Ku Hlaya Bibele—Ka Vuyerisa Naswona Ka Tsakisa

“U fanele u yi hlaya . . . nhlikanhi ni vusiku.”—YOXUWA 1:8.

1. Hi byihi vuyelo bya ku hlaya tibuku tin’wana swin’we ni ku hlaya Bibele hilaha ku hlawulekeke?

KU HLAYA rungula ra nkoka swa vuyerisa. Mutivi wa filosofi ya tipolitiki wa Mufurwa ku nga Montesquieu (Charles-Louis de Secondat) u tsarile: “Minkarhi hinkwayo ku dyondza ku ndzi tshungula mikarhalo ya vutomi. A ku na ntshikilelo lowu nga tshama wu ndzi wela ivi wu nga susiwi hi ku hlaya nkarhi wo ringana awara.” Leswi swi tano ngopfu-ngopfu loko munhu a hlaya Bibele. Mupisalema la huhuteriweke u te: “Nawu wa Yehovha wu hetisekile, wu vuyisa moya-xiviri. Xitsundzuxo xa Yehovha xa tshembeka, xi tlharihisa la nga riki na ntokoto. Swileriso leswi humaka eka Yehovha swi lulamile, swi tsakisa mbilu.”—Pisalema 19:7, 8.

2. Ha yini Yehovha a hlayise Bibele hi malembe yo tala, naswona u langutele leswaku vanhu va yena va endla yini hi yona?

² Tanihi leswi Yehovha Xikwembu a nga Mutsari wa Bibele, u yi hlayisile hi malembe-xidzana ya nkaneto lowukulu eka valala va yona va vukhongeri swin’we ni van’wana. Tanihi leswi ku nga ku rhandza ka yena leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso,” u tiyisekise leswaku Rito ra yena ri kumiwa hi vanhu hinkwavo. (1 Timotiya 2:4) Ku ringanyetiwa leswaku kwalomu ka 80 wa tiphesente ta vaaki va laha misaveni, va nga fikeleriwa hi ku tirhisa tindzimi ta 100. Bibele hinkwayo yi kumeka hi tindzimi ta 370, naswona swiphemu swa Matsalwa swi nga hlayiwa hi tindzimi ni tindzimi-mpambukwa leti engetelekeke ta 1 860. Yehovha u lava leswaku vanhu va yena va hlaya Rito rakwe. U katekisa malandza ya yena lama nyikelaka nyingiso eka Rito ra yena, ina, lawa ma ri hlayaka siku ni siku.—Pisalema 1:1, 2.

Valanguteri Va Fanele Va Hlaya Bibele

3, 4. Xana Yehovha a a langutele yini eka tihosi ta Israyele, naswona i swivangelo swihi leswi tirhaka ni le ka vakulu lava nga Vakreste namuntlha?

³ Loko a vulavula hi ku langutela nkarhi lowu tiko ra Israyele a ri ta va ni hosi leyi nga munhu, Yehovha u te: “Kutaku loko a tshama exiluvelweni xa mfumo wakwe, yena u fanele a titsalela buku, kopi ya nawu eka lowu wu languteriwaka hi vaprista, ku nga Valevhi. Yi fanele yi tshama na yena, naswona u fanele a yi hlaya masiku hinkwawo ya vutomi byakwe, ku endlela leswaku a dyondza ku chava Yehovha Xikwembu xakwe, leswaku a hlayisa marito hinkwawo ya nawu lowu ni swileriso leswi, a swi endla; leswaku mbilu yakwe yi nga titlakuseli ehenhla ka vamakwavo nileswaku a nga hambuki exilerisweni a ya exineneni kumbe eximatsini.”—Deteronoma 17:18-20.

