Xivindzi Xa Ku Ala Ku Endla Swilo Swo Biha
TIMOTHY u ri: “Loko ndza ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi ndzi tirha evhengeleni leri xavisaka swakudya, mutirhi-kulorhi u ndzi rhambe leswaku ndzi ya ekaya ka vona. U vule leswaku vatswari va yena va ta va va nga ri kona, kutani ku ta ta vanhwanyana, ivi va va ni nkarhi wo va ni vuxaka bya rimbewu na vona.” Vantshwa vo tala namuntlha va nga hatlisela ku amukela xirhambo xo tano. Kambe xana Timothy u hlamule njhani? “Ndzi n’wi byele hi nkarhi wolowo leswaku a ndzi nge ti ni leswaku hikwalaho ka ripfalo ra mina ra Vukreste, a ndzi swi lavi ku va ni vuxaka bya rimbewu ni munhu loyi ndzi nga tekanangiki na yena.”
Loko a ri karhi a hlamusela xivangelo xa ku ala ka yena, Timothy a a nga swi xiyi leswaku nhwanyana un’wana loyi va tirhaka na yena u yingiserile. Ku tikhoma ka yena ku n’wi kokile, kambe endzhaku ka sweswo a a fanele a ala ni le ka nhwanyana yoloye—hi minkarhi yo hlaya, hilaha hi nga ta swi vona hakona endzhakunyana.
Ina, miringo i khale yi ri kona. Kwalomu ka malembe ya 3 000 lama hundzeke, Hosi Solomoni u tsarile a ku: “Ṅwana nga, loko v̌adyohi v̌a ku kanganyisa, u nga pfumeli. . . . U hambukisa nenge wa wena e mitileni ya v̌ona.” (Swivuriso 1:10, 15) Yehovha u lerise tiko ra Israyele a ku: “U nga ṭhuki u lanḍela la’v̌o tala e ku endla ŝo biha.” (Eksoda 23:2) Ina, minkarhi yin’wana hi fanele hi ala, hi lwisana ni ku ringiwa leswaku hi nga endli swilo leswi hoxeke, hambiloko swi nga tolovelekanga.
Ku Ala I Ka Nkoka Swinene Namuntlha
Ku ala ku endla leswi hoxeke a ku si tshama ku olova, naswona masiku lawa swi nga nonon’hwa swinene, hikuva hi hanya enkarhini lowu Bibele yi wu vitanaka ‘masiku yo hetelela’ ya mafambiselo lawa ya swilo. Hi ku pfumelelana ni vuprofeta bya Bibele, vanhu vo tala va rhandze ntsako ni madzolonga, va nga ri na mhaka ni vumoya ni mahanyelo lamanene. (2 Timotiya 3:1-5) Muungameri wa yunivhesiti ya Majesuit u te: “A hi ri ni misinya ya milawu ya ndhavuko leyi xopaxopiweke ivi yi kumiwa yi nga enerisi kumbe yi nga ha ri enkarhini. Sweswi ku vonaka ku nga ha ri na swikongomiso swa mahanyelo nikatsongo.” Hi ku fanana, muavanyisi wa le hubyeni la tlakukeke u te: “A ka ha ri na swilo leswinene na swilo leswo biha. Hinkwaswo swa fana. . . . A hi vangani lava swi kotaka ku vona ku hambana exikarhi ka leswinene ni leswi hoxeke. Xidyoho xa kona i ku phasiwa, ku nga ri ku tlula nawu.”
