Mzimu Utuŵa Ukagwira Nchito Pakulenga
“Mtambo ukalengeka na mazgu gha Ciuta, na mipingo yose yake na [mzimu] wa mulomo wake.”—SAL. 33:6.
1, 2. (a) Kasi sono ŵanthu ŵamanya vici vyakukhwaskana na kucanya na caru capasi? (b) Kasi ni fumbo wuli ilo tikwenera kujifumba?
MU CILIMIKA ca 1905, Albert Einstein na ŵasayansi ŵanyake ŵakagomezganga kuti kucanya kuli cipingausiku cimoza. Ŵakacefya comene umo kucanya kuliri. Ŵasayansi mazuŵa ghano ŵasanga kuti kucanya kuli vipingausiku vyakujumpha 100 biliyoni, ndipo vinyake mwa ivyo vili na nyenyezi mabiliyoni ghanandi comene. Pakuti sono ŵakujambura kucanya na matelesikopu ghankhongono comene, ciŵelengero ca vipingausiku naco cikukwelerakwelera.
2 Mu 1905, ŵasayansi ŵakamanyanga vicoko waka vyakukhwaskana na kucanya na caru capasi. Ŵanthu awo ŵakaŵako mu nyengo ya Albert Einstein ŵakamanyanga vinandiko kuluska ŵakunyuma zawo. Ndipouli, mazuŵa ghano ŵanthu ŵakupulikiska makora comene vinthu vyakukhwaskana na cilengiwa. Nakuti mu vilimika vyakunthazi tizamumanya vinandi comene vyakukhwaskana na kucanya na caru capasi. Ipo nchakwenelera kujifumba kuti, Kasi vinthu vyose ivi vikaŵako wuli? Zgoro la fumbo ili tingalimanya cifukwa cakuti Mlengi wakutivumbulira kwizira mu Malemba Ghakupatulika.
Kuzizwiska kwa Cilengiwa
3, 4. Kasi Ciuta wakagwiliskira nchito vici kuti walenge kucanya na caru capasi, ndipo milimo yake yikumupa wuli ucindami?
3 Mazgu ghakwamba mu Baibolo ghakulongosora umo cilengiwa cikaŵirako, ghakuti: “Pa kudanga Ciuta wakata mtambo na caru.” (Gen. 1:1) Pakuti kukaŵavya cilicose, Yehova wakagwiliskira nchito mzimu wake utuŵa kuti walenge kucanya, caru capasi, na vinthu vyose ivyo vilimo. Munthu waluso wakugwiliskira nchito mawoko na vilwero pakupanga vinthu, kweni Ciuta wakutuma mzimu utuŵa kuti wafiske milimo yake yikuru.
4 Malemba ghakuyowoya kuti mzimu utuŵa ni “munwe” wa Ciuta. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Nakuti “mulimo wa mawoko ghake,” panji kuti ivyo wali kulenga na mzimu wake utuŵa, vikumupa ucindami. Wamasalmo Davide wakimba kuti: “Mtambo kucanya ukupharazga ucindami wa Ciuta; mlengalenga ukulongora mulimo wa mawoko ghake.” (Sal. 19:1) Cilengiwa cikuvumbura nkhongono zakuzizwiska za mzimu utuŵa wa Ciuta. (Rom. 1:20) Kasi cikuvumbura wuli?
Nkhongono za Ciuta Zambura Cigoti
5. Longosorani nkhongono izo Yehova wakagwiliskira nchito pakulenga.
5 Vinthu ivyo vili kucanya vikupeleka ukaboni wakuti Yehova wali na nkhongono zambura cigoti. (Ŵazgani Yesaya 40:26.) Ŵasayansi mazuŵa ghano ŵasanga kuti ivyo Ciuta wali kulenga vili na nkhongono yakuzizwiska comene. Pakatikati pa dazi pakocha comene. Pa sekondi yiliyose, dazi likufumiska nkhongono yakuyana na mabomba mamiliyoni ghanandi agho ghaphulika pa nyengo yimoza. Kacigaŵa kacoko comene ka nkhongono izi kakuŵa kakukwana kovwira kuti vinthu pa caru capasi viŵe na umoyo. Nchakuwonekerathu kuti pakakhumbikwiranga nkhongono zinandi comene pakulenga dazi kweniso nyenyezi mabiliyoni ghanandi. Yehova wali na nkhongono zinandi kuluska izo wakagwiliskira nchito pakulenga vinthu ivi.
