Yehovha Wa Fuma—Hi Vulawuri Byakwe
“Yehova o [ta] fuma hi laha ku nga heriki.”—PISALEMA 146:10.
1, 2. (a) Ha yini matshalatshala ya munhu ya ku fuma ma hlulekile? (b) Hi yihi hulumendhe yin’we ntsena leyi humeleleke hakunene?
KU SUKELA enkarhini wa Nimrodo, vanhu va ringete tindlela to hambana-hambana to fuma vanhu-kulobye. Ku ve ni mimfumo yo tshikilela, mimfumo ya munhu un’we, mimfumo ya vanhu va nga ri vangani, ni mimfumo yo hambana-hambana ya mani na mani. Yehovha u yi tshikile yi va kona hinkwayo ka yona. Kunene, tanihi leswi Xikwembu xi nga Xihlovo lexi heleleke xa vulawuri hinkwabyo, hi nga vula leswaku xi veke tihosi to hambana-hambana eswiyin’weni swa tona. (Varhoma 13:1) Hambi swi ri tano, matshalatshala hinkwawo ya ku fuma ka munhu ya hlulekile. Ku hava mulawuri wa vanhu loyi a humeseke vanhu lava hanyaka nkarhi wo leha, lava tshamisekeke ni lava lulameke. Hi ntolovelo, ‘munhu u fume munhu un’wana hi ku n’wi vavisa.’—Eklesiasta 8:9.
2 Xana leswi swi fanele ku hi hlamarisa ke? Nikatsongo! Munhu la nga hetisekangiki a nga nyikiwanga matimba yo tilawula. “Ndlela ya munhu a yi le matimbeni ya yena, kambe munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yeremiya 10:23) Hi yona mhaka leyi ematin’wini hinkwawo ya vanhu ku humeleleke hulumendhe yin’we ntsena hi ku helela. Hi yihi ke? I mfumo wa Yehovha Xikwembu. Hi Xigriki xa le Bibeleni, rito “theocracy” ri vula vulawuri [kraʹtos] bya Xikwembu [the·osʹ]. Hi yihi hulumendhe yo antswa leyi nga kona ku tlula ya Yehovha Xikwembu hi byakwe?—Pisalema 146:10.
3. Hi swihi swikombiso swin’wana swa le ku sunguleni swa vulawuri bya Xikwembu lebyi a byi ri kona emisaveni?
3 Mfumo wa Xikwembu wu lawule nkarhinyana le Edeni, ku fikela loko Adamu na Evha va fularhela Yehovha. (Genesa 3:1-6, 23) Enkarhini wa Abrahama, vulawuri bya Xikwembu byi vonaka byi ve kona le mutini wa Salema, laha Melkisedeke a a ri hosi na muprista. (Genesa 14:18-20; Vaheveru 7:1-3) Hambi swi ri tano, vulawuri bya Yehovha Xikwembu byo sungula ehenhla ka tiko hinkwaro byi simekiwe emananga ya Sinayi hi lembe xidzana ra vu-16 B.C.E. Xana swi endlekise ku yini ke? Naswona xana hulumendhe yoleyo ya Xikwembu a yi tirhisa ku yini?
Ku Tswariwa Ka Mfumo
4. Yehovha u ri simeke njhani tiko ra Israyele leri lawuriwaka hi yena?
4 Hi 1513 B.C.E., Yehovha u humese Vaisrayele evuhlongeni le Egipta, a lovisa mavuthu ya Faro lawa a ma va hlongorisa eLwandle ro Tshwuka. Endzhaku U kongomise Vaisrayele eNtshaveni ya Sinayi. Loko va dzime mitsonga ekusuhi ni ntshava, Xikwembu xi va byele leswi landzelaka hi ku tirhisa Muxe: “Mi v̌onile leŝi nḍi ŝi endleke ka va-Egipta, hi laha nḍi mi [vekeke] henhla ka timpapa ta gama, nḍi mi tise ka mina. Kutani ŝeŝi, loko mi yingisa rito ra mina, mi hlayisa e ntwanano wa mina, mi ta v̌a rifuwo ra mina kunene e henhla ka matiko maṅwana hikwawo.” Vaisrayele va hlamule va ku: “Hikwaŝo leŝi Yehova a ŝi v̌uleke, hi ta ŝi endla.” (Eksoda 19:4, 5, 8) Ku endliwe ntwanano, kutani ku tswariwa tiko ra Israyele leri lawuriwaka hi Xikwembu.—Deteronoma 26:18, 19.
5. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku Yehovha a a fuma eIsrayele?
5 Kambe xana Israyele a a lawurisiwa ku yini hi Yehovha, loyi a nga voniwiki hi mahlo ya vanhu va nyama? (Eksoda 33:20) Hi mhaka ya leswi milawu ni vaprista va tiko a va vekiwa hi Yehovha. Lava a va yingisa milawu ni ku gandzela hi ku pfumelelana ni malunghiselelo lama humaka etilweni a va tirhela Yehovha, Mulawuri Lonkulu. Tlhandla-kambirhi, muprista lonkulu a a ri ni Urimi na Thumimi, leswi Yehovha Xikwembu a a kongomisa ha swona loko ku ri na timhaka ta xihatla. (Eksoda 28:29, 30) Ku tlula kwalaho, vakulukumba lava fanelekaka a va ri vayimeri va Yehovha evulawurini byakwe, naswona a va tikarhatela ku vona leswaku Nawu wa Xikwembu wa tirhisiwa. Loko hi kambisisa timhaka ta van’wana va vavanuna lava, hi ta yi twisisa ku antswa ndlela leyi vanhu va faneleke ku tiveka ehansi ka vulawuri bya Xikwembu ha yona.
Vulawuri eHansi Ka Mfumo Wa Xikwembu
6. Ha yini a ku nga ri matlangwana leswaku vanhu va va ni vutihlamuleri eka vulawuri bya Xikwembu, naswona i vavanuna va muxaka muni lava a va fanele ku byarha vutihlamuleri lebyi?
6 Lava a va ri ni swikhundlha swa vulawuri eIsrayele a va ri ni lunghelo lerikulu, kambe a swi lava leswaku va tikarhata swinene leswaku va tshama va ri lava ringaniselaka. A va fanele ku tivonela leswaku va nga yisi nyingiso lowukulu eka vona vini ematshan’wini yo kwetsimisa vito ra Yehovha. Marito lama huhuteriweke lama nge “munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena” a ma tiyisile ehenhla ka Vaisrayele ni le ka vanhu hinkwavo. Tiko ra Israyele a swi ri fambela kahle ntsena loko vakulukumba va tsundzuka leswaku Israyele ri le hansi ka vulawuri bya Xikwembu, naswona a va fanele va endla ku rhandza ka Yehovha, hayi ka vona. Endzhakunyana ka ku simekiwa ka tiko ra Israyele, mukon’wana wa Muxe, Yetro, u hlamusele kahle leswaku a va fanele ku va vavanuna va njhani, loko a kombisa leswaku va fanele va va “v̌av̌anuna la’v̌anene, la’v̌a tšhav̌aka Šikwembu, e v̌av̌anuna la’v̌a lulameke, la’v̌a v̌engaka binḍu leri nga lulamangiki.”—Eksoda 18:21.
7. Muxe a a ri xikombiso lexinene eka munhu loyi a a ri ni vuhosi ehansi ka Yehovha Xikwembu hi tindlela tihi?
7 Munhu wo sungula ku va ni vulawuri lebyi tlakukeke eIsrayele a ku ri Muxe. A a ri xikombiso lexinene xa vulawuri bya Xikwembu. I ntiyiso leswaku eka khamba rin’wana ku tsana ka vumunhu byakwe ku tikombe erivaleni. Hambi swi ri tano, Muxe a a tshemba Yehovha minkarhi hinkwayo. Loko ku va ni mhaka leyi a yi nga si tshama yi ahluriwa, a a hundzulukela eka Yehovha leswaku a kuma vukongomisi. (Ringanisa Tinhlayo 15:32-36.) Xana Muxe u wu bakanye njhani ndzingo wo tirhisa xiyimo xakwe lexi tlakukeke leswaku a kuma ndhuma? Hambi leswi a a rhangela tiko ra vanhu va timiliyoni, a a ri “ni tintŝalo ŝinene ku tlula munhu uṅwana ni uṅwana l’a nge misav̌eni.” (Tinhlayo 12:3) A a nga tinaveleli leswinene, kambe a a tikarhatela ku dzunisa Xikwembu. (Eksoda 32:7-14) Naswona Muxe a a ri ni ripfumelo leri tiyeke. Loko muapostola Pawulo a vulavula ha yena loko a nga si va murhangeri wa tiko, u te: “Ú tiyiserile onge hi loko a ri karhi a vona loyi a nga voniwiki.” (Vaheveru 11:27) Entiyisweni, Muxe a nga kalanga a rivala leswaku Yehovha a a ri yena Mufumi wa xiviri wa tiko. (Pisalema 90:1, 2) A a ri xikombiso lexinene swonghasi lexi hi faneleke ku xi landzela namuntlha!