Muapostola Pawulo u tsale hi vanhu lava a va ri ni langutelo ro tano, a ku: “[Va] ha ri emunyameni hi mianakanyo, ni ku hambana ni vutomi lebyi nga bya Xikwembu, hikwalaho ka ku pfumala vutivi loku [va] nga na kona, hikwalaho ka ku tlanyala ka timbilu ta [vona]. Leswi [va] heleriweke hi ntlhaveko hinkwawo wa ku tikhoma lokunene, [va] tinyiketele eku tikhomeni ko biha leswaku [va] endla thyaka hinkwaro hi makwanga.” (Vaefesa 4:18, 19) Kambe khombo ri va yimerile. Esaya u te: “V̌a ni khombo la’v̌a v̌ulaka leŝaku ŝo biha ŝi sasekile, ni ŝo saseka leŝaku ŝi bihile, la’v̌a endlaka munyama e ku v̌onakala ni ku v̌onakala e munyama.” (Esaya 5:20) Vanhu lava a va tshoveli leswi va swi byaleke ntsena kambe ku nga ri khale va ta weriwa hi “khombo” ra vona lerikulu—ku avanyisiwa loku nga tsakisiki loku humaka eka Yehovha.—Vagalatiya 6:7.
Pisalema 92:7 yi ri: “Hambi v̌adyohi v̌a mila [tanihi] byanyi, ni v̌ahomboloki loko v̌a anḍa, v̌a ta herisiwa ni makumo.” Hi marito man’wana, vuhomboloki lebyi byi andzeke a byi nge tshami hi masiku, byi endla leswaku vutomi byi nga tsakisi eka vanhu hinkwavo. Kahle-kahle, Yesu u vule leswaku “xitukulwana” lexi seketelaka vuhomboloki lebyi hi xona lexi nga ta herisiwa hi Xikwembu eka “nhlomulo lowukulu.” (Matewu 24:3, 21, 34) Kutani loko hi lava ku ponisiwa eka nhlomulo wolowo, hi fanele hi tiva leswinene ni leswo biha hi ku ya hi mimpimanyeto ya Xikwembu; naswona hi fanele hi va ni xivindzi xa ku ala ku endla hinkwaswo leswi hoxeke. Hambileswi leswi swi nga oloviki, Yehovha u hi nyike swikombiso leswi khutazaka swa le minkarhini ya ku tsariwa ka Bibele ni namuntlha.
Ku Dyondza Eka Jaha Leri Aleke
Ku ala ku endla vumbhisa ni vuoswi swi vonaka swi tika swinene, hambi ku ri eka van’wana lava nga evandlheni ra Vukreste. Timothy, la boxiweke endzimaneni yo sungula, u tsundzuke xikombiso xa Yosefa lontsongo, lexi tsariweke eMatsalweni eka Genesa 39:1-12. Yosefa u kombise xivindzi loko hi ku phindha-phindha nsati wa ndhuna ya le Egipta, ku nga Potifaro, a n’wi kombele leswaku a etlela na yena. Mhaka ya kona yi ri, Yosefa “a ala, a ku . . . Nḍi nga endlisa ku yini ŝo biha le’ŝikulu ŝonghasi, nḍi dyohela Šikwembu šana?”
Xana Yosefa u xi kume kwihi xivindzi xa ku ala nsati wa Potifaro siku na siku? Xo sungula, a a teka vuxaka bya yena na Yehovha byi ri bya nkoka swinene ku tlula ku titsakisa ka xinkarhana. Ku engetela kwalaho, hambileswi a a nga ri ehansi ka nawu wa Xikwembu (Nawu wa Muxe a wa ha ta), Yosefa a yi twisisa kahle misinya ya milawu ya mahanyelo; a a swi tiva leswaku ku endla vumbhisa ni nsati wa Potifaro la hlulekaka ku tikhoma, a ku nga ta va ku dyohela nuna wa yena ntsena, kambe ni Xikwembu.—Genesa 39:8, 9.
Handle ko kanakana, Yosefa a a wu twisisa nkoka wa ku nga pfuxi ku navela loku nga vangaka langavi leri nga lawulekiki ra ku tshwekatshweka. Mukreste u ta va a endla kahle loko a landzela xikombiso xa Yosefa. Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 1, 1957, xi te: “U fanele a xiya ku tsana ka yena ka nyama naswona a nga anakanyi leswaku a nga landzelela ku navela ka nyama hi ku ya hi swipimelo swa Matsalwa ivi a helela kwalaho. Hambiloko o humelela eku endleni ka sweswo swa xinkarhana, u ta hetelela a tlule swipimelo sweswo ivi a dyoha. Leswi swi ta humelela, tanihi leswi ku navela ka nyama loku hlakuleriwaka ku kulaka swinene ivi ku lawula munhu swinene. Kutani swa n’wi nonon’hwela swinene ku susa mianakanyo ya yena eku naveleni ko tano. Lexi nga n’wi pfunaka i ku ala ta ha suka.”
