Kasi “Testamente la Kale” Licali Lakuzirwa?
MU 1786 dokotara munyake wa ku France wakalemba buku ilo likulongosora umo mathupi gha ŵanthu na vinyama ghaliri ndiposo umo ghakugwilira nchito. (Traité d’anatomie et de physiologi) Ŵakuti buku ili likayowoyanga unenesko za umo thupi likugwilira nchito kuluska mabuku ghanyake agho ghakaŵako. Buku ili pasono likusangika viŵi yayi, ndipo sonosono apa, limoza likaguliskikanga ndarama zakujumpha madora 27 gha ku United States. Kweni mbalwari ŵacoko comene awo mazuŵa ghano ŵangagomezga dokotara uyo wakugwiriskira nchito ulongozgi wa mu buku ili, ilo likalembeka kale comene. Nangauli buku ili liri na mbiri yakuti ndiwemi, kweni lingaŵa lakovwira yayi mazuŵa ghano kwa munthu uyo wakulwara.
Ndimo ŵanandi ŵakuwonera cigaŵa ca Baibolo ico ŵanji ŵakuti Testamente la Kale. Iwo ŵakuzomerezga kuti cigaŵa ici cili na nkhani ziwemi zakukhwaskana na Ŵaisrayeli ndipo ŵakukondwa na sumu izo zili mu cigaŵa ici. Ndipouli, ŵakuwona kuti nchambura kwenelera kulondezga ulongozgi wakale uwo ukalembeka vilimika vyakujumpha 2,400 ivyo vyajumpha. Vinthu vya sayansi, malonda ndiposo mbumba vyasintha comene kuluska umo vikaŵira apo Baibolo likalembekera. Philip Yancey, uyo pakwamba wakalemba buku lakuti Christianity Today, mu buku lake linyake lakuti The Bible Jesus Read wakati: “Ivyo vili mu Testamente la Kale, kanandi vikupulikikwa yayi, ndipo ŵanandi ŵakukhuŵara navyo mazuŵa ghano. Vifukwa ivi na vinyake, vikucitiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵaleke kuŵazga Testamente la Kale, ilo nchigaŵa cikuru ca Baibolo.” Kaghanaghaniro aka nkhacilendo yayi.
Pakati pajumpha vilimika pafupifupi 50 kufuma apo mpositole Yohane wakafwira ca m’ma 100 C.E., muwukirano munyake uyo wakaŵa musambazi, zina lake Marcion wakayowoya pakweru kuti Ŵakhristu ŵakwenera kukana Testamente la Kale. Robin Lane Fox, uyo wakumanya mdauko, wakati Marcion wakang’anamuranga kuti “Ciuta wa mu Testamente la Kale wakaŵa wankhaza, ndipo wakatemwanga vigeŵenga ivyo cimoza cake ni Davide Themba la Israyeli. Mwakupambanako, Khristu wakavumbura Ciuta muphya uyo ngwakupambana na Ciuta wa mu Testamente la Kale.” Fox wakalemba kuti vigomezgo ivi “vikamanyikwanga kuti ‘ni vya Marcion,’ ndipo mu vilimika vya m’ma 300 C.E. vikalutilira kukopa ŵanthu, comenecomene ŵa kumafumiro gha dazi kwa Syria.” Vinyake mwa vigomezgo ivi vicalipo. Nangauli vilimika 1,600 vyajumphapo, kuyana na umo Philip Yancey wakalembera, ivi vili kupangiska kuti “Ŵakhristu ndiposo ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano ŵaluwe luŵiro ivyo vikuyowoyeka mu Testamente la Kale.”
Kasi Testamente la Sono lanjira mu malo mwa la Kale? Kasi tingayaniska wuli “Yehova wa mpingo” panji kuti wankhondo uyo wakuyowoyeka mu Testamente la Kale na “Ciuta wa kutemwa na mtende” uyo wakuyowoyeka mu Testamente la Sono? (Yesaya 13:13; 2 Ŵakorinte 13:11) Kasi Testamente la Kale lingamovwirani mazuŵa ghano?