⁴ Xiya swivangelo leswi endleke leswaku Yehovha a langutela leswaku hinkwavo lava nga ta va tihosi ta Israyele va hlaya buku ya nawu wa Xikwembu siku ni siku: (1) “ku endlela leswaku a dyondza ku chava Yehovha Xikwembu xakwe, leswaku a hlayisa marito hinkwawo ya nawu lowu ni swileriso leswi, a swi endla”; (2) “leswaku mbilu yakwe yi nga titlakuseli ehenhla ka vamakwavo”; (3) “nileswaku a nga hambuki exilerisweni a ya exineneni kumbe eximatsini.” Xana valanguteri lava nga Vakreste namuntlha a va fanelanga va chava Yehovha, va yingisa milawu ya yena, va papalata ku titlakusa ehenhla ka vamakwavo, ni ku papalata ku hambuka eswilerisweni swa Yehovha? Ku hlaya Bibele siku ni siku entiyisweni i ka nkoka swinene ni le ka vona tanihi leswi a ku ri ka nkoka eka tihosi ta Israyele.

5. Huvo leyi Fumaka ya ha ku swi tsalela yini swirho swa Komiti ya Rhavi malunghana ni ku hlaya Bibele, naswona ha yini vakulu hinkwavo lava nga Vakreste va ta va va endla kahle loko va landzela ndzayo yoleyo?

⁵ Vakulu lava nga Vakreste namuntlha va tshama va khomekile, leswi endlaka ku hlaya Bibele siku ni siku ku va ntlhontlho. Hi xikombiso, swirho swa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha ni swirho swa Tikomiti ta Rhavi emisaveni hinkwayo i vavanuna lava khomekeke ngopfu. Kambe, papila ra sweswinyana leri humaka eka Huvo leyi Fumaka leri yaka eka Tikomiti hinkwato ta Rhavi ri kandziyise xilaveko xa ku hlaya Bibele siku ni siku ni mikhuva leyinene ya ku dyondza. Papila leri ri kombise leswaku, leswi swi ta engetela rirhandzu ra hina ha Yehovha ni ntiyiso, naswona swi “ta hi pfuna ku hlayisa ripfumelo ra hina, ntsako wa hina ni ku tiyisela ka hina ku fika emakumu lama vangamaka.” Vakulu hinkwavo emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha va titwa va ri ni xilaveko lexi fanaka. Ku hlaya Matsalwa siku ni siku swi ta va pfuna leswaku va “endla hi vutlhari.” (Yoxuwa 1:7, 8) Ngopfu-ngopfu eka vona, ku hlaya Bibele swi “ta va pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa ni ku letela eku lulameni.”—2 Timotiya 3:16, Revised Standard Version.

Lavatsongo Ni Lavakulu Va Fanele Va Yi Hlaya

6. Ha yini Yoxuwa a a ma hlayela ehenhla marito ya nawu wa Yehovha emahlweni ka tinyimba leti hlengeletaneke ta Israyele ni valuveri?

⁶ Eminkarhini ya khale, munhu a a nga ri na kopi ya yena n’wini ya Matsalwa, hikwalaho ku hlaya ka Bibele a ku endliwa evanhwini lava hlengeletaneke. Endzhaku ka loko Yehovha a n’wi pfune ku hlula muti wa Ayi, Yoxuwa u hlengelete tinyimba ta Israyele emahlweni ka Ntshava ya Ebali ni Ntshava ya Gerizimu. Kutani, mhaka ya kona yi ri: “A ma hlayela ehenhla marito hinkwawo ya nawu, nkateko ni ndzhukano, hi ku landza hinkwaswo leswi tsariweke ebukwini ya nawu. A ku vanga na rito ni rin’we eka hinkwawo lawa Muxe a ma leriseke lawa Yoxuwa a nga ma hlayelangiki ehenhla emahlweni ka nhlengeletano hinkwayo ya Israyele, swin’we ni vavasati ni vana ni valuveri lava a va ri exikarhi ka vona.” (Yoxuwa 8:34, 35) Lavatsongo ni lavakulu, vaaka-tiko ni valuveri, a va fanele va kwevetla, hi ndlela yo fanekisela, etimbilwini ta vona ni le mianakanyweni ya vona mahanyelo lama nga ta tisa nkateko wa Yehovha ni leswi nga ta endla leswaku va nga amukeleki eka yena. Ku hlaya Bibele nkarhi hinkwawo entiyisweni ku ta hi pfuna emhakeni leyi.