Ku ala ta ha suka ka olova loko hi rhandza leswinene ni ku venga leswo biha. (Pisalema 37:27) Kambe hi fanele hi tshama hi ku hlakulela, hi phikelela. Loko hi endla tano, hi ku pfuniwa hi Yehovha hi ta ya emahlweni hi rhandza leswinene ni ku venga leswo biha. Hi nkarhi lowu fanaka, hi fanele hi tshama hi xalamukile, hilaha Yesu a vuleke hakona, hi tshama hi ri karhi hi khongela leswaku hi ponisiwa emiringweni naswona hi kutsuriwa eka lowo homboloka.—Matewu 6:13; 1 Vatesalonika 5:17.
Ku Ala Ntshikilelo Wa Tintangha
Nkucetelo wun’wana wa ku endla leswo biha i ntshikilelo wa tintangha. Muntshwa un’wana u te: “Ndzi hanya vutomi bya mikoka mimbirhi—exikolweni ndzi hanya byin’wana ni le kaya ndzi hanya byin’wana. Exikolweni ndzi hungasa ni vana lava va tirhisaka ririmi leri thyakeke nkarhi wun’wana ni wun’wana loko va vulavula. Kutani ndzi sungule ku fana na vona. Xana ndzi fanele ndzi endla yini?” Lexi lavekaka i xivindzi xa ku va la hambaneke, naswona ndlela yin’wana ya ku va na xona i ku hlaya ni ku anakanyisisa hi timhaka ta Bibele leti hi byelaka hi malandza lama tshembekaka ya Xikwembu yo fana na Yosefa. Swikombiso swin’wana leswinene i Daniyele, Xadraka, Mixaka na Abedinigo—majaha ya mune lama veke ni xivindzi xa ku va lama hambaneke ni tintangha ta wona.
Hambileswi va dyondzisiweke swin’we ni majaha man’wana ehubyeni ya vuhosi ya Babilona, vantshwa lava va mune va Vaisrayele a va fanele va dya “siku riṅwana ni riṅwana e ŝakudya le’ŝo šawula ŝa hosi.” Hi ku nga lavi ku tlula nawu lowu a wu vulavula hi swakudya eNawini wa Muxe, va swi arile swakudya leswi. Sweswo a swi lava xivindzi—hikuva leswi a swi ri swakudya leswi a swi “šawula ŝa hosi,” swi nga ha endleka a swi navetisa. Mawaku xikombiso lexinene lexi majaha lawa ma xi vekeleke Vakreste namuntlha lava nga ha ringiwaka, hambi ku ri ku tshikileriwa, leswaku va tirhisa xihoko hi ndlela yo biha kumbe ku tirhisa swidzidzirisi ni fole!—Daniyele 1:3-17.
Xadraka, Mixaka na Abedinigo na vona va kombise ntiyiso wa leswi Yesu Kreste a swi vuleke endzhakunyana a ku: “Munhu la tshembekeke eka leswitsongo wa tshembeka ni le ka swo tala.” (Luka 16:10) Ku yima ka vona va tiyile eka mhaka leyi vonakaka yi ri yitsongo ya swakudya ni ndlela leyinene ni leyi Yehovha a va languteke ha yona, handle ko kanakana swi va tiyisile leswaku va langutana ni miringo leyikulu endzhaku ka kwalaho. (Daniyele 1:18-20) Ndzingo lowu wu humelele endzhaku ka loko va tshembisiwe leswaku va ta hoxiwa endzilweni loko va nga gandzeli swikwembu swa hava. Hi xivindzi, majaha lawa manharhu ma tshame ma tiyimisele ku gandzela Yehovha ntsena, ma n’wi tshemba hilaha ku teleke ku nga khathariseki leswaku vuyelo a byi ta va byihi. Yehovha u tlhele a va katekisa hikwalaho ka ripfumelo ra vona ni xivindzi—hi ku va sirhelela hi singita emalangavini loko va hoxiwe ekheleni ra ndzilo lowu pfurhaka hi matimba.—Daniyele 3:1-30.
