Buku Ya Vanhu Hinkwavo

“Xikwembu a xi hlawuli, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.”—MINTIRHO 10:34, 35.

1. Profesa un’wana u angule njhani loko a vutisiwe leswaku u yi languta njhani Bibele, naswona u tibohe ku endla yini?

PROFESA un’wana a a ri ekaya ka yena hi Sonto yin’wana ni ndzhenga, a nga langutelanga vaendzi. Kambe loko un’wana wa vamakwerhu va xisati va Vakreste a fika ekaya ka yena, profesa u rhiye ndleve. Makwerhu loyi u vulavule hi nthyakiso ni vumundzuku bya misava—ku nga timhaka leti kokeke mianakanyo ya profesa loyi. Hambiswiritano, loko a nghenisa Bibele ebulwini ra vona, profesa loyi u tikombe a ri ni ku kanakana. Hiloko makwerhu loyi a vutisa leswaku u yi languta njhani Bibele.

Profesa u hlamurile a ku: “Yona i buku leyinene leyi tsariweke hi vanhu vo karhi vo tlhariha, kambe Bibele a yi fanelanga yi tekeriwa enhlokweni.”

Makwerhu u vutisile a ku: “Xana u tshama u yi hlaya Bibele?”

Hi ku hlamala, profesa loyi u boheke ku pfumela leswaku a a nga si tshama a yi hlaya.

Hiloko makwerhu a vutisa a ku: “U nga tiyiseka njhani hi leswi u swi vulaka malunghana ni buku leyi u nga si tshamaka u yi hlaya?”

Makwerhu a a be nhloko ya mhaka. Profesa u tiyimisele ku kambisisa Bibele, kutani a yi languta hi ndlela yin’wana.

2, 3. Ha yini vanhu vo tala va nga yi tivi Bibele, naswona leswi swi hi tisela mphikamakaneta yihi?

² Profesa loyi a nga yexe. Vanhu vo tala va ni mianakanyo leyi tiyeke malunghana ni Bibele hambiloko vona hi voxe va nga si tshama va yi hlaya. Va nga ha va va ri na yona Bibele. Va nga tlhela va tlangela ndlela leyi yi vekaka mhaka ha yona kumbe nkoka wa yona etimhakeni ta matimu. Kambe vo tala a va kali va tikarhata ha yona. Van’wana va ri, ‘A ndzi na wona nkarhi wo hlaya Bibele.’ Van’wana va tivutisa, ‘Xana buku ya khale swonghasi yi nga pfuna njhani evuton’wini bya mina?’ Malangutelo yo tano ma hi tisela mphikamakaneta ya xiviri. Timbhoni ta Yehovha ti pfumela swinene leswaku Bibele “[yi] huhuteriwe hi Xikwembu naswona [yi] pfuna ku dyondzisa.” (2 Timotiya 3:16, 17) Kambe, xana hi nga va khorwisa njhani vanhu leswaku va fanele va yi kambisisa Bibele, ku nga khathariseki rixaka, tiko kumbe xivongo xa vona?

³ A hi kambisiseni swivangelo swo karhi leswi Bibele yi faneleke yi kambisisiwa ha swona. Nkambisiso wo tano wu nga hi hlomisela ku anakanyisisa ni lava hi hlanganaka na vona evutirhelini bya hina, kumbexana hi va khorwisa leswaku va fanele va kambisisa leswi Bibele yi swi vulaka. Hi nkarhi lowu fanaka, nkambisiso lowu wu fanele wu tiyisa ku pfumela loku hi nga na kona ka leswaku Bibele hakunene i “rito ra Xikwembu”—hilaha yona hi yoxe yi vulaka ha kona.—Vaheveru 4:12.

Buku Leyi Hangalasiweke Swinene Ku Tlula Hinkwato eMisaveni

4. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku Bibele i buku leyi hangalasiweke ku tlula hinkwato emisaveni?