7, 8. (a) I vamani lava namuntlha va fanaka ni “valuveri,” naswona ha yini va fanele va hlaya Bibele siku ni siku? (b) Xana “vana” lava nga exikarhi ka vanhu va Yehovha va nga landzela xikombiso xa Yesu hi tindlela tihi?

⁷ Namuntlha, timiliyoni ta malandza ya Yehovha ti fana ni “valuveri” hi ndlela ya moya. Khale a ma hanya hi ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya misava, kambe ma hundzule mahanyelo ya wona. (Vaefesa 4:22-24; Vakolosa 3:7, 8) Nkarhi na nkarhi ma fanele ma titsundzuxa hi mimpimanyeto ya Yehovha ya leswinene ni leswo biha. (Amosi 5:14, 15) Ku hlaya Rito ra Xikwembu siku ni siku swi ma pfuna ku endla tano.—Vaheveru 4:12; Yakobo 1:25.

⁸ Nakambe ku ni “vana” exikarhi ka vanhu va Yehovha lava dyondzisiweke mimpimanyeto ya Yehovha hi vatswari va vona kambe lava va faneleke va tikhorwisa hi vunene bya ku rhandza ka yena. (Varhoma 12:1, 2) Xana va nga swi endlisa ku yini leswi? Le Israyele, vaprista ni vakulukumba va lerisiwe leswi: “Mi ta hlaya nawu lowu emahlweni ka tiko hinkwaro ra Israyele ri yingisile. Hlengeletani vanhu, vavanuna ni vavasati ni vana ni muluveri la nga endzeni ka tinyangwa ta n’wina, leswaku va yingisa nileswaku va dyondza, hikuva va fanele va chava Yehovha Xikwembu xa n’wina, va khathalela ku hetisisa marito hinkwawo ya nawu lowu. Kutani vana va vona lava va nga swi tivangiki va ta yingisa, va fanele va dyondza ku chava Yehovha Xikwembu xa n’wina.” (Deteronoma 31:11-13) Leswi a a ri ehansi ka Nawu, Yesu loko a ri ni malembe ya 12 u kombise ku tsakela lokukulu ka ku twisisa milawu ya Tata wa yena. (Luka 2:41-49) Endzhakunyana, a ku ri ntolovelo wa yena ku yingisela ni ku hlanganyela eku hlayeni ka Matsalwa esinagogeni. (Luka 4:16; Mintirho 15:21) Vantshwa namuntlha va ta va va endla kahle loko va landzela xikombiso xa Yesu hi ku hlaya Rito ra Xikwembu siku ni siku na hi ku va kona eminhlanganweni minkarhi hinkwayo laha ku hlayiwaka Bibele yi tlhela yi hlamuseriwa.

Ku Hlaya Bibele—I Ka Nkoka Swinene

9. (a) Ha yini hi fanele hi hlawula leswi hi swi hlayaka? (b) Muhleri wo sungula wa magazini lowu u vule yini malunghana ni swipfuneti swo dyondza Bibele?

⁹ Hosi Solomoni wo tlhariha u tsarile: “Amukela xitsundzuxo: Ku endliwa ka tibuku to tala a ku heli, naswona ku tinyiketela swinene eka tona swi karhalisa nyama.” (Eklesiasta 12:12) Un’wana a nga ha engetela hi leswaku ku hlaya tibuku to tala leti kandziyisiwaka namuntlha a swi karharisi nyama ntsena, kambe, entiyisweni swi ni khombo emianakanyweni. Hikwalaho i swa nkoka ku hlawula. Ku engetela eka ku dyondza ka hina tibuku leti sekeriweke eBibeleni, hi fanele hi hlaya Bibele hi yoxe. Muhleri wo sungula wa magazini lowu u tsalele vahlayi va wona a ku: “Mi nga rivali leswaku Bibele i Nkongomiso wa hina ni leswaku ku nga khathariseki leswaku swipfuneto leswi humaka eka Xikwembu swi njhani, ko va ‘swipfuneto’ ntsena, a swi sivi Bibele.”a Hikwalaho, hambiloko hi nga honisi tibuku leti sekeriweke eBibeleni, hi fanele hi hlaya Bibele hi yoxe.

