Vuyelo Bya Ku Xixima Vatswari Lava Dyuhaleke
VAGANDZERI va xiviri va Xikwembu va xixima, va fundzha ni ku khathalela vatswari va vona lava dyuhaleke hikuva va va rhandza. I xiphemu xa vugandzeri bya vona. Bibele yi ri: “[Vana kumbe vatukulu] a va rhange va dyondza tifanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” (1 Timotiya 5:4, xiitaliki i xerhu.) Hambi hi vatsongo kumbe hi vakulu, swi fanerile leswaku hi “endla swin’wana” eka vatswari na vakokwana. Hi ndlela leyi hi kombisa ku tlangela rirhandzu ra vona, ntirho wa vona lowukulu ni ku hi khathalela ka vona emalembeni yo tala. Phela, hi kolota vatswari va hina vutomi bya hina!
Xiya leswaku ku endlela vatswari na vakokwana leswi faneleke hi “leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” Swi fambisana ni ‘ku tinyiketela ka hina eka Xikwembu.’ Xisweswo, hi ku hetisisa ndzayo leyi, ha vuyeriwa, hi ku tiva leswaku hi endla leswi tsakisaka Xikwembu. Sweswo swi hi tisela ntsako.
Swa tsakisa ku nyika van’wana, ngopfu-ngopfu loko hi nyika lava hi nyikeke hi malwandla. (Mintirho 20:35) Kutani, wa nga vona vuyelo lebyi nga kona loko ku fambisaniwa ni nsinya wa nawu wa Bibele lowu nge: “Nyika tata wa wena ni mana wa wena xivangelo xo tsaka, loyi a ku velekeke a tsake”!—Swivuriso 23:25, The New English Bible.
Xana hi nga va endlela leswi faneleke vatswari na vakokwana hi ndlela yihi? Hi tindlela tinharhu: hi swilo leswi vonakaka, hi tlhelo ra mintlhaveko ni hi swilo swa moya. Xin’wana ni xin’wana xi ni vuyelo bya xona.
Ku Nyika Hi Swilo Leswi Vonakaka
Lava tirhelaka Xikwembu va swi tiva leswaku i swa nkoka ku khathalela swirho swa ndyangu swa le kusuhi hi swilo leswi vonakaka. Muapostola Pawulo u tsundzuxile: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.”—1 Timotiya 5:8.
Tunji na Joy va tshama eAfrika Vupela-dyambu. Hambileswi va nga riki na mali yo nyawula, va teke vatswari va Joy lava dyuhaleke leswaku va ta tshama na vona. Tata wa yena a a vabya naswona eku heteleleni u file. Tunji wa tsundzuka: “Loko Papa a fa, Mama u angarhe nsati wa mina ivi a ku: ‘Mi endle hinkwaswo leswi nga kotiwaka hi munhu. Mi nga tivoni nandzu hikwalaho ka rifu ra Papa.’ Hambileswi hi n’wi tsundzukaka Papa, ha swi tiva leswaku hi n’wi xavele murhi wo antswa swinene naswona minkarhi hinkwayo hi ringete ku n’wi endla a titwa a rhandziwa ni ku khathaleriwa; hi endle leswi hi nga swi kotaka leswaku hi hetisisa vutihlamuleri bya hina lebyi hi byi nyikiweke hi Xikwembu. Sweswo swa hi phyuphyisa.”
Kavula, a hi hinkwerhu hi nga swi kotaka ku pfuna van’wana hi swilo leswi vonakaka. Wanuna la tshamaka eNigeria u te: “Loko munhu a nga swi koti ku tipfuna, xana a nga swi kotisa ku yini ku pfuna munhu un’wana?” Ematikweni yo tala xiyimo xi nga ha nyanya ku biha emalembeni lama taka. Hi ku ya hi ku vhumbha ka Nhlangano wa Matiko, ku nga ri khale hafu ya vaaki va la Afrika lava nga exiphen’wini xa Sahara va ta va va ri evuswetini lebyikulu.
Loko u langutane ni vusweti bya timali, u nga ha chaveleriwa hi mhaka ya xiviri ya noni leyi a yi pfumala. Loko Yesu a ri emisaveni, u vone noni yi nyikela hi mali leyi a yi nga nyawuli eka xibya xa mali etempeleni. Yi nyikele hi “swimalana swimbirhi leswi lavaka ku ringana sente ntsena.” Hambiswiritano, hi ku tiva xiyimo xa yena, Yesu u te: “Hakunene ndzi ri ka n’wina: Noni leyi ya xisiwana yi humesile ku tlula hinkwavo; hikuva vanhu lava hinkwavo va humesile tinyiko leti va ti pambuleke exumeni xa vona lexo tala, kasi wansati loyi u humesile swa vusiwana bya yena, swi nga hinkwaswo leswi a a ta hanya ha swona.”—Luka 21:1-4.
