«Me oy bochʼo avuʼunic ti lec bij, ti oy lec cʼusi snaʼ chaʼye»

«Me oy bochʼo avuʼunic ti lec bij, ti oy lec cʼusi snaʼ chaʼye, acʼo yacʼ ta ilel ta sventa stalel xchiʼuc ta sventa cʼusi lec tspas. Biqʼuit acʼo yacʼ sba ta sventa li cʼusi xuʼ yuʼun ta sventa sbijile.» (SANTIAGO 3:13.)

1, 2. ¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa epal krixchanoetik ti pʼijik ta alele?

TI JECH xa albat ti akʼo xaval kaʼitik buchʼu ti mas pʼije, ¿buchʼu van chtal ta ajol? ¿Mi jaʼ van li atote? ¿Mi ameʼ van? ¿Junuk krixchano ti oy xa sjabilale? ¿Jun jchanubtasvanej ta universidad? Ti kʼusi chal ta junjuntal li krixchanoetik ta sventa li pʼijilale xuʼ me jaʼ jech xal ta skoj ti kʼuyelan chʼi tal xchiʼuk ti kʼuyelan xkuxlejale. Pe li voʼotik kʼuchaʼal yajtunelutik Jeovae jaʼ me tsots skʼoplal chkaʼitik ti kʼusi tsnop Dios ta sventa li pʼijilale.

² Mu skotoluk pʼij ch-ilatik yuʼun Dios li buchʼutik pʼij ch-albat skʼoplalik liʼ ta balumile. Jech kʼuchaʼal li Jobe, la xchiʼin ta loʼil jayvoʼ viniketik ti pʼijik yalojike, pe xi laj yale: «[Voʼone] mu jta junuc maʼ ti oy abijilique», xi (Job 17:10, Ch). Li jtakbol Pablo eke, xi la stsʼiba ta sventa jlom viniketik ti spʼajojik li yojtikinel Diose: «La scuyic ti lec bijique, pero bol cristiano icʼotic», xi (Rom. 1:22). Jech xtok, xi laj yal stuk Jeova ta stojolal li j-alkʼop Isaiase: «Toj abul abaic, voʼoxuc ti bijoxuc chacuy abaique», xi (Isa. 5:21).

3, 4. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa pʼijutik ta melele?

³ Kʼuchaʼal chkiltike, skʼan jsabetik lek smelolal kʼusi skʼan jpastik sventa xi jpʼijub lek ta melel, vaʼun jaʼ me jech lek chilutik li Diose. Proverbios 9:10 xi chal kaʼitike: «Me chquichʼtic ta mucʼ li Mucʼul Diose, jaʼ to te chlic bijubcutic batel; me chcotquintic batel li Mucʼul Diose, ta xjam lec jsatic», xi. Li pʼijil krixchanoe skʼan xiʼta lek li Diose xchiʼuk xichʼbe ta mukʼ li smantaltake. Pe ta sventa taje maʼuk noʼox skʼan jnaʼtik ti oy li Diose xchiʼuk ti yakʼoj smantaltake. Li jchʼunolajel Santiagoe ta xakʼ jnopbetik lek smelolal taje (kʼelo Santiago 3:13). Jkʼeltik lek li kʼusi chale: «Acʼo yacʼ ta ilel ta sventa stalel xchiʼuc ta sventa cʼusi lec tspas», xi. Jaʼ jech, skʼan me xkakʼtik ta ilel ta jkʼopojeltik xchiʼuk ta kʼusitik ta jpastik li melel pʼijilale.

⁴ Sventa pʼijutik lek ta melele, skʼan me xkichʼ jmeloltik, jtunestik li kʼusitik xkojtikintike xchiʼuk lek me jtunestik xtok li kʼusitik xkaʼibetik smelolale. ¿Kʼuxi chvinaj ta kabteltik ti oy jpʼijiltike? Li Santiagoe chal kaʼitik kʼuyelan stalelaltak li jun krixchano kʼalal oy spʼijile.a ¿Kʼuxi tskoltautik li kʼusi laj yal sventa lek xkil jbatik xchiʼuk li kermanotaktike xchiʼuk li yan krixchanoetike?

Ta jtalelaltik chvinaj mi pʼijutik ta melel

5. ¿Kʼu yelan stalelal li buchʼu pʼij ta melele?

