U Fanele U Endla Yini Loko N’wana Wa Wena A Hluphiwa eXikolweni?

N’wana wa wena wa mufana u ku byela leswaku wa hluphiwa exikolweni. Xana wena u ta endla yini? Xana u ta hima ehansi hi nenge u vula leswaku xikolo xi fanele xi xupula n’wana loyi a hluphaka n’wana wa wena? Xana u ta dyondzisa n’wana wa wena ku tilwela? U nga si hlamula, xiya leswi u faneleke u swi tiva hi ku hluphiwa ka vana exikolweni.a

• I yini leswi ndzi faneleke ndzi swi tiva hi lava hluphaka vana exikolweni?

• Ndzi nga n’wi pfuna njhani n’wananga loko a hluphiwa?

I yini leswi ndzi faneleke ndzi swi tiva hi lava hluphaka vana exikolweni?

Swi vula yini ku hluphiwa? Ku hluphiwa swi katsa ku tshamela ku biwa ni ku rhuketeriwa kumbe ku tseketseriwa. Ku hluphiwa a hi ku biwa kumbe ku rhuketeriwa kan’we ntsena.

Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tiva leswi ku hluphiwa swi vulaka swona: Van’wana loko va twisiwenyana ku vava va ri vo “hluphiwa.” Loko u nghenelela eka xin’wana ni xin’wana lexi endliweke n’wana wa wena hambi xi nga nyawuli, u nga ha n’wi endla a nga ha swi koti ku tlhantlha timholovo ku nga vuswikoti lebyi nga ta n’wi pfuna loko a kurile.

Nsinya wa nawu wa Bibele: “U nga hatliseli ku hlundzukisiwa emoyeni wa wena.”—Eklesiasta 7:9.

Ntiyiso wa mhaka hi leswaku: Hambileswi timhaka tin’wana ti lavaka leswaku u nghenelela, kambe loko u nga ngheneleli eka tin’wana, u ta pfuna n’wana wa wena leswaku a dyondza ku papalata ku hluphiwa ni ku dyondza ndlela yo titlhantlhela timholovo.—Vakolosa 3:13.

U ta endla yini loko n’wana wa wena a ku byela leswaku u tshamela ku hluphiwa?

Ndzi nga n’wi pfuna njhani n’wananga loko a hluphiwa?

• Rhiya ndleve loko n’wana wa wena a tiphofula. Ringeta ku kumisisa leswaku (1) u hluphiwa njhani nileswaku (2) hikwalaho ka yini a hluphiwa. U nga endli xiboho u nga si twa vuxokoxoko hinkwabyo. Tivutise leswi, ‘Xana ni kume vuxokoxoko hinkwabyo?’ Leswaku u byi kuma, swi nga ha lava leswaku u vulavula ni mudyondzisi wa n’wana kumbe vatswari va n’wana loyi a hluphaka n’wana wa wena.

  Nsinya wa nawu wa Bibele: “Loko munhu a angula malunghana ni mhaka yo karhi kambe a nga si yi twa, sweswo i vuphukuphuku eka yena ni ku tsongahatiwa.”—Swivuriso 18:13.

• Loko n’wana wa wena a hluphiwa, n’wi pfune a tiva leswaku i yini leswi loko a swi vula ni ku swi endla swi nga ta endla leswaku va tshika ku n’wi hlupha kumbe va nyanya ku n’wi hlupha. Hi xikombiso, Bibele yi ri: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.” (Swivuriso 15:1) Ku tirihisela ku nga nyanyisa xiphiqo, swi nga endla leswaku u hluphiwa ngopfu.

  Nsinya wa nawu wa Bibele: “Mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha kumbe ku tseketsela hi ku tseketsela.”—1 Petro 3:9.

• Hlamusela n’wana wa wena leswaku loko a nga tlheriseli a swi vuli swona leswaku i toya. Ku ri na sweswo, swi kombisa leswaku u ni xivindzi hikuva u ala ku lawuriwa hi munhu un’wana. Hi ndlela yoleyo, a nga hlula muhluphi a nga lwanga na yena.

  Leswi swi ta n’wi pfuna ngopfu n’wana wa wena ngopfungopfu loko a hluphiwa hi ku tirhisa selfoni kumbe social media. Loko n’wana wa wena a katseka eka nyimpi ya le ka Inthanete laha va lwisanaka hi ku rhumelana marungula ya nhlambha swi ta endla leswaku muhluphi a ya emahlweni a n’wi hlupha, swi tlhela swi endla leswaku n’wana wa wena na yena a hundzuka muhluphi! Hikwalaho, mikarhi yin’wana swa antswa n’wana wa wena a nga hlamuli nchumu, phela muhluphi u lava ku hlamuriwa. Kutani loko n’wana wa wena a nga hlamuli muhluphi u ta swi vona leswaku pulani yakwe a yi tirhi kutani a tshika ku n’wi hlupha.

  Nsinya wa nawu wa Bibele: “Laha tihunyi ti nga riki kona, ndzilo wa timeka.”—Swivuriso 26:20.

• Mikarhi yin’wana n’wana wa wena a nga papalata tindhawu leti a nga hluphiwaka eka tona. Hi xikombiso, loko a swi tiva leswaku munhu wo karhi kumbe ntlawu wu ta va wu ri kwihi a nga ha famba hi ndlela yin’wana leswaku a papalata ku hluphiwa.

  Nsinya wa nawu wa Bibele: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.”—Swivuriso 22:3.

RINGETA LESWI: Pfuna n’wana wa wena a ehleketa hi leswi nga ha endlekaka. Hi xikombiso:

• Ku nga endleka yini loko o honisa muhluphi?

• Ku ta endleka yini loko hi xivindzi o byela muhluphi a ku, u nga endli sweswo?

• Loko o pota muhluphi eka mathicara?

• Xana ku va ni xinghana kumbe misavu swi nga pfuna?

N’wi pfune hi ku ya hi ndlela leyi a hluphiwaka ha yona hikuva swiyimo a swi fani. Hikwalaho, burisana ni n’wana wa wena leswaku mi ta kuma leswi nga n’wi pfunaka. N’wi tshembise leswaku u ta n’wi seketela mikarhi hinkwayo.

Nsinya wa nawu wa Bibele: “Nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.”—Swivuriso 17:17.