⁴ Xo sungula, Bibele yi fanele yi kambisisiwa hikuva i buku leyi hangalasiweke ni ku hundzuluxeriwa swinene ku tlula hinkwato ematin’wini hinkwawo ya vanhu. Malembe yo tlula 500 lama hundzeke, nkandziyiso wo sungula lowu gandlisiweke hi muchini lowu rhwalekaka wu humesiwe hi muchini wa Johannes Gutenberg. Ku sukela kwalaho, ku gandlisiwe Tibibele ta kwalomu ka mune wa magidi ya timiliyoni, ti helerile kumbe xiphemu xa tona. Hi 1996, Bibele leyi heleleke kumbe swiphemu swa yona se a yi hundzuluxeriwe hi tindzimi ni swindzin’wana swa 2167.a Vanhu vo tlula 90 wa tiphesente emisaveni hinkwayo va ni xiphemu xo karhi xa Bibele hi ririmi ra vona. A ku na buku yin’wana—ya vukhongeri kumbe ya swin’wana—leyi tshinelelaka yona!

5. Ha yini hi fanele hi langutela leswaku Bibele yi kumeka evanhwini emisaveni hinkwayo?

⁵ Tinhlayo ti ri toxe a hi vumbhoni bya leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu. Hambiswiritano, swi fanerile swinene leswaku hi langutela rungula leri tsariweke leri huhuteriweke hi Xikwembu ri va leri fikelelaka vanhu emisaveni hinkwayo. Phela, Bibele hi yoxe yi hi byela leswaku “Xikwembu a xi hlawuli, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.” (Mintirho 10:34, 35) Ku hambana ni tibuku tin’wana, Bibele yi tsemakanye mindzilakana ya matiko, yi hlula swihinga exikarhi ka tinxaka ni swivongo. Hakunene Bibele i buku ya vanhu hinkwavo!

Rungula Ro Hlawuleka Ra Ku Hlayiseka Ka Yona

6, 7. Ha yini swi nga hlamarisi leswi ku nga riki na rin’we ra matsalwa yo sungula ya Bibele, naswona leswi swi tlakusa xivutiso xihi?

⁶ Ku ni xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku swi fanela ku kambisisa Bibele. Yi pone swihinga swa ntumbuluko ni swa vanhu. Rungula ra ndlela leyi yi hlayisekeke ha yona hambiloko ku ve ni swihinga leswikulu, ra hlamarisa hakunene exikarhi ka matsalwa ya khale.

⁷ Vatsari va Bibele handle ko kanakana a va tsala marito ya vona hi inki eka papirasi (leyi a yi endliwa hi ximilana xa le Egipta lexi vitaniwaka hi vito rero) ni madzovo (ya swiharhi).b (Yobo 8:11) Hambiswiritano, swilo swo tano swo tsalela eka swona swi ni valala va ntumbuluko. Xidyondzi Oscar Paret wa hlamusela: “Swilo leswi swo tsalela eka swona haswimbirhi swi onhiwa hi ku olova hi ndzhongo, nkurhe ni swivungu swo hambana-hambana. Hi swi tiva kahle leswaku phepha, hambi ku ri dzovo ro tiya, ri nga onhaka hi ku olova loko ri biwa hi moya kumbe ri ri endhawini yo tsakama.” Kutani a swi hlamarisi leswi ni tsalwa ni rin’we ro sungula ri nga kumekiki; ma fanele ma love khale. Kambe loko matsalwa yo sungula ma lovisiwe hi valala va ntumbuluko, xana Bibele yi ponise ku yini?

8. Hi malembe-xidzana yo tala, matsalwa ya Bibele ma hlayisiwe njhani?

⁸ Endzhakunyana ka loko matsalwa yo sungula ma tsariwile, tikopi leti tsariweke hi voko ti sungule ku endliwa. Kahle-kahle, ku kopa Nawu ni swiphemu swin’wana swa Matsalwa yo Kwetsima ku ve ntirho lowu thwaseriweke eIsrayele wa khale. Hi xikombiso, muprista Ezra u hlamuseriwa a ri “[mukopi, NW] wa ku tlhariha e milawini ya Moše.” (Ezra 7:6, 11; ringanisa Pisalema 45:1.) Kambe tikopi leti humesiweke na tona a ti ri swilo leswi onhakaka; eku heteleleni a ti fanele ti siviwa hi tikopi tin’wana leti tsariweke hi voko. Endlelo leri ra ku kopa ri ye emahlweni hi malembe-xidzana yo tala. Leswi vanhu va nga hetisekangiki, xana swihoxo swa vakopi swi ri cince ngopfu rungula ra Bibele ke? Vumbhoni lebyi nga kanetekiki byi ri e-e!