8. Yehovha u nyike Yoxuwa nawu wihi, naswona ha yini leswi swi ri swa nkoka?
8 Loko swi kumeka leswaku Muxe wa tikeriwa hi ku langutela tiko ra Israyele a ri yexe, Yehovha u veke moya wakwe ehenhla ka vakulukumba va 70 lava a va ta n’wi pfuna ku avanyisa tiko. (Tinhlayo 11:16-25) Emalembeni lama a ma ta landzela, muti wun’wana ni wun’wana a wu ta va ni vakulukumba va wona. (Ringanisa Deteronoma 19:12; 22:15-18; 25:7-9.) Loko Muxe a file, Yehovha u veke Yoxuwa leswaku a va murhangeri wa tiko. Hi nga swi vona leswaku lunghelo leri a ri vula ntirho lowukulu eka Yoxuwa. Hambi swi ri tano, Yehovha u n’wi byele leswaku ku na nchumu wun’we lowu a a nga fanelanga ku wu honisa: “Buku ya nawu lowu yi nga ṭhuki yi v̌a kule ni nomu wa wena, kambe u yi anakanya v̌usiku ni nhlekanhi, u hiseka ku endla hikwaŝo le’ŝi ṭariweke kona.” (Yoxuwa 1:8) Xiya leswaku hambi leswi Yoxuwa a a ri ni malembe yo tlula 40 entirhweni wakwe, a a fanele ku hambeta a hlaya Nawu. Na hina hi fanele ku dyondza Bibele, hi phyuphyisa mianakanyo ya hina, hi milawu ni misinya ya milawu ya Yehovha—ku nga khathariseki leswaku hi ni malembe mangani hi endla ntirho wa hina kumbe hi ni malunghelo yo tanihi kwihi.—Pisalema 119:111, 112.
9. Ku humelele yini eIsrayele hi nkarhi wa vaavanyisi?
9 Yoxuwa u tlhandlamiwe hi vaavanyisi vo hlayanyana. Lexi khomisaka gome, hi nkarhi wa vaavanyisi lava Vaisrayele a va tshamela ku “endla le’ŝo biha e mahlweni ka Yehova.” (Vaavanyisi 2:11) Malunghana ni nkarhi wa vaavanyisi, tsalwa ri ri: “E nkarini wolowo, a ku nga ri na hosi Israyeleni; uṅwana ni uṅwana a a endla hi laha a ŝi ranḍaka ha kona.” (Vaavanyisi 21:25) Un’wana ni un’wana a a endla swiboho swakwe malunghana ni mahanyelo ni vugandzeri, naswona matimu ma kombisa leswaku Vaisrayele vo tala a va endla swiboho leswi hoxeke. Va hambukile va gandzela swikwembu swa hava, naswona minkarhi yin’wana a va endla swidyoho leswikulu ngopfu. (Vaavanyisi 19:25-30) Kambe van’wana va kombise ripfumelo leri nga xikombiso lexinene.—Vaheveru 11:32-38.
10. Mafumelo ya le Israyele ma hundzuke njhani hi ndlela leyi xiyekaka hi nkarhi wa Samuwele, naswona swi vangiwe hi yini?