6, 7. (a) Pali ukaboni wuli wakuti Ciuta wakugwiliskira nchito mzimu utuŵa mu ndondomeko yiwemi? (b) Kasi nchivici cikulongora kuti vinthu vya kucanya vikaŵako mwamwaŵi waka yayi?
6 Tili na ukaboni wakulongora kuti Ciuta wakagwiliskira nchito mzimu utuŵa pakulenga vinthu mu ndondomeko yiwemi. Tiyelezgere kuti muli na bokosi ilo lili na tumabola twa mitundu yakupambanapambana. Pamasinda pakuti mwasunkhunya bokosi, tose mukutukhutulira pasi. Kasi mukughanaghana kuti tumabola utu tuwenge pasi mu magulu mwakuyana na mtundu wake, twabuluu patwekha, kwali nthwayelo patwekha? Vingacitika yayi. Nyengo zose para vinthu vindacitike mu ndondomeko yiwemi, vikuŵa waka limbwalimbwa. Palije uyo wangasuska fundo yakuti vinthu vya kucanya na pa caru capasi vili kupangika mu ndondomeko yiwemi.a
7 Kasi tikuwona vici para tikulaŵiska kucanya? Tikuwona vipingausiku, nyenyezi, mwezi, ndiposo dazi, vyose vili mu ndondomeko yake. Ivi kuti vikacitika mwamwaŵi waka panji mwangozi yayi. Ntheura, tikwenera kujifumba kuti, Kasi pakakhumbikwiranga nkhongono za mtundu wuli kuti cilengiwa ciŵe mu ndondomeko yanthena? Vinthu vya sayansi pavyekha vingatovwira yayi kumanya nkhongono iyo yikakhumbikwanga pakulenga cilengiwa cose. Kweni Baibolo likutiphalira kuti Ciuta wakagwiliskira nchito mzimu utuŵa, uwo ngwankhongono comene mu cilengiwa cose. Wamasalmo wakimba kuti: “Mtambo ukalengeka na mazgu gha Ciuta, na mipingo yose yake na [mzimu] wa mulomo wake.” (Sal. 33:6) Kweni ise para tikulaŵiska kucanya na usiku, tikuwona kacigaŵa kacoko waka ka “mipingo” iyi.
Mzimu Utuŵa Ukagwira Nchito Pakulenga Caru
8. Kasi tikumanya vinandi wuli vyakukhwaskana na milimo ya Yehova?
8 Pasono tikumanya vicoko comene vyakukhwaskana na cilengiwa, ndipo pali vinandi comene ivyo tikukhumbikwira kusambira. Pakuyowoya za ivyo tikumanya vyakukhwaskana na milimo ya Ciuta, Yobu wakati: “Ivi nthuvigaŵa pera tucoko twa mendero ghake; ivyo tikuvipulika vya Iye nvicoko waka!” (Job 26:14) Pakuyowoya za cilengiwa ca Yehova, Themba Solomoni likati: “[Ciuta] wacita vyose vyakutowa mu nyengo yake; ndiposo wimika vya muyirayira mu mtima wa munthu, ndipouli palije munthu wangamanyiska mulimo wakucitika na Ciuta kwamba ku jando kufikira ku umaliro.”—Muph. 3:11; 8:17.
9, 10. Kasi Ciuta wakagwiliskira nchito vici pakulenga caru capasi, ndipo ni vici ivyo vikalengeka mu mazuŵa ghatatu ghakwambilira?
