Bibele Ya Bedell—Matshalatshala Lama Endliweke Leswaku Bibele Yi Twisisiwa Ku Antswa

LOKO mufundhisi wa Munghezi William Bedell a endzele tiko ra Ireland hi lembe ra 1627, u kume xiyimo lexi a xi nga twisiseki. Tiko ra Ireland a ri tele hi Makhatoliki kambe a ri fumiwa hi Maprotestente ya le Britain. Vaseketeri va Maprotestente a va hundzuluxele Bibele hi tindzimi hinkwato leti a ti vulavuriwa eYuropa. Kambe a ku nga ri na loyi a a tsakela ku hundzuluxela Bibele ku ya eka Xiirish.

Bedell a a nga lavi leswaku vanhu lava vulavulaka Xiirish “va honisiwa kukondza va dyondza Xinghezi.” Kutani u endle malunghiselelo yo hundzuluxela Bibele hi Xiirish. Kambe u langutane ni nkaneto lowukulu, ngopfungopfu eka Maprotestente. Hikwalaho ka yini?

KU LWISANA NI KU TIRHISIWA KA XIIRISH

Bedell u tidyondzise Xiirish. Loko a va nhloko ya xikolo xa Kholichi ya Trinity eDublin ni loko hi ku famba ka nkarhi a ve bixopo wa le Kilmore, u khutaze swichudeni swakwe leswaku swi vulavula Xiirish. Loko Hosi ya Xisati Elizabeth wo Sungula wa le Nghilandhi a sungula Kholichi ya Trinity, a a endlela leswaku ku ta va ni vafundhisi lava nga ta dyondzisa malandza yakwe Bibele hi tindzimi ta vona. Bedell u ringetile ku swi fikelela sweswo.

Exifundzheni xa Kilmore, vanhu vo tala a va vulavula Xiirish. Hikwalaho Bedell u sindzise leswaku ku va ni vafundhisi lava vulavulaka Xiirish. U endle xikombelo xakwe hi ku khutaziwa hi marito ya muapostola Pawulo lama nga eka 1 Vakorinto 14:19 lama nge: “Evandlheni swi nga antswa ndzi vulavula marito ya ntlhanu hi mianakanyo ya mina, leswaku ndzi letela ni van’wana hi nomu, ku ri ni ku vulavula marito ya 10 000 hi ririmi rimbe,” leri nga twisisiwiki hi vanhu vo tala.

Kambe vanhu lava nga eswikhundlheni swa le henhla va ringetile ku n’wi sivela. Van’wamatimu van’wana va vule leswaku ku vulavula Xiirish a swi ri ni “khombo eka Tiko rero” naswona van’wana va vule leswaku “a swi lwisana ni Mfumo.” Van’wana a va vula leswaku vanhu va le Nghilandhi a va ehleketa leswaku tiko ra vona ri ta vuyeriwa loko Mairish ma va emunyameni. Entiyisweni, ku vekiwe milawu leyi a yi vula leswaku Mairish ma tshika ririmi ni mindhavuko ya vona naswona va dyondza Xinghezi ni ku landzela ndhavuko wa xona.

NTIRHO WA BEDELL WO HUNDZULUXELA BIBELE

Bedell a nga hetiwanga matimba hi vakaneti vakwe. Eku sunguleni ka va 1630, u sungule ku hundzuluxela Bibele ya Xinghezi ya (King James Version ya lembe ra 1611) hi Xiirish. A a lava ku humesa Bibele leyi a yi ta twisisiwa hi vanhu vo tala. U vule leswaku loko Bibele yi nga si hundzuluxeriwa, swisiwana a swi nge koti ku kambisisa Matsalwa leswaku swi kuma ndlela leyi yisaka evuton’wini lebyi nga heriki.—Yohane 17:3.

Bedell a a nga ri wo sungula ku vona mhaka leyi. Emalembeni ya kwalomu ka 30 emahlweni ka yena, bixopo William Daniel u swi xiyile leswaku a swi tika ku twisisa Bibele “hi ririmi leri nga tiviwiki.” Daniel u hundzuluxele Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki hi Xiirish. Bedell u sungule ntirho wa ku hundzuluxela Matsalwa ya Xiheveru. Bibele ya Bedell yi katsa ntirho wakwe ni wa William Daniel. Hi ku famba ka nkarhi, Bibele ya Bedell ku nga yo sungula leyi heleleke hi Xiirish, a ku ri yona ntsena leyi hundzuluxeriweke hi Xiirish eka malembe ya 300 lama landzeleke.

Bedell xidyondzi xa Xiheveru, u kombele vanhu vambirhi lava vulavulaka Xiirish leswaku va n’wi pfuna ku hundzuluxela ku suka eka Xinghezi ku ya eka Xiirish. Loko va ri karhi va endla ntirho wa vona, Bedell swin’we ni vapfuni vakwe vo tshembeka, va kambisise ndzimana yin’wana ni yin’wana hi vukheta. Leswaku va kuma rungula leri engetelekeke, va kambisise vuhundzuluxeri bya Xiitaliya lebyi a byi tsariwe hi mutivi wa ta vukhongeri wa le Switzerland Giovanni Diodati, swin’we ni Septuagint ya Xigriki ni Bibele ya khale ya Xiheveru.

