Titsakeleni Eka Yehovha!
“Titsakeleni eHosini masiku hinkwawo; ndzi tlhela ndzi vurisa sweswo, ndzi ri: Titsakeleni!”—VAFILIPIYA 4:4.
1. Ha yini hi nga tivutisaka leswi Pawulo a a vula swona loko a ku Vakreste va fanele va tsaka nkarhi hinkwawo?
MASIKU lawa, swivangelo swa ku tsaka swi nga ha tikomba swi ri switsongo swinene. Vanhu lava endliweke hi ntshuri, hambi ku ri Vakreste va ntiyiso, va langutana ni swiyimo leswi dyisaka mbitsi—ku pfumaleka ka mintirho, vuvabyi, ku fa ka lava rhandzekaka, swiphiqo swa munhu hi yexe, kumbe nkaneto wa swirho swa ndyangu leswi nga pfumeliki kumbe wa khale ka vanghana va wena. Kutani xana hi fanele hi xi twisisa njhani xikhutazo xa Pawulo lexi nge, ‘Titsakeleni nkarhi hinkwawo’? Loko hi languta swiyimo leswi nga tsakisiki ni leswi ringaka hinkwerhu ka hina leswi hi langutanaka na swona, xana leswi swa koteka? Ku bula hi mongo wa marito lawa swi ta hi pfuna ku hlamusela mhaka leyi.
Ku Tsaka—Ha Yini Naswona Njhani?
2, 3. Hi wihi nkoka wa ntsako, hi laha swi kombisiweke ha kona eka Yesu ni le ka Vaisrayele va khale?
2 “Titsakeleni eHosini masiku hinkwawo; ndzi tlhela ndzi vurisa sweswo, ndzi ri: Titsakeleni!” Leswi swi nga ha hi tsundzuxa marito lama byeriweke Vaisrayele eka malembe-xidzana ya kwalomu ka 24 lama hundzeke: “Ku ṭaka ka Yehova i matimba ya ṅwina,” kumbe hi ku ya hi vuhundzuluxeri bya Moffatt lebyi nge: “Ku tsaka eka Loyi a nga Heriki i matimba ya n’wina.” (Nehemiya 8:10) Ntsako wu nyika matimba naswona wu kotisa khokholo leri munhu a nga balekelaka eka rona leswaku a kuma nhlayiseko ni nsirhelelo. Ntsako wu swi kotile ni ku pfuna munhu la hetisekeke Yesu leswaku a tiyisela. “Loyi a nga chavangiki ku byarha [mhandzi ya nxaniso, NW], a nga vuli nchumu hi tingana ta kona, hikwalaho ka ku tsaka loku vekiweke emahlweni ka yena; kutani sweswi ú tshamile evokweni ra xinene exiluvelweni xa Xikwembu.” (Vaheveru 12:2) Entiyisweni, ku kota ku tsaka emaxangwini i swa nkoka leswaku munhu a ponisiwa.
3 Va nga si nghena eTikweni leri Tshembisiweke, Vaisrayele a va lerisiwe leswi: “U ta tiṭakela u ri ni mu-Levi, ni muluv̌eri l’a nga ta v̌a e šikari ka wena, hi rifuwo hikwaro leri Yehova, Šikwembu ša wena, a ku nyikeke rona ni yindlu ya wena.” Vuyelo bya ku hluleka ku tirhela Yehovha hi ku tsaka a byi nga ta va byinene. “Makhombo lawa ma ta ta henhla ka wena, ma ku lanḍa, ma ku kuma u ko u herisiwa . . . hikuv̌a a [wu] tirelanga Yehova, Šikwembu ša wena, hi ku ṭaka, ni mbilu hikwayo ya wena, hikwalaho ka nḍalo ya ŝilo hikwaŝo.”—Deteronoma 26:11; 28:45-47.