9 Ndipouli, Yehova wali kutivumbulira fundo zakuzirwa za kukhwaskana na milimo yake. Mwaciyelezgero, Malemba ghakutiphalira kuti mzimu wa Ciuta ukamba kale comene kugwira nchito pa caru capasi. (Ŵazgani Genesis 1:2.) Pa nyengo iyo, pa caru capasi pakaŵavya mtunda womizo, ungweru, ndiposo mphepo.
10 Baibolo likulongosoraso ivyo Ciuta wakacita mu mazuŵa ghakulenga. Agha ghakaŵa mazuŵa gha maora 24 yayi, kweni yikaŵa nyengo yitali. Pa zuŵa lakwamba lakulenga, Yehova wakacitiska kuti pa caru paŵe ungweru. Mulimo uwu ukamara apo dazi na mwezi vikamba kuwoneka pa caru capasi. (Gen. 1:3, 14) Pa zuŵa laciŵiri, mlengalenga ukamba kulengeka. (Gen. 1:6) Caru capasi cikaŵa waka na maji, ungweru, na mphepo kweni mtunda womizo kukaŵavya. Pa zuŵa lacitatu lakulenga, Yehova wakacitiska kuti kuŵe mtunda womizo, mutepanji wakagwiliskira nchito nkhongono izo caru cili nazo kuti wapature mtunda na nyanja. (Gen. 1:9) Pa zuŵa lacitatu na mazuŵa ghanyake ghakulondezgapo ghakulenga pakacitika vinthu vinyake vyakuzizwiska.
Mzimu Utuŵa Ukagwira Nchito Pakulenga Vyamoyo
11. Kasi kalengekero ka vyakumera na vinyama kakulongora vici?
11 Ciuta wakagwiliskiraso nchito mzimu utuŵa pakulenga vyamoyo vinandi comene. Kufuma pa zuŵa lacitatu lakulenga mpaka pa zuŵa lacinkhondi na cimoza, Ciuta wakalenga vyakumera na vinyama vyakupambanapambana. (Gen. 1:11, 20-25) Nakuti vyamoyo ivi vikupeleka ukaboni ukuru wakuti vili kulengeka mu nthowa yapadera comene.
12. (a) Kasi DNA yikugwira nchito wuli? (b) Kasi mulimo wa DNA ukutisambizgaci?
12 Ghanaghanirani za DNA iyo yikuŵa na ulongozgi wa umo camoyo cilicose cikwenera kuŵira. DNA yikovwira kuti vyamoyo vyose pa caru capasi vyandanenge mwakuyana na mtundu wake. Vyamoyo pa caru capasi ni vyakupambanapambana, vinyake vikuwoneka na maso vinyake vikuwoneka yayi, kweni vyose vili na DNA yake. Ntheura, mwakuyana na khumbo la Yehova Ciuta, vilengiwa vyose pa caru capasi vikulutilira kwandana mu ndondomeko yakwenelera. (Sal. 139:16) Ndondomeko iyi yikupelekaso ukaboni wakuti cilengiwa ni mulimo wa “munwe” wa Ciuta panji kuti mzimu utuŵa.
Cilengiwa Capadera
13. Kasi Ciuta wakalenga wuli munthu?
13 Pakati pajumpha vilimika vyambura mapendeko, pamasinda pakuti Ciuta walenga vinthu vyakupambanapambana, caru capasi cikaŵaso “cambura kanthu” yayi. Kweni Yehova wakaŵa kuti wandamalizge mulimo wake wa kulenga. Wakaŵa pafupi kulenga cilengiwa capadera pa caru capasi. Kuumaliro wa zuŵa lacinkhondi na cimoza, Ciuta wakalenga munthu. Kasi wakamulenga wuli? Wakagwiliskira nchito mzimu wake utuŵa pa kuwumba munthu na dongo la pasi.—Gen. 2:7.
