The Bible’s Viewpoint

Xana U Fanele U Chava Vafi?

PFUXA mhaka ya vafi, u ta vona vanhu vo tala va rhunga milomu. Hambiswiritano, van’wana a vo yi venga ntsena mhaka leyi; yi tlhela yi va chavisa. Kutani swi tolovelekile ku kuma mikhuva ni maendlelo lama fambisanaka ni ku chava vafi emindhavukweni yo tala emisaveni hinkwayo. Hi xikombiso, a hi languteni mikhuva ya le tindhawini leti nga kusuhi na Sahara ta le Afrika.

Wansati un’wana wa le doroba-nkulu ra le Afrika Vupela-dyambu u swi tsundzuka kahle leswi humeleleke loko xirho xa ndyangu wa ka vona xi file. Wa hlamusela: “Un’wana wa xaka ra mina a a hamba a phamela mufi swakudya endyelweni ivi a swi veka khwatsi ekamareni ra mufi. Loko a ha humile, mina a ndzi ya ndzi ya tidyela swakudya leswiya. Loko loyi wa xaka a vuya, a a tsaka swinene! A a tshemba leswaku mufi loyi u swi amukerile swakudya leswiya. Leswi swi fambise sweswo nkarhinyana ku kondza loko ndzi sungule ku vabya. Ndzi swirheke timbilu, kutani ndzi nga ha koti ku dya nikatsongo. Leswi swi ndzi chavisile! Vo tala va maxaka ya mina va hete hi leswaku vuvabyi bya mina a byi vangiwa hi xaka ra hina leri feke. A va anakanya leswaku ri fanele ri hlundzukele un’wana laha ndyangwini.”

Eka rona doroba-nkulu leri, loko endyangwini ku ri ni mahahlwa ivi un’we a fa, ku hava loyi a nga vulavulaka hi loyi a loveke a ri laha kaya. Loko munhu a vutisa hi ta hahlwa lerin’wana leri feke, hi ntolovelo va ndyangu va hlamula va ku: “Wa ha humile, u ya xava munyu.” Va tshemba leswaku hahlwa lera ha hanyaka ri ta fa loko vo vula ntiyiso.

Nakambe, anakanya hi xivono lexi: Wanuna loyi a a ri na vasati vanharhu u file. Siku leri tlhandlamaka nkosi wakwe, vavasati vakwe va endleriwa swiambalo swo hlawuleka swo basa. Hi nkarhi lowu fanaka ku akiwa xiyindlwana xa timhandzi xi fuleriwa hi byanyi ekusuhi ni laha kaya, laha vavasati lava va nga ta hlambela ni ku ambalela swiambalo leswo basa eka xona. Ku hava munhu loyi a faneleke a nghena endhawini leyi handle ka vona ni wansati loyi a hlawuleriweke ku va pfuna. Loko vavasati lava va huma exiyindlwanini lexi xo hlawuleka xo hlambela eka xona, tinghohe ta vona ti va ti funengetiwe hi nturhu. Vavasati lava va ambala ni xitshungulu, ngoti leyi ambariwaka enhan’wini yo “va sirheleta.” Ku hlamba loku ka mihivahivani ku endliwa 100 wa masiku hi Ravuntlhanu ni hi Musumbhunuku wun’wana ni wun’wana. Hi nkarhi lowu a va nge amukeli nchumu lexi humaka eka wa xinuna hi ku kongoma. Loko wanuna a lava ku va nyika xa nchumu, u fanele a xi veka ehansi kumbe ehenhla ka tafula. Kutani wansati loyi a xi teka kwalaho. Ku hava loyi a pfumeleriwaka ku tshama kumbe ku etlela emubedweni wa vavasati lava. Nkarhi wihi na wihi loko va huma laha kaya, un’wana ni un’wana wa vona u fanele a teka ximhandzana xo hlawuleka. Va anakanya leswaku ku famba ni ximhandzana lexi swi ta sivela nuna wa vona la feke ku va hlasela. Loko swiletelo leswi swi nga laha henhla swi nga landzeriwi, va anakanya leswaku nuna wa vona la feke a nga hlundzuka kutani a va vavisa.

Mintokoto yo tano yi tolovelekile exiphen’wini xolexo xa misava. Hambiswiritano, mikhuva ya muxaka lowu a yi le Afrika ntsena.

