Ku Dyondza Bibele Entangeni Wa Swiharhi!

ENKARHINI wun’wana lowu hundzeke hi hlawule ndhawu leyi nga tolovelekangiki leswaku hi khomela bulo ra hina ra Bibele ra ndyangu ra vhiki na vhiki eka yona—Ntanga wa Swiharhi wa Emmen ekusuhi ni kaya ra hina eNetherlands. Leswi hi swi endle hi xivangelo lexinene ngopfu, lexi u nga ta xi vona ku nga ri khale.

Ku fana ni mindyangu yo tala ya Vakreste emisaveni hinkwayo, hi na dyondzo ya Bibele ya vhiki ya vhiki. Hi nkarhi wa dyondzo leyi hakanyingi hi hlaya hi ta swiharhi leswi eBibeleni swi tirhiseriwaka ku fanekisela timfanelo letinene ni leto biha. Kutani a hi tivutisa leswaku xana a hi nge dyondzi swiharhi leswi ku antswa, hiloko hi kunguhata ku endla matshalatshala ya ndyangu hinkwawo. Xirho xin’wana ni xin’wana xa ndyangu a xi averiwe xiharhi xo karhi naswona a xi komberiwe ku kambisisa rungula hi xiharhi xolexo etibukwini to kota Insight on the Scriptures ni tivholumo ta The Watchtower na Awake!

Loko hi ri karhi hi tshinelela nyangwa ya le Ntangeni wa Swiharhi wa Emmen, mahlo ya vana va hina, Mari-Claire, Charissa na Pepijn, ma hatima hi ku langutela loku va nga na kona. Hi ta vona tingwenya, tibere, timangwa, vusokoti, kumbexana ni swiharhi swin’wana swo tala leswi hi hlayeke ha swona eBibeleni. Kambe xo sungula, inge hi ku byela hi ta ntanga lowu wa swiharhi lowu hambaneke ni leyin’wana.

Ku Hava Tihoko, Ku Hava Tinsimbhi

Noorder Dierenpark, hi laha Ntanga wa Swiharhi wa Emmen wu vitaniwaka ha kona hi Xidutch, i ntanga wa swiharhi lowu hambaneke ni yin’wana swinene, lowu endliweke hi ku landza milawu ya manguva lawa. Laha a ku na swiharhi leswi nga etihokweni kumbe leswi nga pfaleriwa hi tinsimbhi. Ematshan’weni ya sweswo, laha Emmen, xin’wana ni xin’wana xi endleriwe ku pfumelela swiharhi ku va embangwini lowu fanaka swinene ni makaya ya swona ya ntumbuluko. “Kahle-kahle i muendzi loyi a pfaleriweke, ku nga ri xiharhi,” ku vula Wijbren Landman, un’wana wa vativi va ntivo-vutomi va kwala ntangeni.

“Swiharhi a swi hambanisiwanga hi ku ya hi tinxaka ta swona kambe hi ku ya hi tindhawu leti swi humaka eka tona. Hi xona xivangelo xa leswaku endhawini leyi leyikulu leyi yi nga riki na mirhi ya Afrika leyi u yi vonaka laha, ku nga ri na swiharhi swo tala leswi vekiweke swin’we leswi tshamaka swin’we le khwatini.” Kunene i ntiyiso, hi leswiya ha swi vona—swiharhi leswi leheke ku tlula hinkwaswo emisaveni, tinhutlwa ta tinhamu to leha, leti nga kulaka ti fika eka tsevu wa timitara. Ti tshame swin’we ni tintshembe, timhala, timangwa, tihongonyi, timhitlwa, na timhelembe ti nga ri tingani.

Kambe Wijbren wa ha ri ni swo tala swo hi byela swona mayelana ni ndhawu leyi yo pfumala mirhi ya le Emmen: “Swiharhi swi ni ndhawu leyikulu laha lerova a swi titwi swi ri ekhotsweni. Kambe, hi tlhele hi endla ni tindhawu ta vutumbelo. Xana ma ya vona maribye lawaya makulu lahaya? Tintshembe ti kota ku tumbela exikarhi ka wona leswaku timhelembe ti nga ti karhati. Ni xintshabyana lexiya xi pfumelela swiharhi leswaku swi va ni ndhawu yo ya koka moya. Kambe minkarhi yo tala, swiharhi a swi na mhaka hambiloko leswin’wana swi ri kona. Leswi a swi hlamarisi hakunene, hikuva swi tshame swin’we eAfrika magidi ya malembe.”