4. I yini lexi nga ha endlaka leswaku hi hluleka ku tsaka?
4 Hikwalaho, i swa nkoka swinene leswaku masalela lama totiweke namuntlha ni vanakulobye va wona va “tinyimpfu tin’wana” va tsaka! (Yohane 10:16) Pawulo, loko a vuyelela ndzayo yakwe u te, “ndzi tlhela ndzi vurisa sweswo,” a a kandziyisa nkoka wa ku tsakela swilo hinkwaswo leswinene leswi Yehovha a hi endleleke swona. Xana ha swi tsakela? Kumbe xana hi khomeka ngopfu hi vutomi bya siku na siku lerova hi pfa hi rivala swivangelo swa hina swo tala swa ku tsaka? Xana swiphiqo swa tlhandlekelana swi kala swi hi sirha hi nga wu voni Mfumo ni mikateko ya wona? Xana hi tshika swilo swin’wana—ku tlula milawu ya Xikwembu, ku honisa misinya ya milawu ya Xikwembu kumbe ku honisa mintirho ya Vukreste—swi hi tekela ntsako wa hina?
5. Ha yini munhu loyi a nga oloviki swi n’wi nonon’hwela ku tsaka?
5 “[Ku olova ka] n’wina a [ku] tiviwe hi vanhu hinkwavo; Hosi yi le kusuhi.” (Vafilipiya 4:5) Munhu wo nonon’hwa a nga ringaniseli. A nga ha hluleka ku hlayisa rihanyo rakwe hi mfanelo, a vangela miri wakwe switlhavi ni mivilelo leswi nga lavekiki. Kumbexana a nga ku tivi ku tsana kakwe ni ku hanya hi ku ya hi kona. A nga ha tivekela tipakani ta le henhla swinene ivi a ringeta ku ti fikelela ku nga khathariseki leswi katsekaka. Kumbe a nga ha tirhisa ku tsana kakwe tanihi xivangelo xo kokela endzhaku kumbe xa ku ka a nga endli matshalatshala. Leswi a nga riki na ku ringanisela ni leswi a nga riki na ku olova, swa n’wi nonon’hwela ku kuma ntsako.
6. (a) Xana Vakreste-kulorhi va fanele va vona yini eka hina, naswona sweswo va ta swi vona loko hi endla yini? (b) Xana marito ya Pawulo eka 2 Vakorinto 1:24 na Varhoma 14:4 ma hi pfuna njhani leswaku hi olova?
6 Hambi loko vakaneti va hi languta tanihi vanhu lava hisekelaka etlhelo, Vakreste-kulorhi va fanele nkarhi hinkwawo va swi kota ku vona ku olova ka hina. Naswona va ta hi languta tano loko hi ringanisela naswona hi nga rindzeli ku va lava hetisekeke hina kumbe van’wana. Ku tlula hinkwaswo, hi fanele hi papalata ku rhwexa va’wana mindzhwalo leyi tlulaka leswi Rito ra Xikwembu ri swi lavaka. Muapostola Pawulo u te: “A hi leswaku hina hi fuma ku pfumela ka n’wina, kambe hi tirhisana na n’wina leswaku mi ta kuma ku tsaka.” (2 Vakorinto 1:24) Tanihi khale ka Mufarisi, Pawulo a a swi tiva kahle leswaku milawu yo tika leyi vekiwaka ni ku simekiwa hi lava lawulaka yi hunguta ntsako, kasi swiringanyeto leswi pfunaka leswi nyikiwaka hi vatirhi-kulobye swa wu andzisa. Mhaka ya leswaku “Hosi yi le kusuhi” yi fanele yi tsundzuxa munhu loyi a olovaka leswaku a hi nge ‘avanyisi nandza wa munhu un’wana. Hambi a yima kumbe a wa, sweswo swi tiviwa hi n’wini wakwe.’—Varhoma 14:4.
7, 8. Ha yini Vakreste va fanele va rindzela ku langutana ni swiphiqo, naswona xana swi nga koteka njhani leswaku va ya emahlweni va tsakile?
7 “Mi nga vileli ha nchumu; kambe etimhakeni hinkwato, khongelani, mi tivisa Xikwembu leswi mi swi pfumalaka, mi kombela mi ri karhi mi nkhensa.” (Vafilipiya 4:6) Namuntlha hi hanya eka “minkarhi yo nonon’hwa” leyi Pawulo a tsaleke ha yona. (2 Timotiya 3:1-5) Kutani Vakreste va fanele va rindzela ku langutana ni swiphiqo. Marito ya Pawulo lama nge ‘titsakeleni nkarhi hinkwawo’ a ma vuli swona leswaku Mukreste wo tshembeka minkarhi yin’wana a nge tshuki a hele mbilu kumbe a hela matimba. Pawulo hi byakwe u pfumele hi mbilu yakwe a ku: “Hi kamanyetiwa hi matlhelo hinkwawo, kambe a hi manyiwanga; hi le ku kanakaneni, kambe a hi heli mbilu; ha hlotiwa, kambe a hi tshikiwanga ekhombyeni; ha tlumbiwa, kambe a hi herisiwi.” (2 Vakorinto 4:8, 9) Hambi swi ri tano, ntsako wa Mukreste wu hunguta minkarhi leyi pfaka yi va kona ya ku vilela ni ku dyiwa hi mbitsi ivi eku heteleleni wu yi herisa. Wu nyika matimba lama lavekaka ya ku hambeta hi ya emahlweni, hi nga rivali swivangelo swo tala leswi hi nga na swona swa ku tsaka.
