Xana Gidi Ra Malembe Ra Vunharhu Ri Sungula Rini?

XANA u tshame u swi twa leswaku gidi ra malembe ra vunharhu a ri nge sunguli hi lembe ra 2000 kambe hi 2001? Marito wolawo i ya ntiyiso—hi mpimo wo karhi. Loko hi ehleketa leswaku Yesu Kreste u velekiwe enkarhini lowu sweswi wu tiviwaka wu ri 1 B.C.E., hilaha van’wana va tshameke va ehleketa hakona, kutani December 31, 2000 (hayi 1999), hakunene ri ta fungha ku hela ka gidi ra malembe ra vumbirhi, naswona January 1, 2001, ri ta fungha ku sungula ka ra vunharhu.a Hambiswiritano, namuntlha kwalomu ka swidyondzi hinkwaswo swa pfumela leswaku Yesu Kreste a nga velekiwanga hi 1 B.C.E. Kutani, xana u velekiwe rini?

Xana Yesu U Velekiwe Rini?

Bibele a yi ri boxi hi ku kongoma siku ra ku velekiwa ka Yesu. Hambiswiritano, yi vula leswaku u velekiwe “emasikwini ya Heroda lowa hosi.” (Matewu 2:1) Swidyondzi swo tala swa Bibele swi pfumela leswaku Heroda u fe hi lembe ra 4 B.C.E. ni leswaku Yesu u velekiwe emahlweni ka nkarhi wolowo—kumbexana hi 5 kumbe 6 B.C.E. Va sekele swiboho swa vona malunghana ni rifu ra Heroda eka marito ya n’wamatimu wa Muyuda wa lembe-xidzana ro sungula, Flavius Josephus.b

Hi ku ya hi Josephus, emahlweninyana ka ku fa ka Hosi Heroda, n’weti wu sirhiwe hi dyambu. Swidyondzi swa Bibele swi kombetela eka ku bola ka xiphemu xa n’weti loku endlekeke hi March 11, 4 B.C.E., tanihi xikombiso xa leswaku Heroda u fanele a fe hi lembe rolero. Hambiswiritano, hi lembe ra 1 B.C.E., n’weti wu bole hinkwawo hi January 8 wu tlhela wu bola xiphemu xin’we hi December 27. A nga kona loyi a nga vulaka leswaku Josephus a a kombetela eka ku bola ka n’weti loku humeleleke hi 1 B.C.E. kumbe loku humeleleke hi 4 B.C.E. Hikwalaho, a hi nge tirhisi marito ya Josephus leswaku hi hlawula lembe leri kongomeke ra ku fa ka Heroda. Hambiloko a ho ma tirhisa, leswi hi nga riki na rungula leri engetelekeke a hi nge swi koti ku kumisisa nkarhi lowu Yesu a velekiweke ha wona.

Vumbhoni lebyikulu lebyi hi nga na byona bya siku ra ku velekiwa ka Yesu byi kumeka eBibeleni. Matsalwa lama huhuteriweke ma vula leswaku Yohane Mukhuvuri la nga makwavo wa Yesu hi vamanana u sungule ntirho-vutomi wa yena tanihi muprofeta hi lembe ra vu-15 ra Mufumi wa Rhoma ku nga Tiberiyo Khezari. (Luka 3:1, 2) Matimu ya nkarhi wolowo ma tiyisekisa leswaku Tiberiyo u ve mufumi hi September 15, 14 C.E., kutani lembe ra yena ra vu-15 a ri ta sukela eka xiphemu xo hetelela xa 28 C.E. ku ya eka xiphemu xo hetelela xa 29 C.E. Yohane u sungule vutirheli bya yena hi nkarhi wolowo, naswona swi le rivaleni leswaku Yesu u sungule vutirheli bya yena endzhaku ka tin’hweti ta tsevu. (Luka 1:24-31) Vumbhoni lebyi loko byi hlangane na byin’wana, a byi ta veka masungulo ya vutirheli bya Yesu eka xixikana xa 29 C.E.c Bibele yi vula leswaku loko Yesu a sungula vutirheli bya yena “a a ri ni malembe ya kwalomu ka makumenharhu hi vukhale.” (Luka 3:23) Loko ku ri leswaku a ri ni malembe ya 30 hi vukhale hi xixikana xa 29 C.E., u fanele a velekiwe hi xixikana xa 2 B.C.E. Kutani, loko hi hlayela malembe ya magidi mambirhi ku sukela eka xixikana xa 2 B.C.E. (hi ri karhi hi tsundzuka leswaku a ku nga ri na lembe ziro; hikwalaho, ku sukela eka 2 B.C.E. ku ya eka 1 C.E. i malembe mambirhi), hi kuma leswaku gidi ra malembe ra vumbirhi ri hele hi xixikana xa 1999 kutani ku sungula gidi ra malembe ra vunharhu!