Timangwa Leti Tshamaka Ti Ri Ni Torha

“Vonani! Timangwa!” Charissa u nyanyuke swinene. U endle vukambisisi byo karhi lebyi tsakisaka hi timangwa. “Mikhwati-khwati ya tona yi ku endla u nga xi voni kahle ngopfu xiyimo ni ku fana ka xivumbeko xa timangwa lerova hambi ku ri vanhu va kwalaho lava kotaka ku ti tiva a va swi koti ku tivona loko ti ri eka 130 ku ya eka 160 wa tifiti [40-50 wa timitara] ku suka laha u nga kona. Ku vona ni ku nuhetela loku ka kahle ka timangwa, xikan’we ni vuswikoti bya tona byo tsutsuma hi rivilo—hambi ku ri ku tlula 35 wa timayili [60 wa tikhilomitara] hi awara—hi yona ndlela yo tisirheleta eka swiharhi leswi dyaka nyama. Hi laha Pisalema 104:11 yi vulaka hakona, timangwa ‘ti tshama ti ri karhi ti tima torha.’ Hi swona leswi endlaka leswaku ti nga fambeli ekule ni mati hi timayili to tlula ntlhanu [8 wa tikhilomitara].” Kutani u engeterile: “Na hina hi fanele hi tshama hi tima torha ra hina ra moya hi ku tshama ekusuhi ni vandlha, hi dyondza Bibele ni ku va kona eminhlanganweni.”

Ha suka endhawini leyo pfumala mirhi ya le Afrika ivi hi famba hi kongoma ndhawu leyi nga ni vahloti lavakulu emisaveni hinkwayo, ku nga bere ya le Kodiak. Bere leyi leyikulu ku tlula hinkwato yi nga kula yi leha timitara tinharhu naswona yi nga tika kwalomu ka 780 wa tikhilogiramu. Leswaku ndhawu leyi yi fana ni kaya ra tona ra ntumbuluko, yi hleriwe hi ku bombisiwa hi swinambyana ni maribye lamakulu. Bere ya le Kodiak i hosi ya bere leyo tshwuka ya le Siriya leyi a yi tshama le Israyele eminkarhini ya Bibele. Hi laha Mari-Claire a swi tshubuleke ha kona, tibere ti hanya hi swakudya swo hambana-hambana. Ti dya matluka ni timitsu ta swimilana xikan’we ni mihandzu, swidzungela, timanga, mandza, switsotswana, tinhlampfi, makondlo ni swin’wana swo kota sweswo, kasi ti rhandza vulombe swinene. Le Israyele wa khale loko swakudya swa bere leyi dyaka swimilana swi kala, varisi a va fanele ku tivonela eku hlaseriweni hi tibere. Loko a ha ri muntshwa Davhida u kanye xivindzi a lwa ni bere leswaku a sirhelela ntlhambi wa tata wakwe.—1 Samuwele 17:34-37.

‘Etinhompfini Ta Yona Ku Huma Musi’

Kambe ku ni swiharhi swo tala leswi hi lavaka ku swi vona hi mahlo-ngati. Siku rin’wana edyondzweni ya hina ya Bibele, hi twe hi ta “Levhiyatani,” (BML) ku nga ngwenya. Eku sunguleni, Pepijn u yi hlamusele tanihi ‘muxaka wo karhi wa nhlampfi, kambe leyikulu swinene!’ Tanihi leswi tingwenya ti ku vengaka ngopfu ku cinca-cinca ka maxelo, ti hlayisiwe eNdlwini ya Afrika, laha ku tshamaka ku ri ni moya wa le tindhawini to hisa. Loko hi ku endzeni ngheniyani, hi twa ku hisa, kutani nkunghwa wu funengeta manghilazi ya hina ya mahlo. Ku engetela kwalaho, hi fanele hi tolovela munyama. Loko hi ri karhi hi famba ebulohweni ra mapulangi, hi tikume hi langutane hi mahlo ni tingwenya to hlayanyana letikulu, leti ti tikombaka ti rindzile laha ridakeni ematlhelweni hamambirhi ya buloho. Ti etlela kwalaho ti nga tshukunyuki lerova Pepijn a kala a ku: “A ti hanyi.”

Tingwenya i swin’wana swa swikokovi leswikulu leswi hanyaka. Tin’wana ti nga leha ku fika eka tsevu wa timitara naswona ti nga tika 900 wa tikhilogiramu. Matimba ya tinhlaya ta tona ya hlamarisa—hambi ku ri ngwenya leyitsongo leyi tikaka 50 wa tikhilogiramu ya swi kota ku tirhisa matimba eka nchumu lowu nga tlulaka 700 wa tikhilogiramu. Loko ngwenya yi humela ehandle endzhaku ko heta nkarhinyana yi nyuperile, kutani yi hefemulela ehandle xikan’we-kan’we hi tinhompfu yi nga n’wan’wasela mati lama loko u ma vona eku vangameni ka dyambu ma nga kotisaka ‘tin’hwembeti ta dyambu’ kumbe ‘ku huma ka musi etinhompfini ta yona’ loku buku ya Yobo yi ku hlamuselaka.—Yobo 41:1, 18-21.