8 Loko ku va ni swiphiqo, hambi swi ri swa njhani, Mukreste la tsakeke u kombela mpfuno wa Yehovha hi ku titsongahata, hi xikhongelo. A nga hetiwi mbilu hi mivilelo leyikulu. Endzhaku ko endla leswi a swi kotaka ku lulamisa xiphiqo, u rindzela vuyelo eka Yehovha hi ku pfumelelana ni xirhambo lexi nge: “Nyiketa Yehova e timhaka ta wena, o ta ku seketela.” Hi nkarhi lowu fanaka, Mukreste u hambeta a nkhensa Yehovha hikwalaho ka vunene bya Yena hinkwabyo.—Pisalema 55:22; nakambe vona Matewu 6:25-34.
9. Vutivi bya ntiyiso byi ku tisa njhani ku rhula ka mianakanyo naswona byi tisa vuyelo byihi lebyinene eka Mukreste?
9 “Ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka ku twisisa hinkwako, ku ta hlayisa timbilu ta n’wina ni mianakanyo ya n’wina eka Kriste Yesu.” (Vafilipiya 4:7) Vutivi bya ntiyiso wa Bibele byi ntshunxa mianakanyo ya Mukreste emavunweni ni ku n’wi pfuna leswaku a kurisa tindlela to anakanya hi ndlela leyinene. (2 Timotiya 1:13) Xisweswo u pfuniwa ku papalata ku tikhoma ko biha kumbe loku hoxeke loku ku nga ha onhaka vuxaka byo rhula ni van’wana. Ematshan’wini yo pfilunganyiwa hi vuhomboloki ni vubihi, u tshemba Yehovha leswaku hi yena la nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu hi Mfumo. Ku rhula ko tano ka mianakanyo ku risa mbilu yakwe, ku hlayisa minsusumeto yakwe yi tengile ni ku kongomisa mianakanyo yakwe hi ndlela yo lulama. Minsusumeto leyi tengeke ni mianakanyo leyinene, na swona swi nyika swivangelo swo tala swa ku tsaka, ku nga khathariseki swiphiqo ni mintshikilelo leyi vangiwaka hi misava leyi onhakeke.
10. Ntsako wa ntiyiso wu nga kumiwa hi ku vulavula ni ku anakanya hi yini?
10 “Eku heteleleni vamakwerhu, hinkwaswo leswi nga ntiyiso, hinkwaswo leswi chavisekaka, hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka, ni loko ku ri ni swin’wana leswi nga ni vunene kumbe ku dzuneka, swilo leswi hinkwaswo, tshamani mi ri karhi mi swi anakanya.” (Vafilipiya 4:8) Mukreste a nga tsakisiwi hi ku vulavula kumbe ku anakanya hi swilo swo biha. Leswi a swi fambelani ni vuhungasi byo tala lebyi nga kona emisaveni. A nga kona loyi a nga tshamaka ni ntsako wa Vukreste loko a tata mianakanyo ni mbilu yakwe hi mavunwa, marito ya vuhunguki, ni timhaka to biha, leti thyakeke, leti nga riki tinene, ta rivengo ni leti nyangatsaka. Hi ku kongoma, a nga kona loyi a nga kumaka ntsako wa ntiyiso hi ku tata mianakanyo ni mbilu yakwe hi thyaka. Emisaveni ya Sathana leyi boleke, vona ndlela leyi swi akaka ha yona ku tiva leswaku Vakreste va ni swilo swo tala swonghasi swo anakanya ni ku bula ha swona!