Rito ra Xikwembu ri ni swikombiso swin’wana swo tala swa lava aleke ku endla leswo biha. Muxe u arile ku “vuriwa n’wana wa N’wa-Faro,” hambileswi leswi a swi ta va swi n’wi nyike nkarhi wo tala wo “tiphina hi xidyoho swa nkarhinyana” aEgipta. (Vaheveru 11:24-26) Muprofeta Samuwele u arile ku tirhisa vulawuri bya yena hi ndlela yo biha hi ku nga amukeli swipfala-nomu. (1 Samuwele 12:3, 4) Vaapostola va Yesu Kreste va ale hi xivindzi loko va lerisiwa ku tshika ku chumayela. (Mintirho 5:27-29) Yesu hi yexe u ale hi ku tiyiseka eka swilo hinkwaswo leswi hoxeke—ku ya fikela eku heleni ka vutomi byakwe loko masocha ma n’wi nyika “vhinyo leyi pfanganisiweke ni xidzidzirisi xa mira.” Loko a a lo yi nwa a swi ta va swi tsanise ku tiyimisela ka yena enkarhini wolowo wa nkoka.—Marka 15:23; Matewu 4:1-10.
Ku Ala—I Mhaka Ya Vutomi Ni Rifu
Yesu u te: “Nghenani hi nyangwa leyo khuma; hikuva gondzo leri yisaka endzovisweni ri anamile ri tlhela ri pfuleka, naswona va tele lava nghenaka ha rona; kambe nyangwa leyi yisaka evuton’wini yi khumile, ni gondzo ra kona ri larile, naswona a hi vangani lava ri kumaka.”—Matewu 7:13, 14.
Lava fambaka egondzweni leri anameke va tele ngopfu hikuva swa olova ku famba eka rona. Lava fambaka eka rona va voyamele eku anakanyeni ni le tindleleni ta nyama, naswona a va lavi ku va lava hambaneke, kambe va lava ku pfumelelana ni misava ya Sathana. Va titwa va siveriwa-siveriwa ngopfu hi milawu ni misinya ya milawu ya Xikwembu. (Vaefesa 4:17-19) Kambe, Yesu hi ku kongoma u vule leswaku gondzo leri anameke ri yisa “endzovisweni.”
Kambe, ha yini Yesu a vule leswaku a hi vangani lava hlawulaka gondzo lero khuma? Swi vangiwa ngopfu-ngopfu hileswi ku nga vanhu vatsongo lava lavaka milawu ni misinya ya milawu ya Xikwembu leswaku yi lawula vutomi bya vona ni ku va pfuna ku ala ku endla leswo biha. Ku tlula kwalaho, i vanhu va nga ri vangani lava lulameleke ku lwisana ni ku navela loko biha, ntshikilelo wa tintangha ni ku chava ku hlekuriwa loku vaka kona hikwalaho ka ndlela leyi va yi hlawuleke.—1 Petro 3:16; 4:4.
Vanhu lava va yi twisisa kahle ndlela leyi muapostola Pawulo a titweke ha yona loko a hlamusela ku lwa ka yena leswaku a ala ku dyoha. Ku fana ni misava ya namuntlha, Varhoma ni Magriki ya le nkarhini wa Pawulo a ma tipete hi ku helela exidyohweni. Pawulo u hlamusele leswaku mianakanyo ya yena, leyi a yi tiva leswi lulameke, a yi lwa ‘nyimpi’ leyi hambetaka ni nyama ya yena, leyi a yi voyamele eku endleni ka leswi hoxeke. (Varhoma 7:21-24) Ina, Pawulo a a swi tiva leswaku miri wa yena a wu ri nandza lonene kambe hi hala tlhelo wu ri n’wini wo biha, kutani u dyondze ku wu alela. U tsarile a ku: “Ndzi ba miri wa mina, ndzi wu kongomisa tanihi hlonga.” (1 Vakorinto 9:27) Xana u swi kotise ku yini ku wu lawula hi ndlela yoleyo? A ku nga ri hi matimba ya yena, lawa a ma nga enelanga leswaku ma nga endla ntirho wolowo, kambe hi ku pfuniwa hi moya wa Xikwembu.—Varhoma 8:9-11.