14. Kasi ŵanthu ŵakupambana wuli na vinyama?
14 Lemba la Genesis 1:27 likuti: “Ciuta wakalenga munthu mu cikozgo cake, mu cikozgo ca Ciuta wakamulenga; wakalenga iwo, mwanalume na mwanakazi.” Fundo yakuti tili kulengeka mu cikozgo ca Ciuta, yikung’anamura kuti tili na wanangwa wakusankha, kulongora citemwa, kweniso kuŵa paubwezi na Mlengi withu. Lekani wongo withu ukupambana comene na wa vinyama. Yehova wakalenga wongo withu mwapadera kuti tisambirenge za iyo ndiposo milimo yake kwamuyirayira.
15. Kasi Adamu na Eva ŵakaŵa na mwaŵi wuli?
15 Ciuta wakapeleka caru cose capasi kwa Adamu na muwoli wake Eva kuti ŵacimanye na kusangwa naco. (Gen. 1:28) Wakaŵapa vyakurya vinandi na cikaya ca paradiso. Ŵakaŵa na mwaŵi wakuŵa ŵamoyo kwamuyirayira na kuŵa na ŵana ndiposo ŵazukuru ŵanandi. Kweni vinthu vikacitika nga umo Ciuta wakakhumbiranga yayi.
Kumanya Mulimo wa Mzimu Utuŵa
16. Nangauli ŵanthu ŵakwamba ŵakagaluka, kasi tili na cilindizga wuli?
16 M’malo mwa kuwonga na kupulikira Mlengi wawo, Adamu na Eva ŵakamugalukira. Tose tili kufuma mu mphapu yawo, lekani tikusuzgika. Kweni Baibolo likulongosora umo Ciuta wazamuwuskirapo viheni vyose ivyo vili kwiza cifukwa ca kwananga kwa ŵapapi ŵithu ŵakwamba. Malemba ghakulongoraso kuti Yehova wazamufiska khumbo lake lakwamba. Caru capasi cizamuŵa paradiso ndipo cizamuzura na ŵanthu ŵakukondwa, awo ŵazamutumbikika na umoyo wamuyirayira. (Gen. 3:15) Kuti tilutilire kugomezga layizgo lakukhozga ili, tikukhumbikwira mzimu utuŵa kuti utovwire.
17. Kasi tikwenera kugega kaghanaghaniro wuli?
17 Tikwenera kulomba kwa Yehova kuti watipe mzimu utuŵa. (Luka 11:13) Para tikulomba tilutilirenge kugomezga kuti cilengiwa ni mulimo wa woko la Ciuta. Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵanandi ŵakugomezga kuti Ciuta kulije ndiposo kuti vyamoyo vikacita kusintha kufuma ku vinyake, nangauli ŵalije ukaboni wa ivyo ŵakugomezga. Tileke kutimbanizgika na maghanoghano ghautesi agha. Ŵakhristu wose ŵakwenera kunozgekera kukana maghanoghano ghanthena ndiposo kukana kucicizgika na awo ŵakwendera maghanoghano agha.—Ŵazgani Ŵakolose 2:8.
18. Para tikusanda jando la kucanya, caru capasi, ndiposo ŵanthu, cifukwa wuli ungaŵa ucindere kukana fundo yakuti kuli Mlengi wavinjeru?
18 Para tikuŵikapo mtima kusanda maukaboni agho cilengiwa cikulongora, tilutilirenge kugomezga Ciuta ndiposo Mazgu ghake, Baibolo. Ŵasayansi ŵanyake para ŵakusanda jando la kucanya, caru capasi, ndiposo ŵanthu, ŵakuti vinthu ivi vikaŵako vyekha. Kweni kuwona vinthu mu nthowa ya nthena, kukulongora kuti ŵandasande maukaboni ghose. Nakuti kucita nthena kukuŵapangiska kuti ŵazerezge ukaboni wakuti vilengiwa “vyambura mapendeka” vili kulengeka mu ndondomeko yakwenelera. (Job 9:10; Sal. 104:25) Kweni Taŵakhristu tikugomezga kuti Yehova wakagwiliskira nchito mzimu utuŵa pakulenga vinthu.