Xana sweswo swi ni mhaka? Hi xikombiso, xana ku sungula ka gidi ra malembe ra vunharhu a ku ta fungha ku sungula ka Ku Fuma ka Yesu Kreste ka Gidi ra Malembe, loku ku vulavuriwaka ha kona ebukwini ya Nhlavutelo? E-e. A ku kona laha Bibele yi kombisaka ku hlangana ko karhi exikarhi ka gidi ra malembe ra vunharhu ni Ku Fuma ka Kreste ka Gidi ra Malembe.

Yesu u tsundzuxe valandzeri va yena malunghana ni ku mbambela masiku. U byele vadyondzisiwa va yena a ku: “A hi swa n’wina ku tiva minkarhi kumbe tinguva leswi Tatana a swi vekeke hi vulawuri byakwe.” (Mintirho 1:7) Eku sunguleni, Yesu u paluxe leswaku hambi a ri yena a nga swi tivi leswaku Xikwembu xi ta ma avanyisa rini mafambiselo lawa yo biha, xi pfulela Ku Fuma ka Kreste ka Gidi ra Malembe. U te: “Malunghana ni siku ra kona ni nkarhi wa kona a ku na munhu la swi tivaka, hambi ku ri tintsumi ta le matilweni hambi ku ri N’wana, kambe swi tiviwa hi Tatana ntsena.”—Matewu 24:36.

Xana swa twala ku langutela leswaku Kreste u ta vuya endzhaku ka malembe ya 2000 hi ku kongoma ku sukela eka siku leri a velekiweke ha rona tanihi munhu wa nyama? E-e, a swi tano. Swi nga endleka Yesu a a ri tiva siku leri a ta velekiwa ha rona. Kunene a swi tiva ku hlayela malembe ya 2000 ku sukela eka siku rero. Kambe, a a nga ri tivi siku ni nkarhi lowu a ta ta ha wona. Handle ko kanakana a swi nga ta olova ku hlawula siku ra ku vuya ka yena! ‘Minkarhi ni tinguva’ a swi ri eka vulawuri bya Tatana—xiyimiso xa nkarhi lexi tiviwaka hi yena ntsena.

Ku tlula kwalaho, Yesu a nga lerisanga valandzeri va yena ku n’wi rindzela endhawini yo karhi. A nga va byelanga leswaku va hlengeletana va n’wi rindzela, kambe u va byele ku hangalaka ku ya fika “exiphen’wini xa le kule swinene xa misava” va ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa. A nga xi hundzulanga xileriso xolexo.—Mintirho 1:8; Matewu 28:19, 20.

Xana Mintshembo Ya Vona Ya Gidi Ra Malembe Yi Ta Xaxa?

Hambiswiritano, van’wana lava tisunguleleke vukhongeri va ri langutele hi mahlo-ngati lembe ra 2000. Va tshemba leswaku eka tin’hweti ti nga ri tingani leti landzelaka, swiyenge swa buku ya Nhlavutelo swi ta hetiseka hi ku kongoma. Kunene, va tivona va hlanganyela eku hetisekeni koloko. Hi xikombiso, va kombetela eka vuprofeta lebyi tsariweke eka Nhlavutelo 11:3, 7, 8, leyi vulavulaka hi timbhoni timbirhi leti profetaka “[emutini] lowukulu lowu hi mianakanyo ya moya wu vuriwaka Sodoma na Egipta, laha Hosi ya tona yi beleriweke kona na yona.” Loko timbhoni letimbirhi ti heta ku chumayela ka tona, ti dlayiwa hi xivandzana xa tihanyi lexi humaka ekheleni.

Hi ku ya hi xiviko xa le ka The New York Times Magazine ya December 27, 1998, murhangeri wa ntlawa wun’wana wa vukhongeri “u byele valandzeri va yena leswaku yena i un’wana wa timbhoni timbirhi loyi a hlawuleriweke ku twarisa ku lovisiwa ka misava ni ku ta ka Hosi—ivi a dlayiwa hi Sathana eswitarateni swa Yerusalema.” Swa twala leswi valawuri va le Israyele va karhatekeke. Va chava leswaku vanhu van’wana lava hisekelaka etlhelo va nga ringeta ku “hetisisa” vuprofeta lebyi hi voxe—hambiloko sweswo swi vula ku vanga nyimpi ya matlhari! Hambiswiritano, Xikwembu a xi lavi “ku pfuniwa” hi vanhu leswaku xi hetisisa xikongomelo xa xona. Vuprofeta hinkwabyo bya le Bibeleni byi ta hetiseka hi nkarhi wa Xikwembu ni hi ndlela ya Xikwembu.

