Ku Ha Xana I Nchumu Lowu Languteriweke?

UNGA ha va u swi tiva kahle leswaku ku nyikana tinyiko hakanyingi swi fambisana ni ndhavuko. Eka mindhavuko yo tala ku va ni swiendlakalo leswi ku languteriweke tinyiko eka swona. Tinyiko to tano ti nga ha va ti ri swikombiso swa xichavo kumbe swikombiso swa rirhandzu. Vunyingi bya tona a ti tirhisiwi hi munyikiwa, tin’wana ti tirhiseriwa ku fikelela swilaveko swa nkoka naswona ta tlangeriwa hakunene.

Le Denmark loko ku velekiwa n’wana, vanghana ni maxaka va ta ni tinyiko leti va nga ni ntshembo wa leswaku ti ta pfuna ricece. Ematikweni man’wana, vanghana va nga ha endla xinkhubyana laha tinyiko to tala ti humesiwaka va ri karhi va rindzele ku tswariwa ka n’wana.

Eka swiendlakalo leswi ku languteriweke tinyiko, hakanyingi ku va mhaka ya lembe na lembe. Hambi leswi swinkhubyana swo tano a swi nga endliwi hi Vakreste vo sungula, swi ve leswi tolovelekeke eka Vakreste va nomu ni lava nga riki Vakreste. Xiendlo xo nyika tinyiko xi nga ya xi hela ematikweni man’wana loko vana va ri karhi va kula, kambe mukhuva wa Magriki wu komba leswi hambaneke na sweswo. Le Greece nyingiso wo tala wu yisiwa eka masiku ya ku velekiwa. Naswona va nyika munhu tinyiko hi “siku leri fambisanaka ni vito” ra yena. Xana sweswo swi vula yini? Kahle-kahle, mikhuva ya vukhongeri yi katsa “vakwetsimi” vo hambana-hambana siku rin’wana ni rin’wana elembeni, naswona vanhu vo tala va thyiwe mavito endzhaku ka “vakwetsimi” vo karhi. Loko siku ra “mukwetsimi” wo karhi ri fika, lava thyiweke vito ra yena va kuma tinyiko.

Ku engetela eka swinkhubyana swa masiku ya ku velekiwa ka vana va vona, vanhu va le Korea va ni holideyi ya tiko leyi vuriwaka Siku Ra Vana. I nkarhi lowu mindyangu yi fambaka yi beriwa hi moya ni nkarhi lowu swihanano swi nyikiwaka vana ku nga khathariseki siku leri va velekiweke ha rona. Nakambe vanhu va le Korea va na Siku Ra Vatswari, laha vana va nyikaka vatswari va vona tinyiko, na Siku Ra Vadyondzisi, laha vana va xikolo va kombisaka ku xixima vadyondzisi va vona ni ku va nyika tinyiko. Hi ku ya hi mukhuva wa le Korea, loko munhu a fika eka 60 wa malembe hi vukhale, ku endliwa nkhuvo lowukulu. Vandyangu ni vanghana va hlanganyela va ri karhi va kombisa ku navelela vutomi byo leha ni ntsako, naswona tinyiko ta tisiwa ti ta nyikiwa loyi a fikeke eyinhleni yoleyo ya vutomi.

Nkhuvo wa vukati i xiendlakalo xin’wana lexi mukhuva lowu tolovelekeke wu katsaka ku nyikana tinyiko. Le Kenya loko mpatswa wu tekana, va ka va muteki va languteriwa ku yisa nyiko eka va ka va mutekiwa. Vaendzi na vona va ta na tinyiko. Loko mutekiwa na muteki va xi landzela xileriso xa ndhavuko, va ta tshama emahlweni loko vaendzi va ri karhi va tisa tinyiko. Loko un’wana ni un’wana a ri karhi a tisa nyiko, ku endliwa xitiviso lexi nge “Swimani-mani u tisele mpantswa lowu nyiko.” Vo tala va lava nyikaka va ta va va nyumisiwe swinene loko sweswo swi nga endliwi eka vona.

Eka vanhu va le Lebanon, loko ku ri na loyi a nghenelaka vukati, vanghana ni vaakelani, hambi lava va nga wu tiveki swinene mpatswa wa kona, va hambeta va tisa tinyiko hambi ku ri endzhaku ka masiku yo hlayanyana. Ku sukela evuhlangini, va dyondzisiwa leswaku ku ha tinyiko i vutihlamuleri, lebyi fanaka ni ku hakela xikweleti. Wanuna wa le Lebanon u te: “Loko u nga endli tano, u twa onge ku na leswi nga fambeki kahle. I swa ndhavuko.”

Hambi swi ri tano, eka swiendlakalo leswi ku va ka ni ku langutela ka tinyiko, Khisimusi ri toloveleke ngopfu. Xana a swi tano laha u tshamaka kona? Endzhakunyana hi 1990, ku vuriwe leswaku Maamerika ma tirhisa ku tlula $40 wa magidi ya timiliyoni (R145 wa magidi ya timiliyoni) lembe na lembe eka tinyiko ta Khisimusi. Hi ku tsaka lokukulu holideyi leyi yi tlangeriwa na hi Mabudha ni Mashinto ya le Japani, naswona tinxaka to hambana-hambana ta nkhuvo ta kumeka eYuropa, Amerika Dzonga ni le swiphen’wini swa Afrika.

Khisimusi i nguva leyi vanhu va langutelaka ntsako, kambe a swi vi tano eka vo tala. Naswona vo tala hi ku hatlisela ku xava tinyiko ni ku karhateka ngopfu hi ku hakela swikweleti swa vona swi va tekela ntsako lowu a va fanele va va na wona.

Hambi swi ri tano, Bibele yi ri wa tsaka loko u nyika. Kunene wa tsaka, swi titshege hi moya lowu u nyikaka ha wona.—Mintirho 20:35.