10 Enkarhini wa muavanyisi wo hetelela, Samuwele, Israyele ri ve ni xiphiqo lexikulu malunghana ni hulumendhe. Hi ku navela ku fana ni matiko ya valala lawa a ma ri kusuhi na vona, lawa hinkwawo a ya fumiwa hi tihosi, Vaisrayele va vule leswaku na vona va lava hosi. A va rivele leswaku ana Hosi a va ri na yona, ni leswaku hulumendhe ya vona a yi lawuriwa hi Xikwembu. Yehovha u byele Samuwele a ku: “A hi wena v̌a ku ṭhikaka, kambe v̌a ṭhika mina, leŝaku nḍi nga ṭhuki nḍi v̌a fuma.” (1 Samuwele 8:7) Xikombiso xa vona xi hi tsundzuxa leswaku swa olova swinene ku lahlekeriwa hi langutelo ra hina eka swilo swa moya, hi hlohloteriwa hi misava leyi hi hanyaka eka yona.—Ringanisa 1 Vakorinto 2:14-16.
11. (a) Ku nga khathariseki ku hundzuka ka mafumelo, ha yini ku nga vuriwaka leswaku Israyele ri ye emahlweni ri va ehansi ka vulawuri bya Xikwembu lebyi nga ni tihosi? (b) Yehovha u nyike tihosi ta Israyele nawu wihi, naswona hi xikongomelo xihi?
11 Hambi swi ri tano, Yehovha u xi pfumelerile xikombelo xa Vaisrayele, a va hlawulela tihosi timbirhi to sungula, Sawulo na Davhida. Israyele u ye emahlweni a va tiko, leri fumiwaka hi Yehovha. Leswaku tihosi takwe ti tsundzuka leswi, yin’wana ni yin’wana a yi fanele ku tiendlela kopi ya Nawu, yi wu hlaya siku na siku, “[yi ta] dyonḍa e ku tšhav̌a Yehova, Šikwembu ša [yona], ni ku hlayisa marito hikwawo ya nawu lowo ni ku lerisa loko, [yi] v̌a [yi] ŝi endla; ŝi v̌a leŝaku mbilu ya [yona] yi nga ṭhuki yi tikurisa e henhla ka v̌amakwav̌o.” (Deteronoma 17:19, 20) Ina, Yehovha a a lava leswaku lava va rhangelaka evulawurini byakwe va nga tikurisi, naswona swiendlo swa vona a swi fanele swi tlakusa Nawu wakwe.
12. Hosi Davhida u tiendlele rhekhodo yihi leyi kombisaka ku tshembeka?
12 Hosi Davhida a a ri ni ripfumelo lerikulu eka Yehovha, naswona Xikwembu xi endle xihlambanyo xa leswaku nxaxamelo lowu nga riki na makumu wa tihosi a wu ta huma eka yena. (2 Samuwele 7:16; 1 Tihosi 9:5; Pisalema 89:29) Ku titsongahata lokukulu ka Davhida eka Yehovha a swi fanerile leswaku ku tekeleriwa. U te: “Yehova, matimba ya wena ma ṭakisa hosi. Ku ponisa ka wena ka ṅwi ṭakisa ŝonghasi!” (Pisalema 21:1) Hambi leswi Davhida minkarhi yin’wana a hlulekeke hikwalaho ka ku tsana enyameni, minkarhi hinkwayo a a tshemba matimba ya Yehovha, hayi yakwe.
Swiendlo Ni Malangutelo Lama Nga Kombisiki Ku Lawuriwa Hi Xikwembu
13, 14. Hi swihi swin’wana swa swiendlo leswi nga kombisiki ku lawuriwa hi Xikwembu leswi endliweke hi vatlhandlami va Davhida?
13 A hi varhangeri hinkwavo va Vaisrayele lava a va fana na Muxe na Davhida. Vo tala a va ri delela swinene lunghiselelo ra vulawuri bya Xikwembu, va pfumelela vugandzeri bya mavunwa eIsrayele. Hambi ku ri van’wana va valawuri vo tshembeka a va tala ku endla swiendlo leswi kombisaka ku delela mfumo wa Xikwembu. Leyi vavisaka swinene i mhaka ya Solomoni, loyi a a nyikiwe vutlharhi ni rifuwo lerikulu. (1 Tihosi 4:25, 29) Ehenhleni ka sweswo, hi ku honisa nawu wa Yehovha, u teke vavasati vo tala, a pfumelela ni vugandzeri bya swikwembu swa hava eIsrayele. Swi tikomba onge Solomoni a a fuma hi voko ra nsimbhi emalembeni yo hetelela ya vutomi byakwe.—Deteronoma 17:14-17; 1 Tihosi 11:1-8; 12:4.
