka rifu ni ku pfuka kakwe, va ta nyikiwa moya lowo kwetsima wu va pfuna. U tshembisile: “Loko yoloyi a ta, a nga Moya wa ntiyiso, ú ta mi fambisa endleleni hinkwayo ya ntiyiso; . . . naswona ú ta mi tivisa leswi swi nga ta ta.”—Yohane 14:16, 17; 15:26; 16:13.

Endzhaku ka rifu ra Yesu, xitshembiso xexo xi hetisekile. Bibele yi ni rhekhodo ya ndlela leyi tidyondzo letintshwa ti paluxiweke kumbe ti hlamuseriweke vandlha ra Vukreste ha yona hi ku pfuniwa hi moya lowo kwetsima. Tidyondzo leti letintshwa ti tsariwile etibukwini leti endzhaku ti veke xiphemu xa vumbirhi xa Bibele, Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki, kumbe “Testamente Leyintshwa.” Eku vonakaleni loku ka ntiyiso, xana ku kona ku hlavuteriwa ka vukona bya Vunharhu-un’we? Doo. Moya lowo kwetsima wu paluxa swin’wana leswi hambaneke hi Xikwembu na Yesu.

Hi xikombiso, hi Pentekosta ya 33 C.E., endzhaku ka loko moya lowo kwetsima wu xikele eka vadyondzisiwa lava a va hlengeletane eYerusalema, muapostola Petro u nyikele vumbhoni hi Yesu eka ntshungu lowu a wu ri ehandle. Xana u vulavule hi Vunharhu-un’we? Twana man’wana ya marito yakwe, kutani u tivonela: “Yesu . . . , wanuna loyi Xikwembu xi nga mi komba yena, hi mintirho ya matimba, ni swihlamariso, ni mahlori lawa xi ma endleke ha yena exikarhi ka n’wina.” “Hi yena Yesu loyi Xikwembu xi nga n’wi pfuxa eku feni, kutani hinkwerhu hi timbhoni ta mhaka leyi.” “Yesu loyi mi n’wi [beleleke, NW], hi yena loyi Xikwembu xi n’wi endleke Hosi ni [Kreste].” (Mintirho 2:22, 32, 36) Handle ko dyondzisa Vunharhu-un’we, marito lawa ya Petro la teleke hi moya ma komba leswaku Yesu u le hansi ka Tata wakwe, ni leswaku i xitirho xa ku hetisisa ku rhandza ka Xikwembu.

Endzhakunyana, Mukreste un’wana wo tshembeka u vulavule hi Yesu. Stefano, u tisiwe emahlweni ka Sanedri a ta hlamusela swihehlo. Ematshan’wini ya sweswo, Stefano u hehle vona, a vula leswaku vahehli vakwe va fana na vakokwa wa vona lava xandzukeke. Eku heteleleni, matsalwa ma ri: “A tala hi Moya lowo Kwetsima, kutani a languta swinene etilweni, a vona ku kwetsima ka Xikwembu, na Yesu a yimile evokweni ra xinene ra Xikwembu. Kutani a ku: ‘Langutani! Ndzi vona tilo ri pfulekile, ni N’wana-wa-Munhu a yimile evokweni ra xinene ra Xikwembu.’” (Mintirho 7:55, 56) Hikwalaho ka yini moya lowo kwetsima wu paluxa Yesu a ri “N’wana-wa-Munhu” ntsena a yime evokweni ra xinene ra Xikwembu naswona a nga ri xiphemu xa xikwembu a ringana ni Tata wakwe? Entiyisweni, Stefano a a nga ri na yona mianakanyo ya Vunharhu-un’we.