⁵ Jech kʼuchaʼal laj xa kiltike, li Santiagoe chal kaʼitik ti tsakal skʼoplal ta lekil talelal li pʼijilale. Ta sventa ti jaʼ slikeb pʼijilal ti ta jxiʼtatik li Jeovae, li pʼijil krixchanoe ta me xakʼbe yipal ti jechuk stalelal kʼuchaʼal chal li smantaltak Diose xchiʼuk li beiltaseletik chakʼe. Mi junuk buchʼu ti pʼij xa onoʼox ivokʼe, pe xuʼ chi jpʼijub mi nopolik noʼox ta jchantik li Vivliae xchiʼuk mi ta jnopbetik lek smelolale. Li xchanel Vivlia xchiʼuk li snopel leke jaʼ me tskoltautik ta xchʼunel li mantal ta Efesios 5:1: «Chanbeic yoʼnton li Diose». Kʼalal mas ta jchanbetik stalelal li Jeovae mas me chi jpʼijub ta jtalelaltike, yuʼun li sbetake mas toj toyol oy (Isa. 55:8, 9). Jech noxtok, kʼalal ta jchanbetik stalelale, ta me xilik ti jelelutik li buchʼutik maʼukik ta tsobobbaile.

6. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ svinajeb ti ta jchanbetik stalelal Dios kʼalal bikʼit chkakʼ jbatike, xchiʼuk kʼu yelan stalelal li buchʼu bikʼit chakʼ sbae?

⁶ Mi «biqʼuit [chkakʼ jbatik] ta sventa li cʼusi xuʼ yuʼun ta sventa [pʼijilale]», jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel jtosuk ti ta jchanbetik stalelal li Jeova kʼuchaʼal chal Santiagoe. Li krixchano ti bikʼit chakʼ sbae manxo noʼox, pe taj xtok une, maʼuk me skʼan xal ti mu tsotsuk xakʼ sba kʼalal jech skʼan pasele. Akʼo mi muʼyuk spajeb li sjuʼel Jeovae, pe bikʼit chakʼ sba, jaʼ yuʼun muʼyuk chi jxiʼ chi jnopaj ta stojolal. Li xnichʼon Diose lek tajmek la xchanbe li stalelal sTot taje, jaʼ yuʼun xi laj yale: «Laʼic ta jtojol acotolic, voʼoxuc ti lubenoxuc yuʼun li tsatsal abtele, xchiʼuc li alal icatsile, vuʼun ta xcacʼ acux avoʼntonic. Jaʼ cuchic li icatsil cuʼune, jaʼ chanic cʼu xʼelan coʼnton yuʼun toj lec coʼnton, biqʼuit cacʼoj jba. Me jech chapasique, jech cux xi avoʼntonic», xi (Mat. 11:28, 29; Fili. 2:5-8).

7. ¿Kʼu yuʼun toj lek ta chanbel stalelal Moisés ta sventa ti bikʼit xkakʼ jbatike?

⁷ Li Vivliae chalbe skʼoplal krixchanoetik ti jaʼ laj yichʼik-o ojtikinel ti bikʼit chakʼ sbaike o ti manxoik noʼoxe, jech kʼuchaʼal li Moisese. Manchuk mi toj mukʼ ti kʼusi sbainoje, chichʼ albel skʼoplal ta melel ti «jaʼ jun vinic ti toj biqʼuit yacʼoj sba liʼ ta banamile» (Núm. 11:29; 12:3). Jvules ta joltik ti akʼbat yip yuʼun Jeova sventa tspasbe li kʼusi tskʼane. Li Jeovae toj lek chaʼi ta stunesel manxo krixchanoetik sventa tspas li kʼusi tskʼane.

8. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti xuʼ «biqʼuit [xkakʼ jbatik] ta sventa li cʼusi xuʼ yuʼun ta sventa [pʼijilal]» manchuk mi chʼabal jtukʼiltike?

⁸ Jamal xvinaj chaʼa, manchuk mi chʼabal jtukʼiltik xuʼ «biqʼuit [xkakʼ jbatik] ta sventa li cʼusi xuʼ yuʼun ta sventa [pʼijilale]». ¿Pe kʼu yelan xuʼ xkakʼtik ta ilel mas? Ti bikʼit chkakʼ jbatike o ti muʼyuk ta jtoy jbatike jaʼ me yabtel ek li xchʼul espiritu Jeovae (Gál. 5:22, 23). Jaʼ yuʼun chaʼa, jkʼanbetik me xchʼul espiritu Jeova xchiʼuk kakʼbetik me yipal ta yakʼel ta ilel li yabtel chʼul espiritue. Xuʼ me jpat koʼontontik ti tskoltautik ti akʼo bikʼituk xkakʼ jbatike. Li jtsʼibajom yuʼun Salmoe chalbe kaʼitik jun srasonal ti toj tsots skʼoplal ti akʼo jech jpastike, yuʼun la «ti buchʼu biqʼuit yacʼoj sbaique; ta [xtojobtasatik yuʼun Dios] ta spasel ti cʼusi leque» (Sal. 25:9, Ch).