14 Rhobuwamu n’wana Solomoni u komberiwe ku vevukisa mpingu wa vafumiwa vakwe. Ematshan’wini yo lulamisa xiyimo hi ndlela leyinene, u sihalarile a tiyisa vuhosi byakwe—kutani a lahlekeriwa hi tinxaka ta 10 eka ta 12. (2 Tikronika 10:4-17) Hosi yo sungula ya mfumo lowu phatlukeke wa tinxaka ta khume a ku ri Yerobuwamu. Hi matshalatshala yo tiyisekisa leswaku mfumo wakwe wu nga ha hlangani ni tiko leri wu phatlukeke eka rona, u simeke vugandzeri bya rhole. Goza leri ri nga ha va ri vonake ri ri ra vutlharhi hi tlhelo ra politiki, kambe ri kombise ku honisa vulawuri bya Xikwembu hi ndlela leyi tsemaka nhlana. (1 Tihosi 12:26-30) Endzhaku, Hosi Asa u pfumelele ku tikukumuxa ku onha rhekhodo yakwe leyinene, eku heteleleni ka ntirho lowu a wu endleke hi ku tshembeka evuton’wini byakwe. U xanise muprofeta loyi a n’wi nyikeke ndzayo leyi humaka eka Yehovha. (2 Tikronika 16:7-11) Ina, hambi ku ri vanhu lava endleke ntirho wo karhi hi nkarhi wo leha, minkarhi yin’wana swa fanela leswaku va layiwa.
Makumu Ya Vulawuri Bya Xikwembu
15. Loko Yesu a ri emisaveni, varhangeri va Vayuda va hluleke njhani ku va vanhu lava nga ni vutihlamuleri evulawurini bya Xikwembu?
15 Loko Yesu Kreste a ri emisaveni, Israyele a ra ha ri tiko leri lawuriwaka hi Xikwembu. Kambe lexi khomisaka gome, vakulukumba va rona vo tala lava nga ni vutihlamuleri a va nga tinyiketelanga etimhakeni ta moya. Entiyisweni va hluleke ku hlakulela ku titsongahata loku Muxe a ku kombiseke. Yesu u kombetele eka vuhomboloki bya vona hi tlhelo ra moya loko a ku: “Vatsari ni Vafarisi va dyondzisa leswi Muxe a nga dyondzisa swona; hikokwalaho, endlani hinkwaswo leswi va mi byelaka swona, mi swi hlayisa, kambe mi nga endli leswi va swi endlaka, hikuva va vula, kambe a va endli.”—Matewu 23:2, 3.
16. Xana varhangeri va Vayuda va lembe xidzana ro sungula va swi kombise njhani leswaku a va nga byi xiximi vulawuri bya Xikwembu?
16 Endzhaku ko nyiketa Yesu eka Pontiyo Pilato, varhangeri va Vayuda va kombise leswaku a va hambuke swinene evulawurini bya Xikwembu. Pilato u vutise Yesu swivutiso, ivi a hetelela hi leswaku a nga na nandzu. Loko a yise Yesu emahlweni ka Vayuda, Pilato u te: “Vonani, hi leyi hosi ya n’wina!” Loko Vayuda va lerisa hi marito lama tlakukeke leswaku Yesu a dlayiwa, Pilato u vutisile: “Xana ndzi ta [belela] hosi ya n’wina ke?” Vaprista lavakulu va hlamurile va ku: “A hi na hosi loko a nga ri Khezari ntsena.” (Yohane 19:14, 15) Va amukele Khezari tanihi hosi, hayi Yesu, ‘loyi a teke hi vito ra Yehovha’!—Matewu 21:9.