9. Xikombiso xa Vamasorete xi byi kombisa njhani vukheta ni ku pakanisa lokukulu ka vakopi va Bibele?

⁹ Vakopi a va nga ri na vutshila lebyikulu ntsena, kambe ni marito lawa a va ma kopa a va ma xixima swinene. Rito ra Xiheveru leri vulaka “mukopi” ri fambisana ni ku hlayela kutani u tsala. Ku kombisa ndlela leyi vakopi a va ri ni vukheta lebyikulu va tlhela va pakanisa ha yona, xiya Vamasorete, vakopi va Matsalwa ya Xiheveru lava hanyeke exikarhi ka lembe-xidzana ra vutsevu ni ra vukhume C.E. Hi ku ya hi xidyondzi Thomas Hartwell Horne, a va kumisisa “leswaku letere rin’wana ni rin’wana ra tinhlanga [ta Xiheveru] ri humelela kangani eMatsalweni hinkwawo ya Xiheveru.” Anakanya leswi sweswo swi vulaka swona! Leswaku va nga siyi ni letere ni rin’we, vakopi lava va tinyiketeleke a va nga hlayeli marito lawa va ma kopeke ntsena, kambe a va hlayela ni maletere ya kona. Phela, hi ku ya hi nhlamuselo ya xidyondzi xin’wana, xiviko xi komba leswaku a va landzelerisisa maletere ya 815 140 ha rin’we-rin’we eMatsalweni ya Xiheveru! Ku tikarhata ko tano lokukulu ku endle leswaku ntirho wa vona wu va lowu pakanisaka swinene.

10. Hi byihi vumbhoni lebyi tiyeke lebyi nga kona bya leswaku matsalwa ya Xiheveru ni ya Xigriki lawa vuhundzuluxeri bya manguva lawa byi sekeriweke eka wona ya fana swinene ni marito ya vatsari vo sungula?

¹⁰ Kahle-kahle, ku ni vumbhoni lebyi nga kanetekiki bya leswaku matsalwa ya Xiheveru ni ya Xigriki lawa vuhundzuluxeri bya manguva lawa byi sekeriweke eka wona ma hundzisela marito ya vatsari vo sungula hi ku tshembeka lokukulu. Vumbhoni bya kona byi kumeka eka magidi ya tikopi ta matsalwa ya Bibele leti tsariweke hi voko—ta kwalomu ka 6000 ta Matsalwa hinkwawo ya Xiheveru kumbe swiphemu swa wona, ni ta kwalomu ka 5000 ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki—leti poneke ku ta fikela namuntlha. Ku kambisisiwa ni ku ringanisiwa ka matsalwa yo tala lama nga kona hi rixaladza swi pfune swidyondzi swa matsalwa ku kuma swihoxo swa vakopi ni ku kumisisa leswi tsalwa ro sungula a ri hlayekisa swona. Xisweswo, xidyondzi William H. Green, loko a vulavula hi Matsalwa ya Xiheveru, u te: “Swi nga vuriwa hi ku tiyiseka leswaku a ku na buku yin’wana ya khale leyi kopiweke hi ku pakanisa konghasi.” Ku nga vuriwa leswi fanaka hi Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki.

11. Hi ku ya hi 1 Petro 1:24, 25, ha yini Bibele yi ponile ku ta fikela namuntlha?

¹¹ Bibele ingi yi love hi ku olova swinene loko tikopi leti tsariweke hi voko a ti nga sivanga leto sungula, ni rungula ra tona ra risima! Ku ni xivangelo xin’we ntsena xa ku pona ka yona—Yehovha i Muhlayisi ni Musirheleli wa Rito rakwe. Hilaha Bibele hi yoxe yi vulaka hakona eka 1 Petro 1:24, 25: “Nyama hinkwayo yi fana ni byanyi, naswona ku vangama ka yona hinkwako ku fana ni ku rhumbuka ka byanyi; byanyi bya vuna, ni xiluva xi hohloka, kambe rito ra Yehovha ri tshama hi masiku.”

Hi Tindzimi Leti Hanyaka Ta Vanhu

12. Ku tlhandlekela eku kopeteleni loku endliweke hi malembe-xidzana yo tala, hi xihi xihinga xin’wana lexi Bibele yi langutaneke na xona?