Hikwalaho ka sweswo, Pawulo, hambileswi a a nga hetisekanga, u hlayise vutshembeki bya yena eka Yehovha ku fikela emakumu. Emahlweninyana ka rifu ra yena, u tsarile a ku: “Ndzi lwe nyimpi leyinene, ndzi tsutsume pfhumba ndzi kondza ndzi heta, ndzi hlayise ripfumelo. Ku sukela hi nkarhi lowu ku ya emahlweni ndzi vekeriwe harhi ya ku lulama.”—2 Timotiya 4:7, 8.
Loko hi ri karhi hi lwisana ni ku nga hetiseki ka hina, mawaku swikombiso leswi khutazaka leswi hi nga na swona, ku nga ri xa Pawulo ntsena, kambe ni xa lava va veke swikombiso eka yena—Yosefa, Muxe, Daniyele, Xadraka, Mixaka, Abedinigo ni van’wana vo tala. Hambileswi a va ri vanhu lava nga hetisekangiki, un’wana ni un’wana wa vavanuna lava va ripfumelo u ale ku endla leswi hoxeke, ku nga ri hikwalaho ka ku oma nhloko kumbe ku sihalala, kambe hikwalaho ka xivindzi lexi a nyikiweke xona hi moya wa Yehovha. (Vagalatiya 5:22, 23) A va ri vavanuna va moya. A va ri ni torha ra marito wahi ni wahi lama humaka enon’wini wa Yehovha. (Deteronoma 8:3) Marito ya yena a ma vula vutomi eka vona. (Deteronoma 32:47) Ku tlula kwalaho, a va rhandza Yehovha naswona a va n’wi chava, naswona hi mpfuno wa yena, hi ku lehisa mbilu va hlakulele ku venga leswo biha.—Pisalema 97:10; Swivuriso 1:7.
Onge hi nga fana na vona. Hakunene, leswaku hi hambeta hi ala ku endla hinkwaswo leswo biha, hi lava moya wa Yehovha hilaha va endleke hakona. Yehovha u hi nyika moya wa yena hi malwandla loko hi wu kombela hi mbilu hinkwayo, hi dyondza Rito ra yena naswona hi hlanganyela eminhlanganweni ya Vukreste nkarhi na nkarhi.—Pisalema 119:105; Luka 11:13; Vaheveru 10:24, 25.
Timothy, la boxiweke eku sunguleni, u tsakile hileswi a nga honisangiki swilaveko swa yena swa moya. Mutirhi wa xisati la ha riki muntshwa, loyi a tweke bulo ra yena ni mutirhi-kulobye ivi a kokiwa hi ku tikhoma ka Timothy, endzhakunyana u rhambe Timothy exihundleni leswaku a ta ekaya ka yena loko nuna wa yena a nga ri kona. Timothy u arile. Leswi a nga helangiki matimba hi ku hatlisa, u hambete a n’wi rhamba, ku fana ni nsati wa Potifaro. Timothy u arile nkarhi wun’wana ni wun’wana hilaha ku tiyeke kambe hi ku titsongahata. U tlhele a nyikela wansati loyi vumbhoni lebyinene lebyi humaka eRitweni ra Xikwembu. Hi ku nkhensa Yehovha hilaha ku enteke hileswi a n’wi nyikeke xivindzi xa ku ala, sweswi Timothy u tekane ni Mukreste-kulobye la tsakeke. Hakunene, Yehovha u ta katekisa ni ku tiyisa hinkwavo lava lavaka ku hlayisa vutshembeki bya vona bya Vukreste hi ku ala ku endla leswi hoxeke.—Pisalema 1:1-3.