17. Ha yini Israyele wa nyama a tshike ku va tiko leri lawuriwaka hi Xikwembu?
17 Hi ku ala ka vona Yesu, Vayuda va ale vulawuri bya Xikwembu, hikuva a a ta va yena munhu la tlakukeke eka malunghiselelo ya nkarhi lowu taka ya vulawuri bya Xikwembu. Yesu a a ri n’wana wa le vuhosini wa Davhida, loyi a a ta fuma hi laha ku nga heriki. (Esaya 9:6, 7; Luka 1:33; 3:23, 31) Xisweswo, Israyele wa nyama u tshike ku va tiko leri hlawuriweke ra Xikwembu.—Varhoma 9:31-33.
Vulawuri Lebyintshwa Bya Xikwembu
18. Hi byihi vulawuri lebyintshwa bya Xikwembu lebyi tswariweke eka lembe xidzana ro sungula? Hlamusela.
18 Hambi swi ri tano, ku fularheriwa ka Israyele wa nyama hi Xikwembu, a ku nga ri makumu ya vulawuri bya xona emisaveni. Hi ku tirhisa Yesu Kreste, Yehovha u simeke vulawuri byakwe lebyintshwa. A ku ri vandlha ra Vakreste lava totiweke, leri kahle-kahle a ri ri rixaka lerintshwa. (1 Petro 2:9) Muapostola Pawulo u ri vule “Israel wa Šikwembu,” naswona swirho swa rona eku heteleleni a swi huma “etinxakeni hinkwato, [swi] ri [swa] tindzimi hinkwato, ni [swa] swivongo hinkwaswo, ni [swa] matiko hinkwawo.” (Vagalatiya 6:16, BX; Nhlavutelo 5:9, 10) Hambi leswi swirho swa vulawuri lebyi byintshwa bya Xikwembu a swi titsongahata eka tihulumendhe ta vanhu leti a swi ri ehansi ka tona, entiyisweni a swi lawuriwa hi Xikwembu. (1 Petro 2:13, 14, 17) Endzhakunyana ka ku tswariwa ka vulawuri lebyintshwa bya Xikwembu, vafumi va Israyele wa nyama va ringete ku sindzisa vadyondzisiwa van’wana leswaku va tshika ku hlayisa xileriso lexi Yesu a va nyikeke xona. Xana va angurise ku yini ke? “Hi fanele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.” (Mintirho 5:29) Leswi a ku ri ku kombisa xichavo hakunene eka vulawuri bya Xikwembu!
19. Swi endlekisa ku yini leswaku vandlha ra Vukreste ra lembe xidzana ro sungula ri vuriwa vandlha leri lawuriwaka hi Xikwembu?
19 Kambe xana vulawuri lebyintshwa bya Xikwembu a byi tirha njhani? A ku ri na Hosi, Yesu Kreste, loyi a a yimela Mulawuri Lonkulu, Yehovha Xikwembu. (Vakolosa 1:13) Hambi leswi Hosi leyi a yi nga vonaki, tanihi leswi a yi ri ematilweni, vulawuri bya yona a byi xiyeka eka vafumiwa va yona, naswona marito ya yona a ma lawula vutomi bya vona. Malunghana ni vulanguteri lebyi vonakaka, a ku vekiwa vakulukumba lava fanelekaka etimhakeni ta moya. Le Yerusalema, ntlawa wa vavanuna vo tano a wu tirha tanihi huvo leyi fumaka. Huvo yoleyo a yi yimeriwa hi vakulu lava famba-fambaka, tanihi Pawulo, Timotiya na Tito. Naswona vandlha rin’wana ni rin’wana a ri khathaleriwa hi huvo ya vakulukumba kumbe vakulu. (Tito 1:5) Loko ku va ni xiphiqo lexikulu, vakulu a va tivisa huvo leyi fumaka kumbe un’wana wa vayimeri va yona, tanihi Pawulo. (Ringanisa Mintirho 15:2; 1 Vakorinto 7:1; 8:1; 12:1.) Ku ya emahlweni, xirho xin’wana ni xin’wana xa vandlha a xi hoxa xandla eku seketeleni ka vulawuri bya Xikwembu. Un’wana ni un’wana a a ri ni vutihlamuleri emahlweni ka Yehovha byo tirhisa misinya ya milawu ya Matsalwa evuton’wini byakwe.—Varhoma 14:4, 12.