¹² Ku hlayisa Bibele yi nga cinci loko yi ri karhi yi kopiwa hi ku phindha-phindha hi malembe-xidzana yo tala, a ku ri ntlhontlho lowukulu, kambe yi langutane ni xihinga xin’wana—ku hundzuluxeriwa hi tindzimi leti vulavuriwaka. Bibele yi fanele ku vulavula hi ririmi ra vanhu leswaku yi fikelela timbilu ta vona. Kambe ku hundzuluxela Bibele—leyi nga ni tindzima to tlula 1100 ni tindzimana to tlula 31 000—a hi ntirho wo olova. Hambiswiritano, hi malembe-xidzana yo tala, vahundzuluxeri lava tinyiketeleke va byarhe ntirho lowu hi ntsako, minkarhi yin’wana va langutana ni swiphiqo leswi a swi vonaka swi nga ta hluriwa.

13, 14. (a) I xiphiqo xihi lexi muhundzuluxeri wa Bibele Robert Moffat a langutaneke na xona eAfrika eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-19? (b) Vatswana va angule njhani loko Evhangheli ya Luka yi kumeka hi ririmi ra vona?

¹³ Hi xikombiso, xiya ndlela leyi Bibele yi hundzuluxeriweke ha yona hi tindzimi ta le Afrika. Hi lembe ra 1800, a ko va ni kwalomu ka khume-mbirhi ntsena wa tindzimi leti a ti tsariwa eAfrika hinkwaro. Tindzimi tin’wana ta madzana leti a ti vulavuriwa kunene a ku nga ri ni matsalelo ya tona. Xexo ku ve xiphiqo lexi langutaneke na muhundzuluxeri wa Bibele la vuriwaka Robert Moffat. Hi 1821, loko a ri ni malembe ya 25 hi vukhale, Moffat u sungule ntirho wa vurhumiwa exikarhi ka Vatswana lava tshamaka edzongeni wa Afrika. Leswaku a dyondza ririmi ra vona leri a ri nga si sungula ku tsariwa, u tolovelane ni vanhu va kona. Moffat u phikelerile, kutani eku heteleleni a dyondza ririmi leri, ku nga ri na tibuku ta dyondzo ya masungulo kumbe swihlamusela-marito swo n’wi pfuna, a sungula matsalelo ya rona, kutani a dyondzisa Vatswana van’wana ku hlaya buku yoleyo. Hi 1829, endzhaku ko tirha malembe ya nhungu exikarhi ka Vatswana, u hete ku hundzuluxela Evhangheli ya Luka. Endzhaku u te: “Ndzi tsundzuka vanhu van’wana lava fambeke madzana ya tikhilomitara leswaku va ta kuma tikopi ta St. Luke. . . . A ndzi va vona va amukela swiphemu swa St. Luke, va swi rilela, va swi angarhela eswifuveni swa vona, va humesa mihloti ya ku nkhensa, ku kondza ndzi byela van’wana va vona ndzi ku, ‘Mi ta onha tibuku ta n’wina hi mihloti.’” Nakambe Moffat u hlamusele hi wanuna un’wana wa Muntima loyi a voneke vanhu vo hlaya va ri karhi va hlaya Evhangheli ya Luka ivi a va vutisa leswaku va khome yini. Va hlamurile va ku: “I rito ra Xikwembu.” Wanuna loyi u vutisile a ku: “Xana ra vulavula ke?” Va hlamurile va ku: “Ina, ri fikelela mbilu.”

¹⁴ Vahundzuluxeri lava tinyiketeleke vo tanihi Moffat va nyike Vantima vo tala lunghelo ro sungula ro vulavula hi tinhlanga leti tsariweke. Kambe vahundzuluxeri va nyike Vantima nyiko ya nkoka swinene—Bibele hi ririmi ra vona. Ku tlula kwalaho, Moffat u dyondzise Vatswana vito ra Xikwembu, naswona u tirhise vito rero eka vuhundzuluxeri bya yena hinkwabyo.c Xisweswo, Vatswana a va vula leswaku Bibele i “nomu wa Yehovha.”—Pisalema 83:18.

