Ta Rivala
◼ “Mpimo wa ayisi leyi n’okeke le [Arctic] nan’waka [2007] wu hi hlamarise swinene hikuva tirhekhodo hinkwato leti hundzeke a ti wu vonanga ntlango.”—MARK SERREZE, NATIONAL SNOW AND ICE DATA CENTER, U.S.A.
◼ Ntlawa wa vanhu lava nga vatshila eka swa ikhonomi wu ringanyete leswaku “loko munhu un’wana ni un’wana emisaveni a a tirhisa rifuwo hilaha ri tirhisiwaka hakona le United States a swi ta teka 5,3 wa tipulanete ta misava leswaku ti kota ku va enerisa . . . Etikweni ra Furwa ni ra le Britain, nhlayo leyi a yi ri 3,1, eSpain a yi ri 3,0, eJarimani a yi ri 2,5, kasi eJapani a yi ri 2,4.”—REUTERS NEWS SERVICE, BRITAIN.
“Xana Ku Pomperiwa Ngati Swa Onha Kumbe Swa Pfuna”?
Xiviko lexi humaka eYunivhesiti ya Duke ya Vutshunguri le Durham, eCarolina N’walungu, le U.S.A. xi te: “Vavabyi vo tala lava pomperiwaka ngati leyi furhekiweke yi va vangela makhombo ematshan’weni yo va pfuna.” Minkambisiso yi kume leswaku vavabyi lava pomperiweke ngati va le “khombyeni lerikulu ro hlaseriwa hi vuvabyi bya mbilu, ku yima ka timbilu ta vona, ku hlaseriwa hi vuvabyi byo oma swirho hambi ku ri ku fa” ku tlula lava va nga pomperiwangiki ngati. Ha yini? “Loko tisele ta miri ti heta ku huma emirini nitric oxide leyi nga eka tisele to tshwuka ta ngati yi sungula ku hundzuka swiaki swin’wana leswi nga ha tirhiki.” Nitric oxide i ya nkoka swinene hikuva yi endla leswaku misiha ya ngati yi tshama yi pfulekile xisweswo yi endla leswaku tisele to tshwuka ti hundzisa okisijini emirini. Xiviko lexi xi ri: “Vavabyi va timiliyoni va pomperiwa ngati leyi nga swi kotiki ku hundzisa okisijini.”
Ku Godzomberiwa Ka Vanhu Va Le Bhutan Hi TV
Mfumo lowutsongo wa Bhutan lowu nga le Himalaya a wu nga swi lavi leswaku vanhu va kwalaho va va ni tithelevhixini. Kambe endzhaku ka loko vaaki vo tala va vilerile hileswaku a va nga ta swi kota ku hlalela ntlangu wa Khapu ya Misava wa bolo ya milenge wa 1998, mfumo wu pfumele leswaku vanhu va xava tithelevhixini hi 1999. Xiviko xa le Bhutan xi vula leswaku sweswi vanhu va kota ku hlalela switichi swa 40 naswona se va godzomberiwe hi tifilimi ta le Hollywood ni hi switori leswi rhandziwaka ngopfu swa le Indiya. Mindyangu yi tshama swin’we yi hlalela TV ematshan’weni yo tshama swin’we, yi yimbelela yi tlhela yi bula swin’we hilaha a yi tolovele ku endla hakona. Wansati un’wana u rila hileswaku a nga ha ri na nkarhi wa swilo swin’wana—hambi ku ri wa ku khongela. Phepha-hungu ra le Qatar ra siku ni siku leri nge The Peninsula ri vule leswaku u te: “Hambileswi ndzi ri fambisaka vhilwa ra mina ra xikhongelo, kambe mianakanyo ya mina yi va yi anakanya hi TV. Kambe lexi vo tala va xi chavaka hileswaku vanhu va kwalaho va ta sungula ku xava swilo leswi va nga swi pfumaliki ku fana ni le matikweni man’wana. ‘Thelevhixini ni swinavetiso swi ta endla leswaku vanhu va xava swilo leswi va nga taka va nga swi koti ku swi hakela.’”
Vatirhi Lava Kavanyetekaka
Magazini wa New Scientist wu ri: “Minkarhi yin’wana swi vonaka onge ntirho wun’we ntsena lowu endliwaka hi mutirhi wa le hofisini i ku hlamula tinqingho ni ku vonana ni swilo leswi n’wi kavanyetaka.” Vakambisisi va kume leswaku ntlawa wa vatirhi va le hofisini lava katsekaka eka timhaka ta ku vulavurisana a a vo kota ku tirha timinete tinharhu ntsena va nga si kavanyetiwa. Tanihi leswi swilo leswi kavanyetaka swi nga dyelaka munhu tiawara timbirhi hi siku, vatirhi van’wana va le hofisini lava khomekeke va tirhisa tikhompyuta leswaku ti va pfuna va kota ku vona leswaku hi swihi swikavanyeto leswi nga swa xihatla ni leswi nga riki swa xihatla. Swiringanyeto leswi nga ha tirhisiwaka hi vanhu hinkwavo swi nga ha katsa leswi: “Byela vanhu ntiyiso, . . . loko u khomekile hi ntirho va byele leswaku a wu na nkarhi,” naswona vana ni xivindzi xo “pfala email ya wena, riqingho ra wena ni marungula man’wana ku kondza u heta ntirho lowu u wu endlaka.”