9, 10. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik ti bikʼit xkakʼ jbatike?

⁹ Pe yikʼaluk van vokol chkaʼitik ti jechuk jtalelaltik kʼuchaʼal taje. Jaʼ van toj vokol-o chkaʼitik ti bikʼit chkakʼ jbatik ta skoj ti kʼuyelan li jchʼi tale. Jech noxtok, li krixchanoetik ta jpat jxokontike xuʼ van tstij koʼontontik ta spasel li kʼusi mu lekuke, xuʼ xalik ti jtupʼtik ta kʼokʼ li kʼokʼe. ¿Pe mi pʼijutik van ti jech ta jpastike? Ati jech oy kʼusi xlik tiluk skʼakʼal ta anae, ¿kʼusi cha tupʼ-o li kʼokʼe: mi jaʼ van chavakʼbe li kʼusi snaʼ xtile o mi ta voʼ van cha tupʼ? Mi jaʼ chavakʼbe li kʼusi snaʼ xtile, jaʼ noʼox chtil-o mas li kʼokʼe, pe mi voʼ la avakʼbee ta xtupʼ ta melel. Jaʼ yuʼun xi chal li Vivliae: «Li cʼunil tacʼovele jaʼ tspajes li cʼacʼal oʼntonale; yan li tsots tacʼovele jaʼ tsliques cʼacʼal oʼntonal», xi (Pro. 15:1, 18). Jech oxal chaʼa, mi oy bu tsaʼ joltik junuk ermano o yan krixchanoe, skʼan me bikʼit xkakʼ jbatik, vaʼun jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti oy jpʼijiltik ta melele (2 Tim. 2:24).

¹⁰ Jech kʼuchaʼal laj xa kaltike, li krixchanoetik ti ventainbilik yuʼun stalelal balumile mi jtsetʼuk lek yoʼontonik, mi jaʼuk manxoik, xchiʼuk xtok muʼyuk maʼ ti chʼabal kʼop yuʼunike. Jaʼ yuʼun li yajtsʼaklom Cristoe ep ta xil krixchanoetik ti chopol tajmek stalelalike xchiʼuk ti tstoy sbaike. Ta sventa ti snaʼoj Santiago ti vaʼ yelane, laj yalbe yermanotak ti mu me xakʼ sbaik ta sokesel yuʼun li stalelal balumile. ¿Kʼusi mas xuʼ jchantik ta sventa li kʼusi laj yale?

Stalelaltak li buchʼutik muʼyuk pʼijike

11. ¿Kʼu yelan stalelal li buchʼu muʼyuk pʼij ta melele?

¹¹ Li Santiagoe toj jamal laj yalbe skʼoplal ti kʼuyelan stalelal li buchʼu muʼyuk pʼij ta melele (kʼelo Santiago 3:14). Li «yitʼixal yoʼnton» xchiʼuk «xchopolil yoʼnton» jun krixchanoe, jaʼ me svinajeb li kʼusi tskʼan noʼox jbekʼtaltike, maʼuk likem talel ta stojolal Dios. Jkʼelbetik skʼoplal kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal jaʼ tspasutik ta mantal li talelaletik taje. Li ta Jerusalene te oy li Chʼulna yuʼun li Chʼul Mukinale, te vaʼanbil ta jsep epal osil ti bu la laj yichʼ milel xchiʼuk mukel ta alel li Jesuse. Veno, li ta chʼulna taje oy vakchop yajtsʼaklomtak Cristo ta alel ti tsventainik taje, pe muʼyuk lek xil sbaik, yuʼun ta onoʼox stsak sbaik ta kʼop. Li ta sjabilal 2006, li revista Time chal kaʼitik ti oy xa jutuk skʼakʼalile, li paleetike oy «jayibuk ora la smaj sbaik [...] xchiʼuk la sjisbe sbaik li yaviltak kantela ti jun smukʼtikile». Ta skoj ti toj echʼem chaʼiik li loʼlael ta jujuntale, jaʼ yakʼojbeik skʼej jun jmusulman li syaveal chʼulnae.