Hilaha ku fanaka, loko hi endla hilaha hi nga kotaka hakona eku khathaleleni ka vatswari kumbe vakokwana hi swilo leswi vonakaka hambiloko swi nga nyawuli, Yehovha wa swi xiya naswona wa swi tlangela. A nga langutelanga leswaku hi endla leswi hi nga ta ka hi nga swi koti ku swi endla. Kumbexana vatswari kumbe vakokwana va ta titwa hi ndlela leyi fanaka.
Ku Nyika Hi Tlhelo Ra Mintlhaveko
Ku nyika vatswari na vakokwana swi katsa leswi tlulaka ku va khathalela ntsena hi swilaveko swa vona swa swilo leswi vonakaka. Hinkwerhu hi ni swilaveko swa mintlhaveko. Munhu wihi na wihi, ku katsa ni vadyuhari, wa swi navela ku kombiwa rirhandzu, nkhathalelo ni ku tekiwa tanihi xirho xa ndyangu lexi nga xa nkoka.
Mary, loyi a tshamaka eKenya, u khathalele n’wingi wa yena la dyuhaleke ku ringana malembe manharhu. Mary u ri: “Handle ko va hi khathalela swilaveko swa yena swa swilo leswi vonakaka, minkarhi hinkwayo a hi burisana na yena. Manana a a nga swi koti ku endla swo tala endlwini, kambe ha burisana naswona se hi vanghana lavakulu. Minkarhi yin’wana hi vulavula hi Xikwembu, minkarhi yin’wana hi vulavula hi vanhu lava a hi tshama na vona lomu hi rhurheke kona. Hambileswi a nga ni malembe yo tlula 90, mianakanyo ya yena ya ha tirha kahle. Wa ha tsundzuka ni ku vulavula hi vutomi bya nkarhi lowu a ha ri xinhwanyatana, emasikwini ya le mahlweni ka 1914.”
Mary u ya emahlweni: “A swi olovi ku khathalela munhu la dyuhaleke, kambe ku va hi tshama swin’we na yena swi hi tisele vuyelo bya nkoka. Hi ni ku rhula naswona hi ni vun’we endyangwini. Ku nyika ka mina eka yena ku kondletele moya wo nyika van’wana eka swirho leswin’wana swa ndyangu. Nuna wa mina wa ndzi xixima swinene. Naswona loko Manana a twa un’wana a vulavula swo biha hi mina, wa ndzi yimelela hi ku hatlisa. Ku hava loyi a nga vulaka swo biha eka mina loko Manana a ri kona!”
Ku Nyika Hi Tlhelo Ra Moya
Tanihi leswi ku nyika hi swilo leswi vonakaka na hi tlhelo ra mintlhaveko swi vuyerisaka eka loyi a nyikaka, swi tano na hi swilo swa moya. Muapostola Pawulo u tsalele vandlha ra Vukreste ra le Rhoma a ku: “Ndzi navela ngopfu ku mi vona leswaku ndzi mi avela nyiko yin’wana ya Moya, mi ta tiyisiwa hi yona; kumbe ndzi nga ku, ndzi navela leswaku hi tiyisana swin’we loko ndzi ri kwaleyo ka n’wina, hi ku pfumela loku mina na n’wina hi nga na kona.”—Varhoma 1:11, 12.
Hi ndlela leyi fanaka, emhakeni ya ku nyika hi tlhelo ra moya eka vadyuhari lava tirhelaka Xikwembu, hakanyingi ku khutazana i ka vunghana. Osondu, loyi a tshamaka eNigeria, wa hlamusela: “Leswi ndzi tsakisaka hi vakokwana i nkarhi lowu va tinyikaka wona wa leswaku va ndzi chumbutela swa nkarhi lowu hundzeke. Kokwana wa mina wa xinuna, u ndzi byela hi nsimu leyi a yi tirha loko a ha ri mutirheli wa nkarhi hinkwawo hi va-1950 na va-1960, a ri karhi a n’wayitela hi ntsako. U fanisa xivumbeko xa sweswi xa vandlha ni ndlela leyi a xi ri ha yona loko a sungula ku va Mbhoni. Mintokoto leyi ya ndzi pfuna ensin’wini tanihi leswi ndzi nga phayona.”