Ntlawa lowu wu landzele ndlela leyi vahundzuluxeri va King James Version va hundzuluxeleke ha yona (vo tala va vona Bedell a a va tiva) kutani va tlhele va nghenisa Vito ra Xikwembu eBibeleni ya vona. Hi xikombiso, eka Eksoda 6:3 va nghenise Vito ra Xikwembu leri nge “Iehovah.” Matsalwa yo sungula lama tsariweke hi Bedell ma hlayisiwe eka Layiburari ya Marsh, eDublin le Ireland.—Hlaya bokisi leri nge “Ku Tsundzukiwa Ni Ku Xiximiwa Ka Bedell.”

KU KANDZIYISIWA KA BIBELE

Bedell u hete ntirho wakwe hi va 1640. Kambe a nga wu kandziyisanga hi nkarhi wolowo. Ha yini? Hikuva a a langutane ni ku kanetiwa lokukulu. Vaxopaxopi va onhe vito ra un’wana wa lava tirhisaneke na Bedell eka vuhundzuluxeri, va ri ni ntshembho wa leswaku u ta tshika ntirho wakwe. Va tlhele va n’wi pfalela ekhotsweni a nga dyanga xa munhu. Ku tlula kwalaho, Bedell u tikume a langutane ni ntlawa wa vaxandzuki va tihanyi lava lwisanaka ni Manghezi, lava sunguleke hi 1641. Kambe vanhu va kwalaho lava vulavulaka Xiirish va nwi sirhelerile hambileswi a a ri Munghezi hikuva a va swi vona leswaku wa khathala hi vona. Eku heteleleni vaxandzuki lava va masocha va n’wi pfalele ekhotsweni laha xiyimo xa kona a xi tika. Swi le rivaleni leswaku xiyimo xolexo hi xona xi endleke leswaku a fa hi 1642. A nga wu vonanga ntirho wakwe loko wu kandziyisiwa.

A ku sale katsongo ntirho wa Bedell wu hundzuke nyuku wa mbyana loko muti wakwe wu hlaseriwa. Kambe lexi tsakisaka hileswaku munghana wakwe lonkulu u ponise ntirho hinkwawo lowu a a wu hundzuluxerile. Hi ku famba ka nkarhi, Narcissus Marsh loyi a veke mubixoponkulu wa kereke ya Armagh tlhelo mufundhisinkulu wa Kereke ya Ireland, u kume matsalwa wolawo. U kume nseketelo wa timali eka n’wasayense Robert Boyle a tlhela a humesa Bibele ya Bedell hi 1685.

GOZA RA NKOKA

A va nga talanga lava a va tsakela Bibele ya Bedell. Kambe a yi ri ya nkoka hileswi a yi ta pfuna vanhu leswaku va twisisa Bibele ngopfungopfu vanhu lava a va vulavula Xiirish—ku nga ri etikweni ra Ireland ntsena kambe eScotland ni le tindhawini tin’wana. A va ta kota ku va ni vuxaka ni Xikwembu loko va ri karhi va dyondza Rito ra xona hi ririmi ra manana.—Matewu 5:3, 6.

“Loko hi hlaya Bibele ya Bedell, a hi twa rungula ra le Bibeleni hi ririmi ra manana. Leswi swi ndzi pfunile ni ndyangu wa mina leswaku hi dyondza hi ntiyiso lowu hlamarisaka lowu kumekaka eMatsalweni”

Bibele ya Bedell yi ye emahlweni yi pfuna vanhu lava a va rhandza ku tiva ntiyiso ku sukela hi nkarhi wolowo ku ta fikela sweswi. Wanuna un’wana wa Muirish loyi sweswinyana a dyondzeke leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene u te: “Loko hi hlaya Bibele ya Bedell, a hi twa rungula ra le Bibeleni hi ririmi ra manana. Leswi swi ndzi pfunile ni ndyangu wa mina leswaku hi dyondza hi ntiyiso lowu hlamarisaka lowu kumekaka eMatsalweni.”

Ku Tsundzukiwa Ni Ku Xiximiwa Ka Bedell

Ku hundze malembe ya kwalomu ka 300 ku nga se va ni Bibele yin’wana ya ririmi ra Xiirish endzhaku ka loko ku kandziyisiwe Bibele ya Bedell hi 1685. Kutani hi 1981 swidyondzi swa khatoliki swi kandziyise Bibele hi ririmi ra Xiirish ra manguva lawa leyi vuriwaka Maynooth Bible. Eka marito ya yona yo sungula Bibele yi bumabumele “ntirho lowukulu lowu kereke ya Ireland yi wu endleke loko yi kandziyisa Bibele hi va 1600.” Laha a ku vulavuriwa hi Bibele leyi hundzuluxeriweke hi Bedell, hambileswi entiyisweni kereke ya khatoliki a yi yirise Makhatoliki ku hlaya Bibele leyi.

Swidyondzi leswi humeseke Maynooth Bible swi kandziyise wun’wana wa ntirho lowu swi wu endleke hi 1971. Yin’wana ya yona a ku ri tibuku ta ntlhanu to sungula ta Bibele. Swidyondzi swa khatoliki swi vekele xiphephana endzeni ka Bibele lexi a xi tsariwe marito lama nge, “Hi ku tsundzuka William Bedell.”

Vahundzuluxeri lava va tirhise vito leri nge “Iávé” ku nga vito ra Xikwembu hi Xiirish, laha a ri humelela kona eka Matsalwa ya Xiheveru ri yimeriwe hi maletere lawa YHWH. Xikombiso xa mhaka leyi xi kumeka eka Eksoda 6:2-13. Mhaka yo vava hi leswaku, loko Maynooth Bible yi hetiwa ni ku kandziyisiwa, vahleri va yona va suse vito ra Xikwembu eka Bibele leyi kutani va ri siva hi leri nge “an Tiarna” leri vulaka Hosi.