Ntswariwo-nyingi

Nhlamuselo: I ku pfumela leswaku munhu u tlhela a tswariwa hi xivumbeko xin’we kumbe ku tlula hi ku tlhandlamana, lexi nga ha vaka xa munhu kumbe xa xiharhi. Hi ntolovelo ku pfumeriwa leswaku i “moya-xiviri” lowu nga khumbekiki lowu tswariwaka nakambe emirini wun’wana. A hi dyondzo ya Bibele.

Xana ku titwa loku nga tolovelekangiki ka ku tolovela vanhu lavantshwa ni tindhawu to karhi ku tiyisekisa leswaku dyondzo ya ntswariwo-nyingi i ntiyiso?

Xana u tshame u fanisa wanuna kumbe wansati la hanyaka, u n’wi fanisa ni un’wana loyi na yena a hanyaka? Vo tala va tshame va swi endla. Ha yini? Hikuva vanhu van’wana va ni mahanyelo yo fana, naswona va nga ha languteka onge va fana hi ku helela. Xisweswo mianakanyo ya leswaku u tiva munhu wo karhi hambi u nga si tshama u n’wi vona a yi kombisi leswaku u tshame u hanya na yena evuton’wini bya le mahlweni, a swi tano ke?

Ha yini yindlu kumbe doroba ro karhi swi nga ha vonakaka swi tolovelekile eka wena kambe u nga si tshama u swi vona? Xana swi endliwa hi leswaku u tshame u hanya kona evuton’wini bya le mahlweni? Tindlu to tala ti akiwa hi maakelo lama fanaka. Nhundzu ya le ndlwini leyi tirhisiwaka emadorobeni lama nga ekule ni le kule swi nga ha endleka yi endliwe hi maendlelo lama fanaka. Naswona xana a hi ntiyiso leswaku rivala ra tindhawu tin’wana leti nga ekule ni le kule swinene ri vonaka ri fana? Kutani, handle ko hundzukela eka ntswariwo-nyingi, mianakanyo ya wena ya ku vona nchumu wo karhi wu ri lowu tolovelekeke ya twisiseka.

Xana mianakanyo ya leswaku u tshame u hanya endhawini yo karhi hi nkarhi wo karhi, tanihi loko u tekeriwe dzano, yi seketela ntswariwo-nyingi?

Loko u tekeriwe dzano, u nga ha tsundzuka rungula ro tala leri hlayisiweke ebyongweni. Vativi vo tekela munhu dzano va swi kota ku ku humba mano. Kambe xana miehleketo yoleyo yi fikise ku yini kwalaho? Kumbexana a wu hlaya buku, u vone bayisikopo kumbe u twe hi vanhu vo karhi eka thelevhixini. Loko u tiveka endhawini ya vanhu lava a wu hlaya ha vona, swi nga ha endleka swi dzika eka wena, swi vonaka onge swi ku endlekele hi xiviri. Leswi u swi endleke hakunene swi nga ha va swi ri swa khale swinene lerova se u swi rivele, kambe loko u tekeriwe dzano, leswi swi ku endlekeleke u nga ha swi tsundzuka onge hi loko u tsundzuka “vutomi byin’wana.” Kambe loko sweswo a ku ri ntiyiso, xana un’wana ni un’wana a nga ta swi tsundzuka ke? Kambe a hi hinkwavo lava swi tsundzukaka. Swa xiyeka leswaku tihuvo-nkulu to tala etikweni ra le United States a ti byi amukeli vumbhoni lebyi kumekaka hi ku va munhu a tekeriwe dzano. Hi 1980 Huvo-nkulu ya le Minnesota yi vule leswaku “vumbhoni bya vutshila swinene byi kombisa leswaku ku hava mutshila loyi a nga tiyisekaka leswaku mianakanyo leyi tlhontlhiweke loko u tekeriwe dzano, kumbe xiphemu xo karhi xa mianakanyo yoleyo xi nga va ntiyiso, mavunwa kumbe bulo ntsena—ku nga ku fambisa nkarhi hi milorho. Vuyelo byo tano a byi tshembeki hi ku ya hi langutelo ra sayense.” (State v. Mack, 292 N.W.2d 764) Nkucetelo wa swiringanyeto leswi endliwaka hi mutivi wo teka dzano eka loyi a tekeriwaka dzano swi hoxa xandla emhakeni leyi ya ku nga tshembeki.