Swivangelo Swa Ntsandza-vahlayi Swa Ku Tsaka
11. (a) I yini lexi nga fanelangiki xi honisiwa, naswona ha yini? (b) Xana ku va kona entsombanweni wa matiko hinkwawo swi n’wi pfune njhani un’wana loyi a ri kona ni nsati wakwe?
11 Loko hi vulavula hi swivangelo swa ku tsaka, hi nga tshuki hi rivala vumakwerhu bya hina bya misava hinkwayo. (1 Petro 2:17) Loko mintlawa ya misava ya matiko ni swivongo yi vengana hi ndlela leyi chavisaka, vanhu va Xikwembu va tshinelelana hi rirhandzu. Vun’we bya vona byi vonaka kahle emintsombanweni ya matiko hinkwawo. Eka lowu khomiweke hi 1993 eKiev, Ukraine, un’wana loyi a a tile a huma eUnited States u tsarile: “Mihloti ya ntsako, swikandza leswi vangamaka, ku angarhana ka xindyangu, ni ku pfuxelana ematlhelweni ya rivala ra mintlango hi mintlawa leyi a yi tlakusa swiyambhulelo swa mavalavala ni swidukwana a swi kombisa vun’we bya swa le tilweni. Timbilu ta hina ti khapa hi ntsako hikwalaho ka singita leri Yehovha a ri endleke ra vumakwerhu bya misava hinkwayo. Leswi swi ndzi khumbile swinene mina ni nkatanga naswona swi nghenise nkoka lowuntshwa eripfumelweni ra hina.”
12. Xana Esaya 60:22 yi hetiseka njhani emahlweni ka hina?
12 Mawaku ndlela leyi swi tiyisaka ripfumelo ha yona namuntlha eka Vakreste ku vona vuprofeta bya Bibele byi hetiseka emahlweni ka vona! Hi xikombiso, xiya marito ya Esaya 60:22: “Lo’nṭongo o ta v̌a khume ra madzana, lo’nṭongo ngopfu, o ta v̌a tiko le’ra matimba. Mina, Yehova, nḍi hatlisisa ŝilo leŝi e mikarini ya ŝona.” Eku simekiweni ka Mfumo hi 1914, a ku ri 5 100 ntsena—lontsongo ngopfu—lava a va chumayela hi ku hiseka. Kambe emalembeni ya ntlhanu lama hundzeke, mpimo wa vumakwerhu bya misava hinkwayo a wu engeteleka hi avhareji ya Timbhoni leti ta ha ku khuvuriwaka ta 5 628 vhiki na vhiki! Hi 1993, ku fikeleriwe nhlohlorhi leyintshwa ya vatirhi lava hisekaka va 4 709 889. Anakanya! Leswi swi vula leswaku “lo’nṭongo ngopfu” loyi a a ri kona hi 1914 hakunene u le kusuhi ni ku va “khume ra madzana”!
13. (a) I yini leswi a swi ri karhi swi endleka ku sukela hi 1914? (b) Xana Timbhoni ta Yehovha ti yi languta njhani misinya ya milawu ya marito ya Pawulo eka 2 Vakorinto 9:7?
13 Ku sukela hi 1914 Hosi ya Vumesiya yi sungule ku fuma exikarhi ka valala va yona. Ku fuma ka yona ku seketeriwe hi valandzeri va vanhu lava va swi tsakelaka, lava tirhisaka nkarhi, matimba ni mali leswaku va endla ntirho wa misava hinkwayo wo chumayela swin’we ni tsima ro aka ra matiko hinkwawo. (Pisalema 110:2, 3) Timbhoni ta Yehovha ta tsaka hi leswi minyikelo ya mali yi endliwaka leswaku mintirho leyi yi hela, hambi leswi mali yi nga boxiwiki ngopfu eminhlanganweni ya tona.a (Ringanisa 1 Tikronika 29:9.) Vakreste va ntiyiso a va sindzisiwi leswaku va nyikela; va swi languta swi ri lunghelo ku seketela Hosi ya vona hi laha swiyimo swa vona swi va pfumelelaka ha kona, un’wana ni un’wana “hilaha a pimaniseke hakona embilwini ya yena, a humesa hi ku ntshunxeka, ku nga ri hi ku vilela.”—2 Vakorinto 9:7.
14. Hi xihi xiyimo lexi vonakeke exikarhi ka vanhu va Xikwembu ku sukela hi 1919, naswona xi va nyika xivangelo xihi xa ku tsaka?