15. Ha yini Bibele yi hanya swinene namuntlha?

¹⁵ Vahundzuluxeri van’wana etindhawini to hambana-hambana ta misava va langutane ni swihinga leswi fanaka. Van’wana va pete ni vutomi bya vona ekhombyeni leswaku va hundzuluxela Bibele. Anakanya: Loko Bibele a yi lo tshama hi Xiheveru ni Xigriki xa khale ntsena, ingi yi “fe” khale, hikuva tindzimi teto eku heteleleni ti rivariwile hi vanhu vo tala naswona a ti kalanga ti tiviwa etindhawini to tala emisaveni. Kambe Bibele ya hanya swinene hikuva, ku hambana na tibuku tin’wana, yi “vulavula” ni vanhu emisaveni hinkwayo hi ririmi ra vona. Hikwalaho, rungula ra yona minkarhi hinkwayo ‘ra tirha eka lava ri pfumelaka.’ (1 Vatesalonika 2:13) The Jerusalem Bible yi swi veka hi ndlela leyi: “Ra ha ri ntamu lowu hanyaka exikarhi ka n’wina lava mi ri pfumelaka.”

Yi Faneriwa Hi Ku Tshembiwa

16, 17. (a) Leswaku Bibele yi tshembeka, ku fanele ku va ni vumbhoni byihi? (b) Nyika xikombiso xin’we lexi kombisaka ku tshembeka ka Muxe, mutsari wa Bibele.

¹⁶ Van’wana va nga vutisa, ‘Xana Bibele yi nga tshembiwa hakunene? Xana yi vulavula hi vanhu lava nga tshama va hanya hakunene, hi tindhawu leti a ti ri kona hakunene, ni hi swiendlakalo leswi humeleleke hi xiviri?’ Leswaku hi yi tshemba, ku fanele ku va ni vumbhoni bya leswaku yi tsariwe hi vatsari va rixaladza, lava tshembekaka. Leswi swi hi yisa eka xivangelo xin’wana xo kambisisa Bibele: Ku ni vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku ya pakanisa naswona ya tshembeka.

¹⁷ Vatsari lava tshembekaka a va tsali timhaka ta ku hlula ntsena kambe ni ta ku hluriwa, naswona a va tsali hi ta vurhena ntsena kambe ni ta ku tsana. Vatsari va Bibele va kombise ku tshembeka ko tano lokukulu. Hi xikombiso a hi xiyeni ku kongoma ka Muxe. Swin’wana swa swilo leswi a swi vikeke hi ku kongoma a ku ri ku hluleka kakwe ku vulavula hi ku khuluka, leswi hi ku vona ka yena a swi endla leswaku a nga faneleki ku va murhangeri wa Israyele (Eksoda 4:10); xihoxo lexikulu lexi a xi endleke, lexi n’wi siveleke ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke (Tinhlayo 20:9-12; 27:12-14); ku hambuka ka makwavo, Aroni, loyi a khomisaneke ni Vaisrayele lava xandzukeke va endla xifaniso xa rhole ra nsuku (Eksoda 32:1-6); ku xandzuka ka makwavo wa xisati, Meriyamu, ni ku xupuriwa kakwe hi ndlela leyi khomisaka tingana (Tinhlayo 12:1-3, 10); ku nyamisiwa ka vatukulu vakwe, ku nga Nadabu na Abihu (Levhitika 10:1, 2); ni ku tshamela ku n’unun’uta ka vanhu va Xikwembu. (Eksoda 14:11, 12; Tinhlayo 14:1-10) Xana xiviko xo tano lexi kongomeke ni lexi nga erivaleni, a xi kombi leswaku a va khathala swinene hi ntiyiso? Leswi vatsari va Bibele a va tiyimisele ku vika rungula leri nga tsakisiki hi varhandziwa va vona, vanhu va ka vona, hambi ku ri hi vona vini, xana a ku na xivangelo lexi twalaka xo tshemba matsalwa ya vona?