12. ¿Kʼusi xuʼ chkʼot ta pasel kʼalal muʼyuk chkakʼtik ta ilel li melel pʼijilale?

¹² Li ta melel stsobobbail yajtsʼaklom Cristoe, muʼyuk me jech chbat ta mas xchopol talelalik ti jechuke. Pe ta skoj ti chʼabal jtukʼiltike, bateltike oy jlom ermanoetik ti solel mu xaʼibeik smelolal ti jaʼ tskʼan tstsakbatik ta mukʼ li kʼusi chalike, vaʼun jaʼ chlik-o kʼop. Li jtakbol Pabloe laj yal ti jech la tspasik li stsobobbail jcorintoetik ta baʼyel sigloe, jaʼ yuʼun xi laj yalbe li ermanoetike: «Ta to xatiʼ-oʼnta abaic; ta to xasaʼilanic cʼop. ¿Me mu jaʼuc yabtel abecʼtalic leʼe? ¿Me mu jaʼuc coʼol chapas achiʼuquic li yan cristianoetique?», xi (1 Cor. 3:3). Kʼux ta alel, pe li vokolil ta tsobobbaile jalij to batel. Li jchʼunolajelutik avie, skʼan me jchabi jbatik sventa mu x-abtej ta jtsobobbailtik li chopol talelalil taje.

13, 14. Alo kaʼitik kʼusitik xuʼ xkʼot ta pasel ti jaʼ te chvinaj li yabtel bekʼete.

¹³ Li vaʼ yelan xchopolil koʼontontik taje xuʼ me ta kʼunkʼun x-och echʼel li ta tsobobbaile, manchuk mi muʼyuk tsots skʼoplal yilel ti kʼusi chkʼot ta pasele. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chichʼ vaʼanel jpʼejuk Salon sventa tsobobbaile jelel me ti kʼuyelan tsnop kʼusi tspasike. Yikʼaluk van ch-ilin jun ermano ta skoj ti mu xchʼunbat chil li kʼusi laj yal chichʼ pasele, chlik utvanuk o jamal chlik bikʼtal kʼopojuk ta sventa ti kʼusi laj yichʼ nopele. Yikʼaluk van mu xa skʼan xkoltavan li ta svaʼanel salone. Ti buchʼu jech stalelale jaʼ me chchʼay ta sjol ti mu jtostosuk noʼox kʼusi skʼan pasel sventa lek xlokʼ li abtelal ta tsobobbaile, moʼoj, yuʼun ti kʼusie skʼan muʼyukuk kʼop ta stojolal li ermanoetike. Chakʼbutik sbendision Jeova mi bikʼit chkakʼ jbatike, yan mi saʼ kʼop ta jpastike muʼyuk (1 Tim. 6:4, 5).

¹⁴ Xi to jkoʼoltastik noxtoke. Li ta tsobobbaile oy jun ermano ti ep xa jabil chtun ta mole, pe li yantik moletike chakʼik venta ti mu xa staʼo chtun ta mol kʼuchaʼal chal Vivliae. Kʼalal chvulaʼanatik yuʼun li jkʼelvanej ta sirkuitoe, chakʼ venta ti oy xa onoʼox yichʼoj tojobtasel li ermano taje pe muʼyuk bu lekubem-o, jaʼ yuʼun ta xal ek ti akʼo xlokʼ li ta yabtel kʼuchaʼal mole. ¿Kʼusi van tspas li ermanoe? ¿Mi bikʼit van chakʼ sba xchiʼuk muʼyuk ta kʼop chchʼam ti kʼusi koʼol laj yichʼ nopele xchiʼuk mi chchʼam van li beiltaseletik ta Vivlia laj yakʼ yan moletike? ¿Mi ta xakʼbe yipal sventa spas yuʼun yan velta li kʼusi skʼan pasel sventa x-och ta jkʼelvaneje? ¿O mi ta van x-ilin-o ti pojbat li smotone xchiʼuk mi chlik van yitʼixan li yantik moletike? ¿Mi oy van srasonal ti te xvulvun chal ti xuʼ to xtun ta mol ti mu jechuk chalik li yantike? Sventa pʼij xakʼ ta ilel stalelale, skʼan bikʼit xakʼ sba, stsak ta mukʼ li kʼusi laj yichʼ nopele xchiʼuk ti xchʼam li tojobtasel laj yakʼ li moletike.

