Ku Chava Vafi Ku Hangalakile

Dyambu se i khale ri tlomutile. U vuya ekaya endzhakunyana ka nkarhi lowu a wu tiyimisele ku vuya ha wona. Leswi u bohekaka ku hundza hi le swilahlweni swa ka n’wina, mbilu ya wena yi sungula ku ba hi ku hatlisa. Ku miyela ka vusiku bya xinyami ku endla leswaku ni huwanyana leyitsongo yi fika etindleveni ta wena. Kan’we-kan’we u twa mpfumawulo lowu tlhavaka ni lowu tsuvulaka misisi ekulenyana. U tlakusa milenge—mbilu ya wena yi ba hi ku hatlisa—loko u hatlisela ekaya laha u nga ta titwa u sirheletekile.

XANA u tshama u titwa u tsuvuka misisi loko u ri eswilahlweni kumbe ekusuhi na swona? Loko swi ri tano, u nga ha va u khumbiwe hi langutelo ra vukhongeri leri hangalakeke ni misava hinkwayo—ra leswaku mimoya ya vafi yi nga pfuna lava hanyaka kumbe yi va karhata.

Ku humelele mikhuva yo tala ya vukholwa-hava hikwalaho ko kholwa leswaku vafi va lava ku pfuniwa hi lava hanyaka, kumbe va nga karhata lava hanyaka loko va nga tsakisiwi. Hi ikombiso, ematikweni man’wana ya Latin Amerika, vo tala va ni mukhuva wo aka xiyindlwana lexi nga ni xihambano laha munhu a dlayiweke kona hi mhangu. Vanhu va lumeka makhandlhela, va veka swiluva kwalaho, hi xikongomelo xo kombisa ku khathalela kumbe ku pfuna moya-xiviri kumbe moya wa mufi. Minkarhi yin’wana ku hangalasiwa swiviko swa tinhlamulo ta “mahlori” eka swikhongelo leswi endliweke, lerova vanhu va sungula ku hamba va ya endhawini ya animita, ku nga xiyindlwana xa moya-xiviri kumbe moya wa mufi. Kwalaho, va endla mandas, kumbe switshembiso swa leswaku loko mufi o va pfuna ku endla kumbe ku kuma nchumu wo karhi—kumbexana ku va horisa hi hlori—va ta kombisa ku tlangela ka vona hi ndlela yo hlawuleka. Hi tlhelo rin’wana, ku nga ha vikiwa leswaku moya-xiviri wa munhu wa humelela exinyamini ni vusiku, wu chavisa lava nga kona. Hi ntolovelo ku vuriwa leswaku mimoya-xiviri yoleyo yi ni penando, ku nga ku karhata lava hanyaka hikwalaho ka leswi va swi endleke enkarhini lowu hundzeke.

Ematikweni yo tala vanhu va tikarhata swinene leswaku va etlerisa “mimoya” ya vafi. Ku endliwa mintirho leyikulu, ku nyikeriwa magandzelo, ku vuriwa marito yo phahla—hinkwaswo swi endleriwa ku ringeta ku sivela ku xupuriwa hi moya wa mufi. Ku anakanyiwa leswaku ku phahla moya wa mufi swi ta endla leswaku lava va ha hanyaka va hakeriwa ni ku katekisiwa.

Xiviko xin’wana xa le Afrika xi ri: “Vo tala va kholwa leswaku ku hava lexi tiendlekelaka ‘ntsena kumbe hi ntumbuluko.’ Xiendlakalo xin’wana ni xin’wana—ku nga ha va vuvabyi, mhangu, vumhika, xiphiqo xa timali, ku na ka mpfula leyikulu kumbe ku hisa lokukulu ka dyambu, makhombo, ku hahluka ka mindyangu, rifu—ku anakanyiwa leswaku xi vangiwa hi mimoya leyi nga voniwiki, leyi nga ni matimba lama tlulaka ya vanhu.” Xiviko xin’wana xi ri: “Vanhu va kholwa leswaku mimoya ya vakokwa wa vona yi kume vutshamo etilweni, naswona yi tshama yi langute maxaka lama hanyaka emisaveni. Ku anakanyiwa leswaku vakokwana va ni matimba lama hlamarisaka, lama va nga ma tirhisaka ku katekisa ni ku sirhelela maxaka ya vona emisaveni kumbe ku ma xupula, swi titshege hi ku fundzhiwa kumbe ku honisiwa ka vafi hi maxaka.”

Kambe, xana sweswo swi pfumelelana na rona Rito ra Xikwembu? Wena u ri yini ke?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

“Animita” ya le Chile