20. Ku nga vuriwa yini hi vulawuri bya Xikwembu eminkarhini ya le ndzhaku ka vaapostola?
20 Pawulo u tsundzuxile leswaku loko vaapostola va file, a ku ta humelela vugwinehi, naswona byi humelerile hakunene. (2 Vatesalonika 2:3) Hi ku famba ka nkarhi, nhlayo ya lava a va tivula Vakreste yi tlakuke yi va timiliyoni, yi tlhela yi va madzana ya timiliyoni. Va vumbe vulawuri byo hambana-hambana bya tikereke, tanihi bya mufundhisi un’we, bya ntlawa wa vafundhisi ni lebyi kereke hinkwayo yi nga ni rito eka byona. Hambi swi ri tano, mahanyelo ni tidyondzo ta tikereke leti swi hlulekile ku kombisa vulawuri bya Yehovha. A ti nga lawuriwi hi Xikwembu!
21, 22. (a) Yehovha u byi kondletele njhani vulawuri byakwe enkarhini wa makumu? (b) Hi swihi swivutiso leswi nga ta hlamuriwa eka xihloko lexi landzelaka malunghana ni vulawuri bya Xikwembu?
21 Enkarhini wa makumu wa mafambiselo lawa ya swilo, a ku ta va ni ku hambanisiwa ka Vakreste va ntiyiso ni Vakreste va mavunwa. (Matewu 13:37-43) Leswi swi humelele hi 1919, ku nga lembe ra nkoka swinene ematin’wini ya vulawuri bya Xikwembu. Enkarhini wolowo ku hetiseke vuprofeta byo hlawuleka bya Esaya 66:8, leyi nge: “I mani l’a nga v̌ona le’ŝo tano ni siku riṅwe-ke? Šana tiko ri nga tŝariwa hi siku riṅwe šana? Šana tiko ri nga v̌elekiwa kaṅwe?” Nhlamulo ya swivutiso sweswo a ku ri ina la tiyeke! Hi 1919 vandlha ra Vukreste ri tlhele ri humelela tanihi “tiko” leri hambaneke. Hakunene “tiko” leri lawuriwaka hi Xikwembu onge ri tswariwe hi siku rin’we! Loko nkarhi wa makumu wu ya emahlweni, ku hleleka ka tiko leri rintshwa ku lulamisiwile leswaku ri fana swinene ni leri a ri ri kona hi lembe xidzana ro sungula. (Esaya 60:17) Kambe minkarhi hinkwayo a ri ri tiko leri lawuriwaka hi Xikwembu. Hi mahanyelo ni tidyondzo ta rona, minkarhi hinkwayo a ri tlakusa milawu leyi huhuteriweke hi Xikwembu ni misinya ya milawu leyi nga eMatsalweni. Naswona minkarhi hinkwayo a ri titsongahatela Hosi leyi vekiweke exiluvelweni, Yesu Kreste.—Pisalema 45:17; 72:1, 2.
22 Xana u le hansi ka vulawuri lebyi bya Xikwembu? Xana u ni vutihlamuleri byo karhi eka byona? Loko swi ri tano, xana wa swi tiva leswaku ku titsongahata eka vulawuri bya Xikwembu swi vula yini? Xana wa yi tiva mintlhamu leyi faneleke ku papalatiwa? Swivutiso swimbirhi leswo hetelela swi ta hlamuriwa eka xihloko lexi landzelaka.
Xana U Nga Hlamusela Ke?
◻ Vulawuri bya Xikwembu i yini?
◻ Israyele a a ri tiko leri lawuriwaka hi Xikwembu hi ndlela yihi?
◻ Hi rihi lunghiselelo leri Yehovha a ri endleke leswaku a tsundzuxa tihosi leswaku tiko ra Israyele a ri lawuriwa hi yena?
◻ Vandlha ra Vukreste a ri lawuriwa hi Xikwembu hi ndlela yihi, naswona a ri hleriwe njhani?
◻ Hi yihi nhlengeletano leyi lawuriwaka hi Xikwembu leyi simekiweke enkarhini wa hina?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
Loko va ri emahlweni ka Pontiyo Pilato, vafumi va Vayuda va amukele Khezari ematshan’wini ya Hosi ya le tilweni leyi vekiweke hi Yehovha hi byakwe