Mzimu Utuŵa Ukutovwira Kuŵa na Cipulikano mwa Ciuta
19. Kasi imwe muli na ukaboni wuli wakuti Ciuta waliko ndiposo kuti mzimu wake ukugwira nchito?
19 Nangauli tingamanya vyose yayi vyakukhwaskana na cilengiwa, kweni tingaŵa na cipulikano mwa Ciuta, tingamutemwa, ndiposo kumucindika. Para tili paubwezi na munyithu pakukhumbikwa vinandi, kuŵa na cipulikano mwa Ciuta nako kukukhumba vinandi. Ubwezi ukukhora comene para tamba kumanyana makora na munyithu, mwakuyana waka cipulikano cithu cikukhora para tikusambira vinandi vya Ciuta. Tikugomezga kuti waliko cifukwa wakuzgora malurombo ghithu ndipo tikuwona uwemi wa kulondezga malango ghake. Apo tikuwona ukaboni wakuti Yehova wakulongozga mendero ghithu, kutivikilira, kutitumbika para tikumuteŵetera, na kutipa ivyo tikukhumbikwira, tikusendelera comene kwa iyo. Vyose ivi vikutipa ukaboni wakukwana wakuti Ciuta waliko ndiposo kuti mzimu wake utuŵa ukugwira nchito.
20. (a) Cifukwa wuli Ciuta wakalenga kucanya, caru capasi, ndiposo ŵanthu? (b) Nchivici cicitikenge para tikulutilira kulongozgeka na mzimu utuŵa wa Ciuta?
20 Baibolo mbukaboni unyake wakuti Yehova wakugwiliskira nchito mzimu wake, cifukwa awo ŵakalilembanga “ŵakayowoyanga vyakufuma kwa Ciuta pakulongozgeka na mzimu utuŵa.” (2 Pet. 1:21) Para tikuŵazga Malemba, tilutilirenge kuŵa na cipulikano mwa Ciuta uyo wali kulenga vinthu vyose. (Uvu. 4:11) Yehova wakalenga vinthu cifukwa ca citemwa, uwo ni mukhaliro wake ukuru. (1 Yoh. 4:8) Ntheura, tiyeni tifwilirepo kovwira ŵanji kuti ŵasambire za Dada withu wa kucanya uyoso ni Mubwezi withu. Kweniso para tikulutilira kulongozgeka na mzimu wa Ciuta, tiŵenge na mwaŵi wa kusambira za Yehova kwamuyirayira. (Gal. 5:16, 25) Mphanyi tose talutilira kusambira za Yehova na milimo yake yikuru ndiposo kulongora kuti tikuwonga citemwa cake cikuru ico wakalongora pakulenga kucanya, caru capasi, ndiposo taŵanthu mwakugwiliskira nchito mzimu wake utuŵa.
[Mazgu ghamusi]
a Wonani buku la Is There a Creator Who Cares About You? pa peji 24, 25.
Kasi Mungalongosora?
• Kasi kucanya na caru capasi vikutisambizgaci za mzimu utuŵa wa Ciuta?
• Pakuti tili kulengeka mu cikozgo ca Ciuta, kasi tili na mwaŵi wuli?
• Cifukwa wuli tikwenera kusanda ukaboni wa cilengiwa?
• Kasi tingakhozga wuli ubwezi withu na Yehova?
[Cithuzithuzi pa peji 7]
Kasi ndondomeko iyo yili mu cilengiwa yikutisambizgaci?
[Kulongosora Cithuzithuzi]
Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Vithuzithuzi pa peji 8]
Kasi DNA yikugwira nchito wuli mu vyamoyo ivi?
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Kasi ndimwe ŵakunozgeka kuvikilira cipulikano cinu?