10. Xana “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” ri kandziyise nkoka wa ku hlaya Bibele hi ndlela yihi?

¹⁰ Hikwalaho ka ku xiya xilaveko lexi, “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” se ri ni malembe yo tala ri humesa xiyimiso xa ku hlaya Bibele tanihi xiphemu xa nongonoko wa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni evandlheni rin’wana ni rin’wana. (Matewu 24:45) Nongonoko lowu nga kona sweswi wa ku hlaya Bibele hinkwayo wu heta kwalomu ka malembe ya nkombo. Xiyimiso lexi xi vuyerisa hinkwerhu kambe ngopfu-ngopfu xi vuyerisa lava ha riki vantshwa lava nga si tshamaka va hlaya Bibele hinkwayo. Lava va yaka eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower leswaku va ta va varhumiwa ni lava va yaka eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli swin’we ni swirho leswintshwa swa ndyangu wa Bethele, va languteriwe ku hlaya Bibele hinkwayo hi lembe rin’we. Ku nga khathariseki leswaku u tirhisa xiyimiso xihi, xa munhu un’we kumbe xa ndyangu, swi lava u teka ku hlaya Bibele ku ri ka nkoka leswaku u ta kota ku fambisana na xona.

Xana Ndlela Leyi U Hlayaka Ha Yona Bibele Yi Paluxa Yini?

11. Hi nga tiwundla hi marito ya Yehovha siku ni siku hi ndlela yihi, naswona ha yini?

¹¹ Loko swi ku tikela ku fambisana ni xiyimiso xa wena xa ku hlaya Bibele, swi nga ha fanela ku tivutisa u ku: ‘Xana mukhuva wa mina wa ku hlaya kumbe ku hlalela TV wu nga va ni vuyelo byihi eka vuswikoti bya mina byo hlaya Rito ra Yehovha?’ Tsundzuka leswi Muxe a swi tsaleke—ivi swi phindhiwa hi Yesu—leswaku “munhu a nga fanelanga a hanya hi xinkwa ntsena, kambe u fanele ku hanya ni hi rito rin’wana ni rin’wana leri humaka enon’wini wa Yehovha.” (Matewu 4:4; Deteronoma 8:3) Tanihi leswi hi faneleke hi dya xinkwa kumbe swakudya swin’wana siku ni siku evuton’wini bya hina leswaku hi tiyisa miri wa hina, na hina hi fanele hi tswonga mianakanyo ya Yehovha siku ni siku leswaku hi hlayisa vumoya bya hina. Hi nga va ni mianakanyo ya Xikwembu siku ni siku hi ku hlaya Matsalwa.

12, 13. (a) Xana muapostola Petro u ku kombisa njhani ku navela loku hi faneleke hi va na kona hi Rito ra Xikwembu? (b) Xana Pawulo u xi tirhisa njhani xifaniso xa ntswamba hi ndlela leyi hambaneke ni ya Petro?

¹² Loko hi tlangela Bibele, “ku nga ri kukotisa rito ra vanhu, kambe, [hi] ri amukele hilaha ri nga hakona hakunene rito ra Xikwembu,” hi ta kokeriwa eka rona tanihi n’wana la navelaka ntswamba wa mana wa yena. (1 Vatesalonika 2:13) Muapostola Petro u fanise swilo sweswo, hi ku tsala a ku: “Kukota tincece leta ha ku velekiwaka, hlakulelani ku navela ntswamba wa rito lowu nga pfanganyisiwangiki na nchumu, leswaku ha wona mi kula mi ta ponisiwa, ntsena loko mi nantswile leswaku Hosi yi ni musa.” (1 Petro 2:2, 3) Loko hakunene hi tshame hi nantswa leswaku “Hosi yi ni musa,” hi ta hlakulela ku navela ku hlaya Bibele.