14 Ku pfuxiwa loku vhumbhiweke ka vugandzeri bya ntiyiso exikarhi ka vanhu va Xikwembu ku endle leswaku ku vumbiwa paradeyisi ya moya. Ku sukela hi 1919 byi ndlandlamuxe mindzilakana ya byona. (Pisalema 14:7; Esaya 52:9, 10) Vuyelo byi ve byihi? Vakreste va ntiyiso va “ṭaka ni ku ṭakisisa.” (Esaya 51:11) Mihandzu leyinene leyi vaka kona yi kombisa leswi moya lowo kwetsima wa Xikwembu wu kotaka ku swi endla hi ku tirhisa vanhu lava nga hetisekangiki. Ku dzuneka ni xichavo hinkwaxo swi ya eka Yehovha, kambe xana hi rihi lunghelo lerikulu leri nga vaka kona ku tlula ku va vatirhi-kulorhi ni Xikwembu? (1 Vakorinto 3:9) Yehovha u ni matimba lamakulu, loko a swi lava a nga endla leswaku maribye ma twarisa rungula ra ntiyiso. Hambi swi ri tano, u hlawule ku ka a nga yi tirhisi ndlela leyi, kambe, a tirhisa swivumbiwa leswi swi swi rhandzaka, leswi endliweke hi ntshuri, leswaku swi endla ku rhandza ka yena.—Luka 19:40.
15. (a) Hi swihi swiendlakalo swa manguva lawa leswi hi swi tsakelaka? (b) Hi xihi xiendlakalo lexi hi xi langutelaka hi ntsako?
15 Hi ku twisisa lokukulu, malandza ya Yehovha sweswi ma languta swiendlakalo swa misava loko swi tiyisa vuprofeta lebyi xiyekaka bya Bibele. Matiko ma ringeta hi matimba—kambe ma tsandzeka—ku fikelela ku rhula loku tiyeke. Swiendlakalo swi ma susumetela leswaku ma kombela nhlengeletano ya Nhlangano wa Matiko leswaku yi pfuna etindhawini leti nga ni minkitsikitsi. (Nhlavutelo 13:15-17) Hi hala tlhelo, vanhu va Xikwembu va langute hi ku tsakela lokukulu eka xiendlakalo lexi tsakisaka swinene lexi nga ta humelela, lexi tshinelaka siku na siku. “A hi tsakeni hi tsakisisa, hi xi dzunisa, hikuva nkhuvo wa vukati bya Xinyimpfana wu fikile, ni mutekiwa wa xona ú tilulamisile.”—Nhlavutelo 19:7.
Ku Chumayela—Xana I Ndzhwalo Kumbe I Ntsako?
16. Kombisa ndlela leyi Mukreste a nga lahlekeriwaka hi ntsako wakwe ha yona hi ku hluleka ku tirhisa leswi a swi dyondzeke.
16 “Leswi mi swi dyondzeke ni ku swi kuma, leswi mi swi tweke ni ku swi vona eka mina, swi endleni, kutani Xikwembu xa ku rhula xi ta va na n’wina.” (Vafilipiya 4:9) Hi ku tirhisa leswi va swi dyondzeke, Vakreste va nga langutela ku kuma mikateko ya Xikwembu. Nchumu wun’wana wa nkoka swinene lowu va wu dyondzeke i xilaveko xo chumayela mahungu lamanene eka van’wana. Kunene, i mani loyi a nga vaka ni ku rhula ka mianakanyo kumbe a tsaka loko a nga ri twarisi rungula eka vanhu va timbilu letinene lava vutomi bya vona byi titshegeke hi rungula leri?—Ezekiyele 3:17-21; 1 Vakorinto 9:16; 1 Timotiya 4:16.
17. Ha yini ntirho wa hina wo chumayela wu fanele wu va xihlovo xa ntsako nkarhi hinkwawo?
17 Mawaku ntsako wa ku kuma vanhu vo fana ni tinyimpfu lava rhandzaka ku dyondza hi Yehovha! Hakunene, lava tirhaka hi xikongomelo lexinene nkarhi hinkwawo va ta kuma ntsako entirhweni wa Mfumo. Leswi swi vangiwa hi leswi xivangelo lexikulu xa ku va Mbhoni ya Yehovha ku nga ku dzunisa vito ra Yena ni ku tlakusa xikhundlha xa Yena tanihi Mulawuri Lonkulu. (1 Tikronika 16:31) Munhu loyi a lemukaka mhaka leyi u ta tsaka hambi loko vanhu hi vuhunguki bya vona va ala mahungu lamanene lawa a ma tisaka. Wa swi tiva leswaku ku chumayela lava nga pfumeriki ku ta hela siku rin’wana; vito ra Yehovha ri ta dzunisiwa hi laha ku nga heriki.