15. ¿Kʼu yuʼun skʼan jtsaktik lek ta mukʼ xa naʼ li kʼusi yakʼoj ta naʼel Dios ta Santiago 3:15, 16?

¹⁵ Pe taje maʼuk noʼox me xuʼ te xvinaj li yitʼixal koʼontontike xchiʼuk li xchopolil koʼontontike, jaʼ yuʼun skʼan me xkakʼbetik yipal ti jtentik lokʼel ta jtojolaltik li talelaletik taje (kʼelo Santiago 3:15, 16). Li jchʼunolajel Santiagoe, «sventa noʼox banamil» la sbiiltas, yuʼun maʼuk chakʼ ta ilel lekilal ta mantal. Chal xtok ti «stalel noʼox cristiano[e]» yuʼun jechtik stalelal kʼuchaʼal chonbolometik ti mu snaʼik snopele. «Jaʼ sventa pucuj», xi ta slajebal xtok, yuʼun jaʼ chakʼ ta ilel li stalelaltak pukujetike. Jamal xvinaj chaʼa, ti skʼan me mu jechuk stalelal li yajtsʼaklom Cristoe.

16. ¿Kʼusi skʼan jpas jkotoltik, xchiʼuk kʼuxi tspas kuʼuntik?

¹⁶ Jkotoltik li ta tsobobbaile skʼan me jkʼeltik kʼuyelan li jtalelaltike xchiʼuk ti xkakʼbetik yipal ta sjelel li jchopol talelaltike. Mas to me skʼan jech spasik li jkʼelvanejetike, yuʼun jaʼ ti chchanubtasvanik ta tsobobbaile. Pe skʼan me xkakʼtik venta ti mu kʼunuk ta tenel batel taje; jaʼ tsots-o chkaʼitik ti naka jpas mulilutike xchiʼuk li stalelal balumile. Xkoʼolaj xchiʼuk chi jmuy ta vits ti achʼeltike xchiʼuk ti bilil ta jyalele. Ti chʼabal kʼusi jtsak-o kikobtike, ta xi jachʼutik. Veno, pe li yajtunelutik Diose ta jtsak kikobtik xkaltik li ta tojobtaseletik ta Vivliae xchiʼuk xtok, bal chkaʼitik li koltael chakʼ ermanoetik ta spʼejel Balumile; jaʼ yuʼun xuʼ mu xi jmak ta be (Sal. 73:23, 24).

Ti kʼuyelan skʼan xakʼ ta ilel stalelalik li buchʼutik pʼije

17. ¿Kʼusi tspasik li buchʼutik pʼijik kʼalal tstaik sujel ta mulile?

¹⁷ Kʼelo Santiago 3:17. Li avi une kalbetik skʼoplal jlomuk talelaletik ta sventa ti oy «li jbijiltic chlic tal ta stojol Diose». June jaʼ ti sak chkakʼ jbatike. Taje jaʼ jun lekil talelalil ti chʼabal yikʼobale, chvinaj ta kʼusitik ta jpastik xchiʼuk ta kʼusitik oy ta koʼontontik. Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼuchaʼal jchʼunolajelutike skʼan me jpʼajtik ta anil skotol li kʼusi chopole, ta orauk noʼox me jtentik komel. Kʼalal tstij ta uni martiyo li xnuruchʼil yolon jutuk sjol kakantik li doktore, ta anil chachʼ sba li koktike. Ta jech noʼox ta anil tspas stuk; muʼyuk bu baʼyel ta jnoptik mi ta jxachʼtik. Jaʼ jech ek un, li yajtsʼaklom Cristo ti sak yoʼontone xchiʼuk ti chanem sjol yoʼonton ta Vivliae ta anil me tsten li kʼusitik chopol tsnuptane (Rom. 12:9). Li ta Vivliae ta jtabetik skʼoplal krixchanoetik ti jech la spasike, jech kʼuchaʼal José —li skerem Jacobe— xchiʼuk li Jesuse (Gén. 39:7-9; Mat. 4:8-10).

18. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti 1) muʼyuk ta jsaʼtik kʼope? 2) jaʼ ta jsaʼtik li lekilale?