Xana Bibele yi na byona vumbhoni bya ku tshembela edyondzweni leyi ya ntswariwo-nyingi?

Xana Matewu 17:12, 13 yi kombisa ku tshembela eka ntswariwo-nyingi?

Mt. 17:12, 13: “[Yesu u te:] ‘Eliya ú tile, ntsena a va n’wi tivanga; kutani va n’wi endlile hinkwaswo leswi va swi rhandzeke. Hi mukhuva wolowo, va ta twisa na yena N’wana-wa-Munhu eku vaviseka.’ Kava kona vadyondzisiwa va twisisaka leswaku a a va hlambanyisela hi ta Yohane Mukhuvuri.”

Xana leswi swi vula leswaku Yohane Mukhuvuri a a ri Eliya la tswariweke nakambe? Loko vaprista va Vayuda va vutisa Yohane va ku, “Hi wena Eliya xana?” u te, “A ndzi yena.” (Yoh. 1:21) Kutani, xana Yesu a a vula yini? Hi laha ntsumi ya Yehovha yi vhumbheke ha kona, Yohane u ye emahlweni ka Mesiya wa Yehovha “a ri ni moya wa Eliya ni matimba ya yena; ú ta vuyisela timbilu ta vatatana eka vana va vona, a vuyisela ni vakaneti evutlharini bya lavo lulama, leswaku a lunghisela Hosi tiko leri lulameke.” (Lk. 1:17) Xisweswo Yohane Mukhuvuri a a hetisisa vuprofeta hi ku endla ntirho lowu fanaka ni lowuya wa muprofeta Eliya.—Mal. 4:5, 6.

Xana mhaka leyi nga eka Yohane 9:1, 2 yi kombisa ntswariwo-nyingi?

Yoh. 9:1, 2: “Loko Yesu a ri karhi a hundzela emahlweni, a vona munhu loyi a velekiweke a file mahlo. Kutani vadyondzisiwa va yena va n’wi vutisa, va ku: ‘Mufundhisi, i xidyoho xa mani lexi endleke leswaku munhu loyi a velekiwa a nga voni: I xa yena kumbe i xa vatswari va yena xana?’”

Xana swi nga endleka leswaku vadyondzisiwa lava a va kuceteriwe hi dyondzo ya Vafarisi va Vayuda, lava vuleke leswaku i “mimoya-xiviri ya vanhu lava lulameke ntsena leyi hundziseriwaka emimirini yin’wana”? (Wars of the Jews, Josephus, Book II, ndzima VIII, ndz. 14) A swi nge vi tano, tanihi leswi xivutiso xa vona xi nga kandziyisiki leswaku a va ehleketa leswaku i ‘munhu lonene.’ Swi nga ha endleka leswaku tanihi vadyondzisiwa va Yesu a va ma tshemba Matsalwa naswona a va swi tiva leswaku moya-xiviri wa fa. Kambe, tanihi leswi hambi a ri n’wana la nge khwirini a hanyaka naswona a tikiweke a ri ni xidyoho, swi nga ha endleka a va tivutisa leswaku n’wana yoloye a nga si velekiwaka, a nga ha va a dyohile, kutani swi vanga vubofu byakwe. Kambe, nhlamulo ya Yesu a yi seketelanga ntswariwo-nyingi kumbe hambi ku ri mavonelo ya leswaku n’wana un’wana ni un’wana la ha riki ekhwirini ra mana wa yena wa dyoha a nga si velekiwa. Yesu hi byakwe u hlamule a ku: “A ku dyohanga yena kumbe vatswari va yena.” (Yoh. 9:3) Yesu a a swi tiva leswaku hikwalaho ka leswi hi nga vatukulu va Adamu, hi tekelela ku tsana ni ku nga hetiseki ka vumunhu. Hi ku tirhisa xiyimo lexi leswaku a tlakusa Xikwembu, Yesu u hanyise wanuna loyi a ri bofu.