18. I yini lexi susumetelaka Mukreste leswaku a endla ku rhandza ka Yehovha?
18 Vukhongeri bya ntiyiso byi susumeta lava byi tirhisaka leswaku va endla swilo leswi laviwaka hi Yehovha, ku nga ri hi ku sindzisiwa, kambe hi ku swi rhandza. (Pisalema 40:8; Yohane 4:34) Vanhu vo tala swa va nonon’hwela ku twisisa leswi. Wansati un’wana u tshame a byela Mbhoni leyi a yi nghene ekaya rakwe a ku: “Wa tiva, mi fanele ku bumabumeriwa. A ndzi nge pfuki ndzi fambile hi yindlu na yindlu ndzi chumayela hi vukhongeri bya mina ku fana na n’wina.” Hi ku n’wayitela Mbhoni leyi yi hlamule yi ku: “Ndza yi twisisa ndlela leyi u titwaka ha yona. Ndzi nga si va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, a wu nga ta ndzi byela leswaku ndzi ya eka vanhu van’wana ndzi ya vulavula hi vukhongeri. Kambe sweswi ndza swi rhandza.” Wansati loyi a yimanyana ivi a ku: “Swi le rivaleni leswaku vukhongeri bya n’wina byi mi nyika swin’wana leswi bya mina byi nga ndzi nyikiki swona. Kumbexana ndzi fanele ndzi swi kambisisa.”
19. Ha yini sweswi ku ri nkarhi wa ku tsaka ku tlula rini na rini?
19 Ndzimana ya lembe ra 1994, leyi kombisiweke kahle eTiholweni ta hina ta Mfumo, ya hi tsundzuxa nkarhi hinkwawo yi ku: “Ṭhemba Yehova hi mbilu ya wena hikwayo.” (Swivuriso 3:5) Xana xi nga va kona xivangelo lexikulu xo tsaka, lexi tlulaka ku tshembela ka hina eka Yehovha, khokholo ra hina leri hi chavelaka eka rona? Pisalema 64:10 ya hlamusela: “Lo’wo lulama a tiṭakela ka Yehova, a tšhav̌ela ka yena.” Lowu a hi nkarhi wa ku tsekatseka kumbe wa ku hela matimba. N’hweti yin’wana ni yin’wana leyi hundzaka yi hi tshineta eku hetisekeni ka leswi malandza ya Yehovha a ma navela ku swi vona ku sukela emasikwini ya Avele. Sweswi i nkarhi wa ku tshemba Yehovha hi timbilu ta hina hinkwato, ha swi tiva leswaku a hi si tshama hi va ni swivangelo swo tarisa xileswi swa ku tsaka!
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Emintsombanweni ni le mavandlheni kan’we hi n’hweti, ku hlayiwa tsalwa ro koma leri kombisaka ntsengo wa minyikelo ya ku tirhandzela leyi amukeriweke ni leswi yi tirhisiweke swona. Nkarhi na nkarhi ku rhumeriwa mapapila lama kombisaka ndlela leyi minyikelo yoleyo yi tirhisiwaka ha yona. Xisweswo un’wana ni un’wana wa tsundzuxiwa hi xiyimo xa mali xa ntirho wa misava hinkwayo wa Timbhoni ta Yehovha.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
◻ Ha yini hi fanele hi tsaka, hi ku ya hi Nehemiya 8:10?
◻ Xana Deteronoma 26:11 na 28:45-47 yi wu kombisa njhani nkoka wa ku tsaka?
◻ Xana Vafilipiya 4:4-9 yi nga hi pfuna njhani leswaku hi tsaka nkarhi hinkwawo?
◻ Ndzimana ya lembe ra 1994 yi hi nyika xivangelo xihi xa ku tsaka?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Timbhoni ta le Russia ni ta le Jarimani ti tsakela ku va xiphemu xa vumakwerhu bya matiko hinkwawo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Ku avela van’wana ntiyiso i xivangelo xa ntsako