¹³ Swi fanele swi xiyiwa leswaku eka ndzimana leyi, Petro u fanisa ntswamba hi ndlela leyi hambaneke ni ya muapostola Pawulo. Eka ricece, ntswamba wa ri xurhisa. Xikombiso xa Petro xi kombisa leswaku Rito ra Xikwembu ri ni hinkwaswo leswi hi swi pfumalaka leswaku hi ‘kula hi ta ponisiwa.’ Kasi Pawulo hi hala tlhelo u tirhisa xilaveko xa ntswamba leswaku a kombisa madyelo lama nga riki manene ya van’wana lava tivulaka lava kuleke hi tlhelo ra moya. Loko Pawulo a tsalela Vakreste va Vaheveru, u te: “Hambileswi mi faneleke ku va vadyondzisi hikwalaho ka nkarhi, nakambe mi lava un’wana la nga ta mi dyondzisa ku sukela eku sunguleni swilo swa masungulo swa marito lama hlawulekisiweke ya Xikwembu; naswona mi fana ni lava lavaka ntswamba, ku nga ri swakudya swo tiya. Hikuva mani na mani la dyaka ntswamba a nga tolovelananga ni rito ra ku lulama, hikuva i xihlangi. Kambe swakudya leswi tiyeke i swa vanhu lava wupfeke, lava va letelaka matimba ya vona ya ku twisisa hi ku ma tirhisa leswaku va hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.” (Vaheveru 5:12-14) Ku hlaya Bibele hi vukheta ku nga hi pfuna swinene leswaku hi kurisa matimba ya hina ya ku twisisa hi tlhela hi kondletela ku navela ka hina swilo swa moya.

Ndlela Yo Hlaya Bibele

14, 15. (a) I lunghelo rihi leri Mutsari wa Bibele a hi nyikaka rona? (b) Hi nga vuyeriwa njhani eka vutlhari lebyi nga ni vukwembu? (Nyika swikombiso.)

¹⁴ Loko u lava ku hlaya Bibele hi ndlela leyi vuyerisaka swinene a wu sunguli hi ku hlaya, kambe u sungula hi ku khongela. Xikhongelo i lunghelo lerikulu ngopfu. Swi fana ni loko u ta sungula ku kambisisa buku leyi vulavulaka hi mhaka leyi enteke ivi u vitana mutsari wa yona leswaku a ta ku pfuna ku twisisa leswi u nga ta sungula ku swi hlaya. Wolowo ku ta va ku ri mpfuno lowukulu swinene! Yehovha, Mutsari wa Bibele u ku nyika lunghelo rolero. Xirho xa huvo leyi fumaka ya lembe-xidzana ro sungula xi tsalele vamakwavo xi ku: “Loko mani na mani eka n’wina a kayivela vutlhari, a a hambete a kombela eka Xikwembu, hikuva xi nyika hinkwavo hi mbilu yo basa, handle ka ku sandza; kutani u ta nyikiwa byona. Kambe a a hambete a kombela hi ripfumelo, a nga kanakani nikatsongo.” (Yakobo 1:5, 6) Huvo leyi Fumaka ya manguva lawa yi tshamela ku hi khutaza leswaku hi hlaya Bibele hi dzika.

¹⁵ Loko u tirhisa vutivi u va ni vutlhari. Hikwalaho loko u nga si pfula Bibele ya wena, kombela Yehovha leswaku a ku pfuna u xiya tinhla loko u ri karhi u hlaya, leti u faneleke u ti tirhisa evuton’wini bya wena. Hlanganisa swilo leswintshwa leswi wa ha ku swi dyondzaka ni leswi se u swi tivaka. Swi nghenise eka “ntila wa marito lama nga ni rihanyo” lawa se u ma tivaka. (2 Timotiya 1:13) Anakanyisisa hi swiendlakalo swa vutomi bya malandza ya Yehovha ya le nkarhini lowu hundzeke, ivi u tivutisa leswi a wu ta va u swi endlile loko a wu ri eswiyin’weni leswi fanaka.—Genesa 39:7-9; Daniyele 3:3-6, 16-18; Mintirho 4:18-20.

16. I swiringanyeto swihi leswi tirhaka, leswi hlamuseriweke laha leswi nga hi pfunaka ku endla ku hlaya ka hina Bibele ku hi vuyerisa swinene ku tlhela ku hi pfuna?

