Ku Titshamela Wexe eMinkarhini Leyi Nonon’hwaka Hi Tlhelo Ra Timali
“A NDZI lava ku teka loko ndzi ri ni malembe ya 25 hi vukhale,” ku vule Chuks, loyi a tshamaka eAfrika Vupela-dyambu. “A ndzi ri ni nhwanyana loyi a ndzi anakanya ku tekana na yena naswona a a ndzi rhandza. Xiphiqo a ku ri mali. Tata wa mina na buti wa mina a va nga tirhi, naswona vamakwerhu wa mina lavatsongo va xinuna ni va xisati a va ri exikolweni. Un’wana ni un’wana a langutele mina leswaku ndzi hlayisa ndyangu. Kutani, lexi nga nyanyisa swilo, vatswari va mina va sungule ku vabya kutani sweswo a swi vula leswaku ndzi fanele ku kuma mali leyi engetelekeke leswaku ndzi ta hakela swa vutshunguri.”
Chuks, Mbhoni ya Yehovha, a nga lavanga ku teka ivi a tsandzeka ku hlayisa nsati. A a tsundzuka marito ya Pawulo lama kumekaka eka 1 Timotiya 5:8: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.”
Chuks u ya emahlweni: “Ndzi tirhe hi matimba, kambe mali a yi nga ringani ku hetisisa makungu ya vukati. Hikokwalaho makungu ya hina ya vukati a ma boheka ku theriseriwa endzhaku nkarhi na nkarhi. Eku heteleleni ndzi kume papila ri huma eka nhwanyana loyi ri vula leswaku un’wana u yile eka tata wa yena a kombela ku tekana na yena. Tata wa yena u pfumerile. Masiku ma nga ri mangani endzhaku ka loko papila ra yena ri fikile, ndyangu a wu ri ni nkhuvo wo tshembisana.”
Ku fana na Chuks, vavanuna vo tala va Vakreste va vone makungu ya vona ya vukati ma onhaka kumbe ma hlwela hikwalaho ka swiyimo swa mali leswi nonon’hwaka. Ematikweni yo tala ku ni ku hunguteka lokukulu ka nkoka wa mali. Hi xikombiso, etikweni rin’wana eAfrika xikarhi, minxavo yi tlakuke hi 8 319 wa tiphesente hi lembe rin’we! Ematikweni man’wana swa nonon’hwa ku kuma ntirho. Hakanyingi, muholo na wona i wutsongo ngopfu lerova swa nonon’hwa leswaku wanuna a tihlayisa, a ha ha vuli ku hlayisa nsati ni vana. Jaha rin’wana eNigeria ri rile hi leswaku ntirho wa nkarhi na nkarhi lowu ri wu kumeke efektri a wu hakela 61 wa tirhandi ntsena hi n’hweti—leyi nga yitsongo ni le ka mali yo hakela bazi hi n’hweti ku ya ni ku vuya endhawini leyi a a ri tirha eka yona!
Vavasati vo tala va Vakreste lava nga tekiwangiki na vona va kuma leswaku swiphiqo wa timali swi onha makungu ya vona ya vukati. Hakanyingi va boheka ku tirha leswaku va hlayisa swirho wa ndyangu wa ka vona. Vavanuna van’wana lava titshamelaka voxe hi ku xiya xiyimo xo tano, va kanakana ku nghenela vukati, va anakanya leswaku wanuna loyi a nga tekaka exiyin’weni xo tano u ta boheka ku hola mali yo vonaka leswaku a ta hlayisa ku nga ri nsati ntsena kambe ni va ndyangu wa ka va nsati. Ayo, thwasana ra le yunivhesiti, u kayakaya ku hlayisa mana wakwe ni tindzisana takwe ta xinuna ni ta xisati. “Ndzi lava ku nghenela vukati”, wa rila, “kambe loko van’wana va ta ivi va vona ndzhwalo wa mina [vutihlamuleri hi tlhelo ra timali], va baleka.”
Ku nga khathariseki swiphiqo swa timali, Vakreste vo tala lava nga nghenelangiki vukati va tikuma va tshikileriwe hi maxaka ni van’wana leswaku va nghenela vukati ni ku va ni vana. Minkarhi yin’wana ntshikilelo lowu wu va nchumu lowu taka hi ndlela yo hlekula. Hi xikombiso, eswiphen’wini swin’wana swa Afrika, swi tolovelekile leswaku loko u xeweta munhu lonkulu u n’wi vutisa ku pfuka ka munghana wa vukati ni vana va yena. Minkarhi yin’wana maxewetelo yo tano ma tirhisiwa ku vungunya vanhu lava nga nghenelangiki vukati. John, loyi a nga eku heleni ka malembe ya yena ya vu-40, u ri: “Loko vanhu va ndzi hlekula ni ku vula leswaku, ‘Xana u njhani nsati wa wena?,’ ndzi hlamula ndzi ku, ‘u le ndleleni.’ Ntiyiso hi leswaku, ndzi nga n’wi tekela yini nsati loko ndzi ta tsandzeka ku n’wi hlayisa?”