Xana dyondzo ya Bibele hi moya-xiviri ni rifu yi pfumelela ntswariwo-nyingi?

Genesa 2:7 yi ri: “Yehova Šikwembu a v̌umba munhu hi nṭhuri wa misav̌a, a huhutela e tinhompfini ta yena e ku hefemula ka v̌utomi, ka v̌a loko munhu a endliwe [moya-xiviri lowu hanyaka, NW].” Xiya leswaku munhu hi yexe a a ri moya-xiviri; moya-xiviri a wu nga ri nchumu lowu nga vonakariki, lowu hambaneke ni miri. “Moya-xiviri lowu dyohaka—hi wona lowu nga ta fa!” (Ezek. 18:4, 20, NW) Naswona munhu la feke u vitaniwa “moya-xiviri lowu feke.” (Tinhl. 6:6, NW) Eku feni, “ku hefemula ka v̌ona loko ku hela, v̌a tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya v̌ona ma ta hela.” (Ps. 146:4) Xisweswo loko munhu a fa, munhu yoloye hi ku helela u file; ku hava lexi salaka xa ha hanya lexi nga hundzelaka emirini wun’wana. (Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke, vona swihloko-nkulu leswi nge “Moya-xiviri” na “Rifu.”)

Ekl. 3:19: “Hikuv̌a khombo le’ri humelelaka v̌ana v̌a v̌anhu, ri humelela ni ŝihari; ha v̌ambiri v̌a humeleriwa hi khombo riṅwe. Mukhuv̌a lowu munhu a faka ha wona, na šona šihari ši fa ŝeŝo.” (Ku hava lexi ponaka loko xiharhi xi fa, swi tano ni vanhu. Ku hava lexi nga ta velekiwa nakambe hi miri wun’wana.)

Ekl. 9:10: “Hikwaŝo leŝi v̌oko ra wena ri nga ŝi kumaka ku ŝi tira, ŝi tire hi matimba ya wena, hikuv̌a šiv̌andleni ša v̌afi laha u yaka kona, a ka ha ri na ntiro, hambi makungu, ni ku tiv̌a, hambi v̌utlhari.” (Vafi a va yi emirini wun’wana, kambe va ya eSheol, esirheni leri tolovelekeke ra munhu.)

Xana ku ni ku hambana ko tanihi kwihi exikarhi ka ntswariwo-nyingi ni ntshembo lowu nyikeriwaka eBibeleni?

Ntswariwo-nyingi: Hi ku ya hi dyondzo leyi, loko munhu a fa, moya-xiviri, ku nga “munhu hi xiviri,” wu hundzela evuton’wini byo antswa, loko munhu yoloye a a hanya vutomi lebyinene, lebyi faneleke, kambe swi nga ha endleka a hundzuka xihari loko a a hanya hi ndlela yo biha. Ku vuriwa leswaku ku tswariwa nakambe kun’wana ni kun’wana, ku tlherisela munhu yoloye exiyin’weni lexi fanaka xa swilo, laha a nga ta langutana ni ku xaniseka loku engetelekeke a hetelela hi ku fa. Ndzhendzeleko wa ntswariwo-nyingi wu langutiwa tanihi lowu nga heriki. Xana u rindzeriwe hi vumundzuku byo tano hakunene? Van’wana va pfumela leswaku ndlela yin’we ntsena yo baleka ha yona i ku titsona ku navela ka swilo hinkwaswo leswi tsakisaka switwi swa wena. Xana va balekela eka yini? Eka leswi van’wana va swi vulaka vutomi bya ku nga twi.