¹⁸ «Li jbijiltic chlic tal ta stojol Diose» jaʼ me tskoltautik xtok ti akʼo mu jsaʼtik kʼope, jaʼ xkaltik, ti jtentik lokʼel mi naka saʼ kʼop kabteltike xchiʼuk li kʼusitik ta jpastik mi jaʼ chchʼayes li lekilale. Xi chal Santiago ta sventa taje: «Li bochʼotic chacʼ persa ch-abtejic ta sventa acʼo muʼyucuc cʼope, jun yoʼnton scʼajbe sat li yabtelique, jaʼ li cʼusi tuqʼue», xi (Sant. 3:18). Jkʼelbetik lek skʼoplal liʼe: «Li bochʼotic chacʼ persa ch-abtejic ta sventa acʼo muʼyucuc cʼope». ¿Mi nabil jkʼoplaltik ta tsobobbail ti jaʼ ta jsaʼtik li lekilale, o mi kʼajomal noʼox ta jsokestik? ¿Mi nopolik noʼox chi j-ilin xchiʼuk mi chopol chaʼi sba kuʼuntik li yantike? ¿Mi ta jsetʼ-juteb noʼox kʼusi chi j-ilin-o? ¿Mi chkaltik tajmek ti akʼo stsʼikik ti kʼukelantike, o mi chkakʼbetik yipal ti bikʼit chkakʼ jbatik ta stenel lokʼel li jtalelaltik ti yuʼun oy sraosonal ti chopol ta melel chaʼiik li yantike? ¿Mi nabil jkʼoplaltik ti chkakʼbetik yipal ti oyuk lekilale, ti ta anil chi j-akʼvan ta pertone xchiʼuk ti ta jchʼay ta joltik ta anil li smul yantike? Mi ta jkʼeltik lek tajmek ti kʼukelantike, xuʼ van chkakʼtik venta ti skʼan to xlekub lek li jtalelaltik sventa xkakʼtik ta ilel «li jbijiltic chlic tal ta stojol Diose».

19. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa rasonuk jtalelaltik xi j-ojtikinee?

¹⁹ Li Santiagoe laj yal ti «jbijiltic chlic tal ta stojol Diose» te chvinaj noxtok ti kʼalal rason noʼox jtalelaltike. ¿Mi nabil jkʼoplaltik ti jnaʼ noʼox xkakʼ jbatik ta pasel ta mantal kʼalal muʼyuk junuk tojobtasel ta Vivlia ti chal kaʼitik kʼusi skʼan pasele xchiʼuk ti muʼyuk te xi jvulvun chkaltik ti jechuk spasik kʼuchaʼal chkaltike? ¿Mi lek noʼox koʼontontik yilojik li krixchanoetike xchiʼuk mi jtakʼtik noʼox kʼoponel? Skotol taje jaʼ me chakʼ kiltik ti rason krixchanoutik xae.

20. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel mi jech jtalelaletik kʼuchaʼal laj kaltik liʼ ta xchanobile?

²⁰ Mi jkotoltik chkakʼbetik yipal ta yakʼel ta ilel li talelaletik laj yal Santiagoe, oy noʼox me lekilal li ta tsobobbaile (Sal. 133:1-3). Jech ta melel, kʼalal bikʼit chkakʼ jbatik, muʼyuk ta jsaʼtik kʼop xchiʼuk ti rasonutik noʼoxe, jaʼ me jech lek chkil jbatik xchiʼuk li yantike. Jech xtok, ta me xkakʼtik ta ilel «li jbijiltic chlic tal ta stojol Diose». Oy to yan kʼusi tskoltautik ti jechuk jtalelaltike: jaʼ ti jechuk xkiltik li yantik kʼuchaʼal chil Jeovae. Ta jkʼeltik ta yan xchanobil taje.

[Tsʼibetik ta yok vun]

Kʼusi cha takʼ?

• ¿Kʼusi ti tspʼijubtasutik ta melele?

• ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel mas «li jbijiltic chlic tal ta stojol Diose»?

• ¿Kʼu yelan stalelalik li buchʼutik muʼyuk «li [spʼijilik] chlic tal ta stojol Diose»?

• ¿Kʼusi atalelaltak anopoj cha tsʼites?

[Lokʼol ta pajina 23]

¿Kʼuxi xuʼ ch-och ta stojolal ermanoetik li chopol oʼontonale?

[Lokʼol ta pajina 24]

¿Mi ta anil ta jtentik komel li kʼusi chopole?

[Lokʼol ta pajina 24]