Ku Chava Vafi Swi Kona Etindhawini To Tala

Nsonga-vutivi yin’wana leyi vitaniwaka Encarta, yi vula leswi landzelaka mayelana ni ndlela leyi vanhu vo tala va langutaka vakokwa wa vona lava feke ha yona: “Ku tshembiwa leswaku . . . maxaka lama feke ma hundzuke vanhu va moya lava nga ni matimba swinene, kumbe minkarhi yin’wana leyi nga hlayangiki va va swikwembu. [Mianakanyo leyi] yi seketeriwe eka ku tshemba leswaku vakokwana i swirho leswi tirhaka exikarhi ka vanhu, va ha ri na mhaka na leswi endliwaka hi maxaka ya vona lama hanyaka. Leswi swi voniwe kahle ngopfu eka vanhu va le Afrika Vupela-dyambu . . . , le Polynesia ni le Melanesia (Vadobu ni vanhu va le Manus), eka vanhu va le Indonesia ni le Yuropa (Mascandinavia ni Majarimani ya khale), naswona ngopfu-ngopfu le China ni le Japani. Hi ntolovelo, ku tshembiwa leswaku vakokwana va ni vulawuri lebyikulu, tanihi leswi va nga ni matimba yo hlawuleka yo lawula mafambelo ya swiendlakalo kumbe ku lawula vuhlayiseki bya maxaka ya vona lama hanyaka. Ku sirheleleka ka ndyangu i xin’wana xa leswi va khumbekaka ngopfu ha swona. Va tekiwa va ri vahlanganisi exikarhi ka vanhu ni xikwembu lexi tlakukeke, kumbe swikwembu, naswona va nga vulavula ni lava hanyaka hi milorho ni hi ku va nghena hi moya. Ndlela leyi va langutiwaka ha yona yi katsa ku chava ni ku xixima. Loko vakokwana va honisiwa, va nga mi vabyisa ni ku mi tisela makhombo man’wana. Ku vohlisa vukarhi bya vona, ku va kombela, ku va khongela ni ku va endlela magandzelo i tindlela to hambana-hambana leti lava hanyaka va nga vulavulaka ni vakokwa wa vona ha tona.”

I ntiyiso, mali ya va ndyangu yi nga hela hikwalaho ko chava vafi. Hakanyingi lava va tshembaka ngopfu leswaku vafi va fanele va chaviwa va sindzisa leswaku ku endliwa minkhuvo ya vulovolovo leyi lavaka swakudya ni swakunwa, swiharhi leswi hanyaka leswaku va endla gandzelo, ni swiambalo swo durha.

Kambe xana maxaka lama feke kumbe vakokwana va le xiyin’weni xo lava ku chaviwa ni ku fundzhiwa hakunene? Xana Rito ra Xikwembu, Bibele ri ri yini?

Xana Vafi Va Nga Ku Vavisa?

Swi nga ha ku tsakisa ku tiva leswaku Bibele ya vulavula hi ku tshemba swilo sweswo. Ebukwini ya Deteronoma, ku vulavuriwa hi mikhuva leyi fambisanaka ni ku chava vafi. Yi ri: “Ku nga ṭhuki ku kumiwa munhu ni uṅwe ka wena l’a . . . [nga] noyi, ni l’a v̌utisaka mimoya, ni l’a bvumbaka, ni l’a v̌utisaka vafi. Hikuv̌a uṅwana ni uṅwana l’a endlaka ŝilo le’ŝi, wa yila e ka Yehova.” (Xiitaliki i xerhu.)—Deteronoma 18:10-12.

Xiya leswaku Yehovha Xikwembu a a sola mikhuva leyo tano. Ha yini? Hikuva yi sekeriwe emavunweni. Mavunwa lamakulu mayelana ni vafi ya leswaku moya-xiviri wu hambeta wu hanya. Hi xikombiso, magazini lowu nge The Straight Path wu vule leswi mayelana ni leswi humelelaka hi vafi: “Rifu a hi nchumu handle ka ku huma ka moya-xiviri. . . . Sirha i xihlovo xa miri ntsena, ku nga ri xa moya-xiviri.”

Bibele a yi swi pfumeli sweswo. Tihlayele Ezekiyele 18:4: “Vonani mimoya-xiviri hinkwayo i ya mina; hambi i moya-xiviri wa tatana, xikan’we ni moya-xiviri wa n’wana i ya mina: moya-xiviri lowu dyohaka, wu ta fa.” (King James Version) Nakambe, xiyimo xa vafi xi hlamuseriwe kahle eRitweni ra Xikwembu eka Eklesiasta 9:5: “Hikuv̌a la’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.” Leswi swi hlamusela leswaku ha yini swakudya leswi vekeriwaka vafi swi nga dyiwi handle ka loko swi dyiwa hi un’wana la hanyaka.

Hambiswiritano, Bibele a yi hi siyi hi nga ri na ntshembo mayelana ni lava va nga emasirheni. Va nga tlhela va hanya! Bibele yi vulavula hi “ku pfuka ka vafi.” (Yohane 5:28, 29; 11:25; Mintirho 24:15) Leswi swi ta endleka hi nkarhi wa Xikwembu. Sweswi loko nkarhi wu nga si fika, vafi va ha etlele emasirheni a va tivi nchumu, va ‘etlele,’ ku kondza ku fika nkarhi wa Xikwembu leswaku va “pfuka.”—Yohane 11:11-14; Pisalema 13:3.

Hi ntolovelo vanhu va chava vanhu lava nga tiviwiki. Vutivi lebyi kongomeke byi nga ntshunxa munhu eka vukholwa-hava lebyi nga riki na xisekelo. Bibele yi hi byela ntiyiso mayelana ni xiyimo xa lava va nga emasirheni. Hi ku komisa hi nga ku, a wu fanelanga u chava vafi!—Yohane 8:32.