Bibele: Hi ku ya hi Bibele, moya-xiviri i munhu la heleleke. Hambi loko munhu o va a endle swilo swo biha eku sunguleni, loko a hundzuka a cinca tindlela takwe, Yehovha Xikwembu u ta n’wi rivalela. (Ps. 103:12, 13) Loko munhu a fa, ku hava lexi ponaka. Ku fa ku fana ni ku etlela vurhongo lebyikulu, u nga lorhi nchumu. Ku ta va ni ku pfuxiwa ka vafi. Ku pfuxiwa a hi ntswariwo-nyingi kambe i ku pfuka ka munhu yoloye a feke. (Mint. 24:15) Vanhu vo tala, va ta pfuxeriwa ku hanya emisaveni. Va ta pfuxiwa endzhaku ka loko Xikwembu xi herise mafambiselo lawa yo biha ya swilo. Ku vabya, ku xaniseka, hambi ku ri leswi vangaka rifu, swi ta va swilo swa nkarhi lowu hundzeke. (Dan. 2:44; Nhlav. 21:3, 4) Xana ntshembo wolowo wu twala ku fana ni nchumu lowu u lavaka ku dyondza swin’wana ha wona, lowu u nga kambisisaka swivangelo swa ku wu tshemba?

Loko Munhu A Ku—

‘Ndzi pfumela eka ntswariwo-nyingi’

U nga ha hlamula u ku: ‘U tshemba leswaku swi ta tisa vutomi byo antswa eku heteleleni, a swi tano ke? . . . Ndzi kombela ku ku vutisa, xana u nga rhandza ku hanya emisaveni leyi fanaka ni leyi yi hlamuseriweke laha eka Nhlavutelo 21:1-5?’

Kumbexana u nga ha ku: ‘Ndza tsaka ku twa sweswo. Ndzi kombela ku ku vutisa, Xana lowu i nchumu lowu a wu pfumela eka wona ni khale? . . . I yini lexi nga endla leswaku u tshika leswi a wu swi pfumela eku sunguleni?’ (Kumbexana u nga ha tirhisa tinhla leti nga ehansi ka xihloko lexi nga eka tluka 210.)

Swin’wana leswi u nga ha swi vulaka: ‘Ndzi tsakele ku vulavula ni van’wana lava pfumelaka eka leswi fanaka. Ndzi kombela ku ku vutisa, Ha yini u vona leswaku ntswariwo-nyingi wa laveka?’ Kumbexana u nga ha engetela u ku: (1) ‘Xana wa byi tsundzuka vuxokoxoko hinkwabyo bya vutomi lebyo sungula lebyi u ehleketaka leswaku u byi hanyile? . . . Phela sweswo a swi ta va swa nkoka leswaku munhu a ta lulamisa swihoxo swakwe swa khale ivi a antswisa, a swi tano ke?’ (2) Loko munhu a vula leswaku i swinene leswi hi rivalaka, u nga ha n’wi vutisa u ku: ‘Xana u languta ku rivala tanihi nchumu lowunene evuton’wini bya munhu bya siku na siku? Kutani, hi ku tshamela ku rivala hinkwaswo leswi hi swi dyondzeke emalembeni ya 70 kumbe ku tlula, xana hi nga pfuneka leswaku hi antswisa xiyimo xa hina?’ (3) Loko munhu a vula leswaku i vanhu lavanene ntsena lava tswariwaka ra vumbirhi tanihi vanhu, u nga ha n’wi vutisa u ku: ‘Kutani, ha yini swiyimo swa misava swi ya swi nyanya ku biha? . . . Bibele yi kombisa ndlela leyi nhluvuko wa xiviri wu nga endliwaka ha yona esikwini ra hina. (Dan. 2:44)’