‘Ku Tlhariha Kukota Tinyoka’

Ana se hi ti siyile tingwenya loko emunyameni hi langutisisa—nkateko wa kona, a a hi sirheleriwe hi tinghilazi—hi vona tinxaka-xaka to hlayanyana ta swivumbiwa leswi eBibeleni swi yimelaka timfanelo leti tsakeriwaka ni leti nga laviwiki. Hi vula nyoka, xiharhi xo sungula lexi ku vulavuriwaka ha xona eBibeleni hi vito ra xona. (Genesa 3:1) Yesu u tirhise vutlharhi bya yona tanihi xikombiso loko a khutaza vadyondzisiwa vakwe mayelana ni mahanyelo ya vona exikarhi ka vakaneti lava kotisaka timhisi. (Matewu 10:16) Kambe, entiyisweni, hakanyingi nyoka yi hlamuseriwa swin’we ni “nyoka ya khale,” ku nga Sathana Diyavulosi, loyi eka 2 Vakorinto 11:3 a hlamuseriwaka tanihi la kanganyisaka ni la tlhariheke tanihi nyoka.—Nhlavutelo 12:9.

“Yana Ka V̌usokoti, . . . U ta Tlhariha”

Nchumu lowu a hi nga wu langutelanga lowu hi wu vonaka entangeni lowu wa swiharhi i tshuka lerikulu ra vusokoti, leri eka rona ku tshamaka mindyangu yinharhu ya vusokoti lebyi tsemetaka byanyi. Leri i rixaka ra vusokoti lebyi nga varimi va ntanga. Hi kota ku vona ndyangu lowu hi sirheleriwe hi nghilazi; leswi swi hi pfumelela ku dyondza mahanyelo ya swivumbiwa leswi leswitsongo. Vusokoti bya hi tsakisa hikuva byi tirhisiwa eBibeleni tanihi xikombiso xa migingiriko ni vutlharhi bya ntumbuluko.—Swivuriso 6:6.

Wijbren Landman i mutivi-nkulu wa switsotswana. Wa hlamusela: “Kwalomu ka gidi ra timiliyoni ta vusokoti lebyi dzukaka byi kulula emisaveni hinkwayo, leswi vulaka leswaku eka munhu un’we ku na vusokoti byo tlula 200000! Eka 15000 wa mixaka ya lebyi hi byi kumaka ematiko-nkulu hinkwawo handle ka le swiyengeni swa le makumu swa xirhendzevutana xa misava, ku hava na byin’we lebyi fanaka ni byin’wana. Hinkwabyo byi aka tiyindlu leti nga faniki, naswona byi dya swakudya leswi hambaneke, kambe hinkwabyo byi hleleke hi ndlela leyi lavaka ku fana.

“Vusokoti lebyi tsemetaka byanyi byi khathalela mfurhe lowu dyekaka, kukotisa ndlela leyi vanhu va khathalelaka swikowa ha yona. Hi laha u swi vonaka ha kona laha, nkhathalelo lowu wu endliwa ehansi ka misava, kambe swakudya swa mfurhe swi le henhla ka misava. Siku hinkwaro, vusokoti lebyi nga vatirhi byi tshama byi khomekile hi ku tleketlela matluka byi ma yisa exisakeni xa byona. Byi khandziya murhi kumbe xigungwana ivi byi hlawula tluka. Kutani, hi tinhlaya ta byona leto kota swikero, hi ku hatlisa byi tsemelela swiphemu-phemu swa xirhendzevutana etlukeni leri ivi hi ku landzelelana byi swi rhwala byi swi yisa exisakeni xa byona, byi swi tamela onge i swambhulele byi tifunengete tinhloko. leswi swi endla leswaku vito ra swona lerin’wana ri twisiseka, vusokoti bya swambhulele. Byi tsemelela hi ku hatlisa swinene lerova eAmerika Dzonga ni le Xikarhi, ti hluvelela swigungwana kumbe mirhi yo tala hi tiawara ti nga ri tingani. Kutani a swi hlamarisi leswi byi nga rhandziwiki endhawini leyi! Le xisakeni vatirhi van’wana va basisa swiphemu-phemu leswi swa matluka hi vukheta va nga si swi ncakunha. Endzhaku, xiphemu xa byona lexo olova xi hlanganisiwa ni tiproteyini ni tiamino asidi leti ti humesiwaka hi vusokoti. Kutani sweswi xiphemu lexo olova xa byona xi nga dyiwa hi mfurhe, hi ndlela yoleyo ku ta tshama ku ri ni mphakelo lowu nga ta ringana ndyangu hinkwawo.”

Hi suka laha mutini wa vusokoti hi hlamarisiwe swinene hi vutlharhi ni mintirho ya byona leyi nga yin’wana ya leyi xiyekaka entumbulukweni hinkwawo. Se i ndzhenga, kutani se hi fanele hi tlhelela ekaya. Kambe ka ha ri ni swo tala leswi ha ha faneleke ku swi vona. A hi si swi vona swinkhovha (Esaya 13:21), tixwale (Eksoda 35:23), timpfuvu (“Behemoto,” Yobo 40:15, BML), tiyimbhu (Yeremiya 50:39), kumbe swiharhi swin’wana leswo tala leswi tshamaka laha leswi boxiweke eBibeleni. Xin’wana ni xin’wana xi faneriwe hi ku dyondziwa. Kunene laha Ntangeni wa Swiharhi wa Emmen, ha ha ta vuya!—Xi lo nyikeriwa.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Ostrich: Yotvatah Nature Reserve