Eka John ni van’wana va ntsandza-vahlayi lava fanaka na yena, xiyimo xi katsakanyiwa hi xivuriso xa Xiyoruba: “Ku nghenela vukati handle ko anakanyisisa hi vukheta a hi nchumu wo tidzunisa ha wona; ku hlayisa ndyangu a hi matlangwana.”
Vuyeriwa Hi Xiyimo Lexi U Nga Eka Xona
Vona ndlela leyi swi olovaka ha yona ku khomiwa hi gome loko hi navela nchumu lowu nga kumekiki. Swivuriso 13:12 yi ri: “Ku langutela lo’ku hlwelaka ka v̌av̌isa timbilu.” Kumbexana leyi i ndlela leyi u titwaka ha yona loko u navela ku nghenela vukati kambe u nga swi koti hikwalaho ka timali. Leswi swi nga va ntiyiso ngopfu-ngopfu loko u ri exikarhi ka lava muapostola Pawulo a va hlamuseleke tanihi lava “hisiwa[ka] hi ku navela.”—1 Vakorinto 7:9.
Ku tiyisela swi nga nonon’hwa, kambe ku ni swilo leswi u nga swi endlaka leswaku u tiyisela hambi ku ri ku tsaka exiyin’weni lexi u langutaneke na xona. Yesu Kreste, wanuna loyi a nga tekangiki, u veke nsinya wa nawu wa Bibele lowu tirhaka lowu nga ku pfunaka ku hlula ku hela matimba loku vangiwaka hi ku langutela loku hlwelaka. U te: “Ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.”—Mintirho 20:35.
U nga ha kombisa leswi hi ku endlela ndyangu wa ka n’wina leswinene ni ka van’wana evandlheni. Kumbexana u nga ha engetelela ntirho wa wena evutirhelini bya Vukreste. Loko u nyika hi ku tirhandzela, u ta kuma leswaku u va ‘la tiyeke embilwini ya wena, u kota ku tikhoma hi wexe’—1 Vakorinto 7:37.
Wanuna un’wana loyi a nga tekangiki, muapostola Pawulo u tsale xitsundzuxo lexi lexi pfunaka: “Xiyani swinene mahanyelo ya n’wina; mi nga hanyi tanihi vanhu lava nga twisisiki nchumu, kambe hanyani tanihi lavo tlhariha. Londzovotani nkarhi lowu mi nga na wona, hikuva masiku lawa hi nga ka wona ma bihile.” (Vaefesa 5:15, 16) Vakreste vo tala lava nga nghenelangiki vukati va kumele ‘mimoya ya vona ku wisa’ hi ku tirhisa nkarhi wa vona ku titshineta ekusuhi na Yehovha hi xikhongelo, ku hlaya Rito ra Xikwembu ni ku hlanganyela emihlangan’weni ya Vukreste. (Matewu 11:28-30) Loko u endla tano, u ta kota ku lwisana ni xiyimo lexi nonon’hwaka xa ikhonomi hi ndlela leyi humelelaka. Nakambe swi ta ku pfuna ku kula swinene emoyeni, swi ku endla wanuna kumbe wansati wo antswa loko u hetelela u nghenele vukati.
U nga rivali leswaku Yehovha u khathalela hinkwavo lava n’wi tirhelaka. Wa swi tiva swiphiqo ni ku tikeriwa loku u nga na kona. Nakambe Tata wa hina wa le tilweni wa swi tiva leswaku hi swihi leswi nga swinene eka wena hi ku famba ka nkarhi, hi tlhelo ra moya ni ra mintlhaveko. Loko hi ku lehisa mbilu u tirhisa misinya ya milawu ya Rito ra yena evuton’wini bya wena bya siku na siku, u nga tiyiseka leswaku ú ta tisa ntshunxeko hi nkarhi wa kona ni ku enerisa swilaveko ni ku navela ka wena hi ndlela leyi swi nga ta va swinene hi laha ku nga heriki eka wena. Bibele ya tiyisekisa: “Yehovha . . . a nga aleri ntšhumu e ka la’va fambaka e ku lulameni.”— Pisalema 84:11.
Languta Ndlela Leyi Swilo Swi Nga Pfunaka Ha Yona
Nakambe, tsundzuka leswaku ku ni vuyelo lebyi tsakisaka bya ku titshamela wexe. Muapostola Pawulo u tsarile: “Loyi a tekaka nhwana wa yena, ú endla swona; kambe loyi a nga n’wi tekiki, ú endla leswi antswaka ku tlula swona.”—1 Vakorinto 7:38.