Loko Petro a yisa mahungu lamanene malunghana na Yesu eka Korneliyo, a a kume nkarhi wun’wana wa ku paluxa dyondzo ya Vunharhu-un’we. Ku endleke yini? Petro u hlamusele leswaku Yesu i “Hosi ya vanhu hinkwavo.” Kambe u ye emahlweni a hlamusela leswaku vuhosi byakwe byi huma eka xihlovo lexikulu. Yesu hi “loyi a vekiweke hi Xikwembu ku va muavanyisi wa lava hanyaka ni lava feke.” Endzhaku ka ku pfuka ka Yesu, Tata wakwe, ‘u n’wi humesile [u n’wi nyike mpfumelelo] leswaku a vonaka’ eka valandzeri vakwe. Moya lowo kwetsima ke? Wu kona eka bulo leri kambe a hi munhu wa vunharhu wa Vunharhu-un’we. Ematshan’wini ya sweswo, “Xikwembu xi [tote Yesu] Moya lowo Kwetsima ni matimba.” Xisweswo, moya lowo kwetsima, ku ri ni ku va munhu, wu kombisiwa wu nga ri munhu, ku fana ni “matimba” lama boxiweke eka ndzimana yoleyo. (Mintirho 10:36, 38, 40, 42) Languta Bibele hi vukheta, kutani u ta kuma vumbhoni byin’wana bya leswaku moya lowo kwetsima a hi munhu kambe i matimba lama tirhaka, wu nga nghena evanhwini, wu va endla va hiseka naswona wu nga ha cheriwa eka vona.

Eku heteleleni, muapostola Pawulo a a kume nkarhi lowunene wo hlamusela Vunharhu-un’we—loko a byi ri dyondzo ya ntiyiso—enkarhini lowu a chumayela Vaathena. Enkulumeni yakwe, u vulavule hi altari ya vona “Eka Xikwembu lexi nga tiviwiki!” kutani a ku: “Leswi mi swi gandzelaka mi nga swi tivi, hi swona leswi ndzi mi tivisaka swona.” Xana u va dyondzise Vunharhu-un’we? Doo. U hlamusele “Xikwembu lexi nga endla misava ni hinkwaswo leswi nga ka yona, . . . leswi yi nga Hosi ya matilo ni misava.” Kambe ku vuriwa yini hi Yesu? “[Xikwembu] xi vekile siku leri xi nga ta avanyisa misava eku lulameni, hi wanuna loyi xi n’wi hlawuleke.” (Mintirho 17:23, 24, 31) Ku hava xivati ni xin’we xa Vunharhu-un’we kwalaho!

Entiyisweni, Pawulo u hlamusele swin’wana hi swikongomelo swa Xikwembu leswi kombaka leswaku Yesu ni Tata wakwe a hi swiphemu leswi ringanaka swa Vunharhu-un’we. U tsarile: “‘Xikwembu xi vekile hinkwaswo ehansi ka minkondzo ya yena [Yesu].’ Kutani loko Matsalwa ma vula leswaku: ‘Hinkwaswo swi vekiwile ehansi ka yena,’ swa twala leswaku a ku katsiwi Xikwembu, hikuva hi xona xi vekeke swilo hinkwaswo ehansi ka Kriste. Loko hinkwaswo swi vekiwile ehansi ka yena N’wana, na yena hi xiviri ú ta vekiwa ehansi ka Xikwembu lexi xi vekeke hinkwaswo ehansi ka yena, leswaku Xikwembu xi va lexi fumaka ehenhla ka hinkwaswo-kwaswo.” (1 Vakorinto 15:27, 28) Kutani, Xikwembu xa ha ta va ehenhla ka hinkwaswo, ku katsa na Yesu.

Kutani xana Bibele ya byi dyondzisa Vunharhu-un’we? Doo. John Robinson a a vurisile. A yi kona eBibeleni, naswona a hi xiphemu xa “mianakanyo ya Vukreste.” Xana leswi u swi languta swi ri swa nkoka eka vugandzeri bya wena? U fanerile. Yesu u te: “Vutomi lebyi nga heriki, hi leswaku va ku tiva, wena ntsena u nga Xikwembu xa ntiyiso, na Yesu Kriste loyi u n’wi rhumeke.” (Yohane 17:3) Loko ku gandzela ka hina Xikwembu hi ku tekela enhlokweni, i swa nkoka leswaku hi tiva leswi xona xi nga swona, hi laha xi tikombiseke ha kona eka hina. Loko hi endla sweswo hi nga vula hi tiyile leswaku hi ‘vagandzeri va ntiyiso’ lava ‘gandzelaka Tatana hi moya ni ntiyiso.’—Yohane 4:23, NW.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 28]

Nhlamuselo leyi twalaka ya Matsalwa yi komba kahle leswaku Yesu ni Tata wakwe a hi Xikwembu xin’we

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 29]

Ha yini moya lowo kwetsima wu nga paluxanga leswaku Yesu a a ri Xikwembu endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E.?