¹⁶ U nga hlayeli ku hetisa nawu ntsena. U nga tsutsumi loko u hlaya. Anakanyisisa hi leswi u swi hlayaka. Loko u tsakisiwa hi yinhla yo karhi, languta tinhlamuselo ta le hansi loko Bibele ya wena yi ri na tona. Loko yinhla ya kona u nga yi twisisi kahle, yi funghe leswaku u ta endla ndzavisiso lowu engetelekeke endzhaku. Loko u ri karhi u hlaya, fungha tindzimana leti u lavaka ku ti tsundzuka kumbe u titsala ehansi. U nga ha engetela tinhla ta wena ni tinhlamuselo ta wena ematlhelo ka laha u hlayaka kona. Eka tindzimana leti u vonaka onge u nga ha rhandza ku ti tirhisa entirhweni wa wena wo chumayela ni wo dyondzisa, xiya rito-nkulu ra kona ivi u ri kambisisa eka xikombo xa marito ya Bibele emakumu ka Bibele ya wena.b

Endla Ku Hlaya Bibele Ku Tsakisa

17. Ha yini hi fanele hi tsakela ku hlaya Bibele?

¹⁷ Mupisalema u vulavule hi wanuna la tsakeke loyi a “[tsakelaka] nawu wa Yehovha, naswona nawu wakwe u wu hlaya hi rito ra le hansi vusiku ni nhlikanhi.” (Pisalema 1:2) Ku hlaya ka hina Bibele siku ni siku a ku fanelanga ku va khwarha kambe ku fanele ku va loku tsakisaka. Ndlela yin’wana yo endla leswaku ku tsakisa i ku xiya nkoka wa swilo leswi u swi dyondzaka. Hosi Solomoni wo tlhariha u tsarile: “Wa tsaka munhu la kumeke vutlhari . . . Tindlela ta byona i tindlela ta ku tsakisa, naswona tindlela ta byona hinkwato i ku rhula. I murhi wa vutomi eka lava va khomelelaka eka byona, naswona va ta vuriwa lava tsakeke lava va khomelelaka swi tiya eka byona.” (Swivuriso 3:13, 17, 18) Matshalatshala lama lavekaka leswaku ku kumiwa vutlhari i ya nkoka hakunene, hikuva tindlela ta wona i tindlela leti tsakisaka, ta ku rhula, ta ntsako naswona eku heteleleni ti nyika vutomi.

18. I yini lexi hi faneleke hi xi engetela eku hlayeni ka Bibele, naswona i yini leswi hi nga ta swi kambisisa exihlokweni lexi landzelaka?

¹⁸ Ina, ku hlaya Bibele ka vuyerisa naswona ka tsakisa. Kambe xana swi helela kwalaho? Swirho swa kereke ya Vujagana swi ni madzana ya malembe swi ri karhi swi hlaya Bibele, “nkarhi hinkwawo [swa] dyondza kambe a [swi] swi koti nikatsongo ku kuma vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (2 Timotiya 3:7) Leswaku ku hlaya Bibele ku vuyerisa, hi fanele hi yi hlaya hi tiyimisele ku tirhisa vutivi lebyi hi nga ta byi kuma evuton’wini bya hina naswona hi byi tirhisa entirhweni wa hina wo chumayela ni wo dyondzisa. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Leswi swi lava matshalatshala ni ndlela yo dyondza leyinene, leyi nga ha tsakisaka yi tlhela yi vuyerisa, hilaha hi nga ta vona hakona exihlokweni lexi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Swivutiso Swo Pfuxeta

• I ndzayo yihi leyi nyikiweke tihosi ta le Israyele leyi tirhaka ni namuntlha eka valanguteri, naswona ha yini?

• I vamani namuntlha lava fanaka ni “valuveri” ni “vana,” naswona ha yini va fanele va hlaya Bibele siku ni siku?

• Xana “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” ri hi nyike tindlela tihi leti tirhaka leswaku ti hi pfuna ku hlaya Bibele nkarhi hinkwawo?

• Xana hi nga vuyeriwa ngopfu hi tlhela hi va ni ntsako eku hlayeni ka hina Bibele hi ndlela yihi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Vakulu, ngopfu-ngopfu, va fanele va hlaya Bibele siku ni siku

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

A ku ri ntolovelo wa Yesu ku hlanganyela eku hlayeni ka Tsalwa esinagogeni