Ha yini ku titshamela wexe swi “antswa” ku tlula ku nghenela vukati? Pawulo wa hlamusela: “Loyi a nga tekangiki ú tikarhatela swa Hosi, ku vona hilaha a nga tsakisaka Hosi hakona; kambe loyi a tekeke ú tikarhatela swa misava, ku vona hilaha a nga tsakisaka nsati wa yena hakona, kutani ú kokeriwa hala ni hala. Wansati loyi a nga tekiwangiki, kumbe wanhwana, ú tikarhatela swa Hosi, leswaku miri ni moya wa yena swi va leswi hlawulekeke; kambe wansati loyi a tekiweke ú tikarhatela swa misava leyi, ku vona hilaha a nga tsakisaka nuna wa yena hakona.”—1 Vakorinto 7:32-34.
Hi marito man’wana, Vakreste lava ngheneleke vukati va fanela ku khumbeka hi swilaveko swa vanghana va vona ni swilo leswi va swi rhandzaka ni leswi va nga swi rhandziki. Kambe Vakreste lava titshamelaka voxe va nga languta entirhweni wa Yehovha hi vukheta lebyikulu. Loko va ringanisiwa ni lava ngheneleke vukati, Vakreste lava titshamelaka voxe va le xiyin’weni lexi antswaka leswaku va ‘tinyiketela ku tirhela Hosi, va nga anakanyi swin’wana.’—1 Vakorinto 7:35.
Pawulo a nga vuli swona leswaku Vakreste lava titshamelaka voxe a va na lexi va kavanyetaka. Loko u tikeriwa hi swiphiqo swa ikhonomi, u nga ha anakanya leswaku ku ni swo tala leswi nga ku hambukisaka evutirhelini bya wena. Hambi swi ri tano, ntshuxeko wa munhu hi xiyexe wo tirhela Xikwembu hi ntolovelo i wukulu eka wanuna kumbe wansati loyi a nga nghenelangiki vukati ku tlula lava byi ngheneleke.
Hambi loko a bumabumela ku titshamela wexe tanihi ndlela yo antswa, muapostola Pawulo a nga vulanga leswaku ku nghenela vukati swi hoxile. U tsarile: “Hambi loko u teka, a wu dyohi.” Kambe wa tsundzuxa: “la’v̌o tano [lava nghenelaka vukati] v̌a ta šaniseka enyameni.”—1 Vakorinto 7:28, BX.
Xana a a vula yini hi leswi? Vukati byi vanga mivilelo. Emikarhini leyi nonon’hwaka ya ikhonomi, nhlomulo wo tano wu nga ha katsa ku vilela ka tatana malunghana ni ku hlayisa nsati ni vana va yena. Vuvabyi na byona byi nga engetela ndzhwalo wa timali ni wa mintlhaveko endyangwini.
Kutani hambi loko xiyimo xa wena xi nga ri hi ndlela leyi u yi tsakelaka, u nga ha va u ri exiyin’weni xo antswa ku tlula lexi a wu ta va ka xona loko u nghenele vukati naswona u ri ni vutihlamuleri byo hlayisa vana. Ku nonon’hweriwa loku u langutaneke na kona sweswi i ka xinkarhana; ku ta lulamisiwa efambiselweni lerintshwa ra Xikwembu—naswona kumbexana kun’wana ku ta lulamisiwa ku nga ri khale.—Ringanisa Pisalema 145:16.
Xana U Nga Byi Engetela Vutirheli Bya Wena?
Hambi leswi ku nga riki hinkwavo lava nga endlaka tano, ku nga khathariseki swiphiqo swa timali, van’wana va swi kotile ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo. Chuks, loyi a boxiweke eku sunguleni u xave ni ku xavisa tibuku ni switsalo leswaku a ta hlayisa ndyangu wa ka vona. Hi wona nkarhi lowu makungu ya yena yo nghenela vukati ma onhakeke ha wona, u kume papila leri n’wi rhambeke ku ya endla ntirho wo aka wa nkarhinyana ehofisini ya rhavi ra kwalaho ra Sosayiti ya Watch Tower. Hi ku xiya xiyimo xa timali, buti wa yena u n’wi hete matimba leswaku a nga yi. Kambe, Chuks, u anakanye hi leswaku Yehovha u n’wi pfune ku simeka bindzu ra yena ra tibuku ni switsalo, kutani a a fanele ku veka swilaveko swa Mfumo emahlweni ni ku tshembela eka vuswikoti bya Xikwembu byo wundla. (Matewu 6:25-34) Ku tlula kwalaho, u anakanye ni leswaku a a swo va swa tin’hweti tinharhu ntsena.