Buku ya Nhlavutelo yi tsariwe hi “swikombiso.” Hi ku ya hi Nhlavutelo 1:1, Yesu a a lava ku paluxela “mahlonga yakwe” (ku nga ri misava hinkwayo) leswi nga ta humelela ku nga ri khale. Leswaku mahlonga kumbe valandzeri va Kreste va twisisa buku ya Nhlavutelo, va fanele va va ni moya lowo kwetsima wa Xikwembu, lowu Yehovha a wu nyikaka lava n’wi tsakisaka. Loko buku ya Nhlavutelo a yo tekiwa hi ku kongoma, hambi vanhu lava nga riki na ripfumelo a va ta yi hlaya ivi va yi twisisa. Kutani a ku nga ta va ni xilaveko xa leswaku Vakreste va khongelela moya lowo kwetsima leswaku va yi twisisa.—Matewu 13:10-15.

Hi swi vonile leswaku hi ku ya hi vumbhoni bya Bibele, gidi ra malembe ra vunharhu ku sukela eku tswariweni ka Yesu ri sungula hi xixikana xa 1999 ni leswaku nkarhi wolowo kumbe siku ra January 1, 2000 kumbe January 1, 2001 a wu hlawulekanga. Hambiswiritano, ku ni gidi ra malembe leri tsakisaka Vakreste swinene. Loko ku nga ri gidi ra malembe ra vunharhu, xana hi rihi? Xihloko xo hetelela eka ntlhandlamano lowu xi ta hlamula xivutiso lexi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

2000 Kumbe 2001?

Leswaku u twisisa lexi endlaka van’wana va vula leswaku gidi ra malembe ra vunharhu ku sukela loko Yesu a tswariwile ri ta sungula hi January 1, 2001, xiya xikombiso lexi. A hi nge u hlaya buku leyi nga ni matluka ya 200. Loko u fika ehenhla ka tluka 200, se u hete ku hlaya matluka ya 199, wa ha salele hi tluka rin’we leswaku u ri hlaya. U ta va u nga yi hetanga buku loko u nga si fika emakumu ka tluka 200. Hilaha ku fanaka, hi December 31, 1999, ku ta va ku hele malembe ya 999 eka gidi ra malembe leri hi nga eka rona, hilaha vanhu vo tala va swi langutaka hakona, ku va ka ha sele lembe rin’we leswaku ku hela gidi ra malembe. Hi ku hlayela hi ndlela yoleyo, gidi ra malembe ra vunharhu ri sungula hi January 1, 2001. Hambiswiritano, sweswo a swi vuli swona leswaku hi siku rolero ku ta va ku hela malembe ya 2000 hi ku kongoma ku sukela siku leri Yesu a tswariweke ha rona, hilaha xihloko lexi xi kombisaka hakona.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Ndlela Leyi Fambiselo Ra Ku Hlayela Nkarhi Ra B.C. Ku Ya Ka A.D. Ri Sunguriweke Ha Yona

Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vutsevu C.E., Mupapa John wo Sungula u lerise nghwendza leyi vitaniwaka Dionysius Exiguus ku sungula fambiselo ro hlayela leri nga ta pfumelela tikereke ku veka siku ra ximfumo ra Easter.

Dionysius u sungule ku tirha. U hlayele nkarhi a tlhelela endzhaku, a hundza nkarhi lowu Yesu a feke ha wona, a ya fika enkarhini lowu a a anakanya leswaku a ku ri lembe leri Yesu a velekiweke ha rona; ivi a hlayela malembe a ya emahlweni ku sukela kwalaho. Dionysius u vitane nkarhi wo sukela eku tswariweni ka Yesu a ku i “A.D.” (ku nga Anno Domini—“elembeni ra Hosi ya hina.”) Hambileswi a a lava ku simeka ndlela leyi tshembekaka yo hlayela Easter lembe na lembe, Dionysius u sungule mianakanyo ya ku hlayela malembe ku sukela eku tswariweni ka Kreste ku ya emahlweni, handle ko swi xiya.

Hambileswi swidyondzi swo tala swi pfumelaka leswaku Yesu a nga velekiwanga hi lembe leri Dionysius a ri tirhiseke tanihi xisekelo xa ku hlayela ka yena, fambiselo ra yena ra ntlhandlamano wa minkarhi a ri hi pfumeleli ku kumisisa swiendlakalo leswi endlekeke hi nkarhi wolowo, ni ku vona ndlela leyi swi hlanganaka ha yona.