18. I yini lexi tiyisekisaka leswaku matsalwa ya vatsari va Bibele ma tshembeka?

¹⁸ Ku hlangana ka rungula ra vatsari va Bibele na kona ku tiyisekisa matsalwa ya vona ma ri lama tshembekaka. Swa hlamarisa swinene leswi vanhu va 40 lava tsaleke matsalwa malembe ya kwalomu ka 1600 va pfumelelanaka, hambi ku ri etimhakeni letitsongo. Hambiswiritano, ku pfumelelana loku a ku andlariwanga hi vukheta lebyikulu, onge hi loko va chava ku vika mhaka leyi kanetanaka. Ku hambana ni sweswo, swi le rivaleni leswaku timhaka to hambana-hambana ti pfumelelane ti nga kunguhatiwanga; hakanyingi ku pfumelelana loku ku ve kona hi xiwelo.

19. Tinhlamuselo ta Tievhangheli hi ta ku khomiwa ka Yesu ti ku kombisa njhani ku twanana loku a ku nga kunguhatiwanga nikatsongo?

¹⁹ Hi xikombiso, xiya leswi endlekeke hi vusiku bya ku khomiwa ka Yesu. Vatsari hinkwavo va mune va Tievhangheli va vula leswaku un’wana wa vadyondzisiwa u hlomule banga a hundla hlonga ra muprista lonkulu, a tsema ndleve ya rona. Hambiswiritano, i Luka ntsena loyi a hi byelaka leswaku Yesu “[u khumbe] ndleve a n’wi horisa.” (Luka 22:51) Kambe xana a hi swona leswi a hi ta swi langutela eka mutsari loyi a a tiviwa a ri “n’anga leyi rhandzekaka”? (Vakolosa 4:14) Mhaka ya Yohane yi hi byela leswaku eka vadyondzisiwa hinkwavo lava a va ri kona, loyi a tirhiseke banga a ku ri Petro—ku nga mhaka leyi nga hlamarisiki hikwalaho ka leswi Petro a a ri ni magugu. (Yohane 18:10; ringanisa Matewu 16:22, 23 na Yohane 21:7, 8.) Yohane u vika mhaka yin’wana leyi nga vonakaka yi nga ri ya nkoka, a ku: “Vito ra hlonga leri a ku ri Malko.” Ha yini ku ri Yohane ntsena loyi a vulaka vito ra munhu loyi? Nhlamuselo ya kona yi nyikeriwa hi mhakanyana leyi nga vuriwa handle ka xikongomelo emhakeni ya Yohane—Yohane “a a tiviwa hi muprista lonkulu.” Ni va yindlu ya muprista lonkulu a va n’wi tiva; malandza a ma tolovelane na yena, na yena a a tolovelane na wona.d (Yohane 18:10, 15, 16) Kutani a swi fanerile leswaku Yohane a boxa vito ra munhu loyi a vavisiweke, kasi vatsari lavan’wana va Tievhangheli, lava swi vonakaka onge a va nga n’wi tivi munhu loyi, a va ri boxanga vito rakwe. Ku twanana ka timhaka leti hinkwato ka hlamarisa, kambe a ku nga kunguhatiwanga nikatsongo. Ku ni swikombiso swo tano swo tala eBibeleni hinkwayo.

20. Vanhu va timbilu letinene va fanele va tiva yini hi Bibele?

²⁰ Kutani xana hi nga yi tshemba Bibele ke? Hi nga yi tshemba hakunene! Ku tshembeka ka vatsari va Bibele ni ku twanana ka rungula ra Bibele i xikombiso xa leswaku i buku ya ntiyiso. Vanhu va timbilu letinene va fanele va swi tiva leswaku va nga yi tshemba Bibele, hikuva i Rito leri huhuteriweke ra “Yehova, Šikwembu ša ku ṭhembeka.” (Pisalema 31:5) Ku ni swivangelo leswi engetelekeke swa ku tshemba leswaku Bibele i buku ya vanhu hinkwavo, hilaha xihloko lexi landzelaka xi nga ta kombisa hakona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini Ke?

◻ Ha yini hi fanele hi langutela Bibele leswaku yi va buku leyi kumekaka ku tlula hinkwato emisaveni?

◻ Hi byihi vumbhoni lebyi nga kona bya leswaku Bibele yi hlayisiwe yi ri leyi pakanisaka?

◻ Hi swihi swihinga leswi langutaneke ni lava va hundzuluxeleke Bibele?

◻ I yini lexi tiyisekisaka leswaku matsalwa ya Bibele ma tshembeka?