Chuks u amukele xirhambo kutani a teka bindzu a ri nyika buti wa yena. Chuks u ni malembe ya tsevu a ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, i nkulu evandlheni ra Vukreste naswona u lunghekile hi tlhelo ra timali leswaku a nga nghenela vukati. Xana wa tisola hi ndlela leyi timhaka ti fambeke ha yona evuton’wini bya yena? Chuks u ri: “Ndzi titwe ndzi khomiwa hi tingana loko ndzi tsandzeke ku teka hi nkarhi lowu a ndzi swi lava ha wona, kambe entiyisweni swilo swi ndzi fambele hi ndlela leyi tsakisaka. Ndzi ve ni ntsako lowukulu ni malunghelo ya ntirho lawa a ndzi ta va ndzi nga tiphinanga ha wona loko a ndzi teke hi nkarhi lowuya ivi ndzi va ni ndyangu.”
Nsirhelelo Wa Vumundzuku
Eminkarhini yo nonon’hwa vo tala va lava nsirhelelo wa vukati tanihi xisirhelelo xa swiyimo leswi nonon’hwaka hi tlhelo ra timali swa nkarhi lowa ha taka. Matiko man’wana, hi ku tikeriwa hi swikweleti, ma va pfuna switsongo vanhu lava dyuhaleke kumbe ma nga va pfuni hi laha ku heleleke. Kutani hakanyingi vatswari va titshega hi mindyangu ya vona naswona ngopfu-ngopfu hi vana va vona, leswaku va ta va hlayisa loko va dyuharile. Xisweswo, vavanuna ni vavasati lava titshamelaka voxe hakanyingi va susumeteriwa ku nghenela vukati ni ku va ni vana, hambi loko xiyimo xa vona xa timali xi nga pfumeli.
Kambe vukati ni ku veleka vana a swi vuli nsirhelelo. Vana van’wana va misava a va swi tsakeli ku hlayisa vatswari lava dyuhaleke, van’wana a va swi koti, kasi van’wana va fa vatswari va vona va nga si fa. Vakreste va lava nsirhelelo kun’wana, va ri karhi va tsundzuka xitshembiso xa Xikwembu: “Ndzi nga ka ndzi nga ku tshiki, kumbe ku ku cukumeta, ni siku ni rin’we.”—Vaheveru 13:5.
Lava va hlweleke ku nghenela vukati leswaku va tirhela Yehovha nkarhi hinkwawo a va tshikiwanga. Christiana u titshamela yexe naswona u ni malembe ya 32 hi vukhale. U tirhe tanihi phayona ra nkarhi hinkwawo eNigeria malembe ya kaye lama hundzeke. U ri: “Ndzi tshemba Yehovha, loyi a hi tiyisekisaka leswaku a nga ka a nga ma tshiki malandza ya yena. Xitshembiso xa yena i xitiyisekiso xa mina. Yehovha wa ndzi khathalela emoyeni ni le nyameni. U tikombe a ri Tatana wa malwandla. Hi xikombiso, ndzi ye ndzi ya phayona endhawini leyi xilaveko xa Timbhoni a xi ri xikulu kona. Hambi leswi a ku ri ni swilo switsongo leswi nga tsakisaka, ndzi dyondze ku tolovela. Loko ndzi amukeriwe exibedlhele hikwalaho ka thayifasi, vamakwerhu evandlheni ro sungula va tile va ta ndzi khathalela.
“Ndzi enerisekile swinene hi ntirho wa nkarhi hinkwawo. Ndzi swi teka swi ri lunghelo leri hlamarisaka ku tirha ni Mutumbuluxi wa vuako hinkwabyo ni vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati emisaveni hinkwayo. Ndzi vona vantshwa vo tala lava karhatekaka ni ku pfumala ntshembo hikwalaho ka swilo leswi humelelaka exikarhi ka vona. Loko a ri mina, vutomi bya mina byi na xikongomelo; ndzi languta vumundzuku ndzi ri ni ntshembo. Ndza swi tiva leswaku ku va ekusuhi na Yehovha i ntlhantlho wa nkoka eka swiphiqo leswi hi langutanaka na swona namuntlha.”
Loko u navela ku nghenela vukati kambe u nga swi koti ku byi nghenela hikwalaho ka swiphiqo swa timali, u nga heli matimba! A wu wexe. Ku ni vo tala lava tiyiselaka miringo leyi fanaka hikwalaho ka mpfuno wa Yehovha. Antswisa xiyimo xa wena hi ku tikarhatela ku endlela van’wana leswinene ni ku antswisa vumoya bya wena. Titshinete ekusuhi na Xikwembu; xi ta ku pfuna hikuva xa ku khathalela.—1 Petro 5:7.