Van’wana evandlheni ra Vukreste na vona va nga pfuna hi ku nyika lava dyuhaleke. Tunji, la boxiweke eku sunguleni, u hlamusele leswi humeleleke evandlheni ra ka vona: “Makwerhu la nga phayona loyi a ha riki muntshwa loyi a a averiwe ku nyikela nkulumo ya le rivaleni, u te na phepha ra nkulumo eka Papa leswaku va ta yi lunghiselela swin’we. Mufambisi wa Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza u tile ivi a ku eka Papa: ‘U na ntokoto. I yini lexi u nga xi vulaka leswaku xi ndzi pfuna ndzi antswisa.’ Papa u swi kotile ku nyika nkulu yoloye xitsundzuxo lexinene. Vamakwerhu lava va boxe vito ra Papa eswikhongelweni swa vandlha minkarhi yo hlayanyana. Hinkwaswo leswi swi n’wi endle a titwa a khathaleriwa.”
Mahanyelo Lamanene Ma Kokela Vanhu Eka Xikwembu
Minkarhi yin’wana, loko hi ri karhi hi xixima ni ku rhandza vatswari na vakokwana va hina, hi kokela vanhu eka Xikwembu. Muapostola Petro u tsarile: “Hanyani hi mukhuva lowo saseka exikarhi ka vamatiko, leswaku loko va tshuka va mi lumbeta, va ku, mi vadyohi, va ta vona mintirho ya n’wina leyo saseka, va dzunisa Xikwembu.”—1 Petro 2:12.
Andrew, nkulu la nga Mukreste eAfrika Vupela-dyambu, a a famba 95 wa tikhilomitara kambirhi hi vhiki leswaku a ya khathalela tata wa yena la vabyaka, loyi a a nga ri mupfumeri. Wa hlamusela: “Loko ndzi ve un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, tatana a a lwisana na mina swinene. Kambe loko a xiye ndlela leyi a ndzi n’wi khathalela ha yona loko a vabya, u khutaze tindzisana ta mina a ku, ‘Mi fanele mi joyina vukhongeri bya buti wa n’wina!’ Sweswo swi va khutazile, kasi sweswi vana va tatana va kaye i Timbhoni ta Yehovha hinkwavo.”
Ku xixima ni ku khathalela vatswari va hina lava dyuhaleke ku nga ha va ntlhontlho, ngopfu-ngopfu eminkarhini yo nonon’hwa ya ku pfumaleka ka timali. Kambe loko Vakreste va ri karhi va lwela ku endla leswi, va kuma vuyelo lebyi tsakisaka. Ku tlula hinkwaswo, va kuma ntsako wo nyika swin’we ni ku eneriseka hi ku tiva leswaku va tsakisa Yehovha Xikwembu, loyi hi yexe a nga “Tata wa vanhu hinkwavo.”—Vaefesa 4:6.
[Bokisi leri nga eka tluka 6]
Xitsundzuxo Xa Xikwembu Eka Lava Khathaleriwaka Ni Lava Khathalelaka
Vana La Khutazaka: “Un’wana ni un’wana wa hina a a tsakise munhu-kulobye, a n’wi navelela leswinene, leswi n’wi akaka.”—Varhoma 15:2.
Vana La Tiyeke: “Loko hi ri karhi hi endla leswinene, hi nga karhaleni, hikuva hi ta tshovela hi nkarhi wa kona, loko hi nga heli mbilu.”—Vagalatiya 6:9.
Titsongahate: ‘U nga endli nchumu hi moya wa ku tirhandza kumbe hi ku tidzunisa, kambe hi ku titsongahata tsundzuka leswaku van’wana va tlakukile eka wena.’—Vafilipiya 2:3.
Vana Muendli Wa Leswinene: “Munhu a nga tshuki a tilavela leswi nga swa yena ntsena, kambe a a ehlekete ni swa van’wana.”—1 Vakorinto 10:24.
Vana La Anakanyelaka: “Vunene bya n’wina a byi tiviwe hi vanhu hinkwavo.”—Vafilipiya 4:5.
Vana Ni Ntwela-vusiwana: “Twelanani vusiwana, mi tsetselelana, mi rivalelana.”—Vaefesa 4:32.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Vakulu lava ha riki vantshwa va nga vuyeriwa eka ntokoto wa lava kuleke