Mu jchʼaktik li kʼusi spasoj ta jun li Diose
«Muc xa chibicuc, jun xa noʼox icʼotic. Jaʼ yuʼun li bochʼotic laj xa spas ta jun li Diose, muʼyuc bochʼo xuʼ ta svocʼ.» (MATEO 19:6.)
1, 2. Jech kʼuchaʼal chal Vivlia xchiʼuk li kʼusi chkil ta jkuxlejaltike, ¿kʼu yuʼun stalel ti chkʼot vokol ta xkuxlejalik bakʼintik li buchʼutik nupunemike?
NOPO avaʼi ti chlik xa atam batel abe ta akaro ti nom tajmek bu cha bate. ¿Mi ta van xa nuptan vokol xa naʼ ti kʼu sjalil cha xanave? Ta me jloʼla jbatik mi ta jnoptik ti muʼyuke. Yuʼun xuʼ van butʼul ta tok li bee o yakal chakʼ voʼ, ta skoj taje xuʼ van mas kʼun xchiʼuk skʼan oyuk apʼijil xa tsʼot batel li akaroe. Jech xtok, xuʼ van tsok li akaroe xchiʼuk mu smeltsaj avuʼun atuk, jech oxal skʼan van chavikta ta tiʼ be xchiʼuk xbat asaʼ tal koltael. Ta skoj taje, ¿mi ta van xa nop ti muʼyuk lek ti la lokʼ ta xanbale xchiʼuk ti skʼan xa ten komel li akaroe? Moʼoj ta melel. Jnaʼojtik ti xuʼ jtatik vokol kʼalal chi jlokʼ ta xanbale, kʼalal jech chkʼot ta pasele, ta jkʼeltik kʼusi stakʼ jpastik xtok.
2 Jaʼ jech ek li ta nupunele. Mu me xuʼ xichʼ alel ti muʼyuk chichʼ tael vokolile xchiʼuk muʼyuk me lek mi ta snopik ti naka muyubajel xa noʼox ta staik li buchʼutik tsnop chnupunike. Li ta 1 Corintios 7:28, li Vivliae lek jamal chal ti buchʼu nupuneme ta «xʼayan liquel svocol». ¿Kʼu yuʼun? Ta jaypʼeluk noʼox kʼope, jaʼ ti yuʼun jpas muliletike xchiʼuk ti kuxulik ta jun kʼakʼal ti «xiʼbal sba[e], yuʼun naca vocol ta xvul ta loqʼuel» (2 Timoteo 3:1, Ch; Romanos 3:23). Jaʼ yuʼun ta xilik vokol bakʼintik, manchuk mi lek xil sbaik xchiʼuk mi tskʼan chchʼunik li beiltaseletik chakʼ Diose.
3. 1) Li epal krixchanoetik avie, ¿kʼu yelan ta xilik li nupunele? 2) ¿Kʼu yuʼun chakʼbeik yipal bu kʼalal xuʼ yuʼunik sventa yikʼojuk-o sbaik li yajtsʼaklomtak Cristoe?
3 Li kʼusi baʼyel tsnopik krixchanoetik avi kʼakʼal kʼalal chil svokolik ta snupunelike jaʼ ti tslajesbeik-o skʼoplale. Li xtuchʼel nupunel ta registro civil ta epal lumetike, epajem tajmek. Pe li melel yajtsʼaklomtak Cristoe tskʼelik kʼuxi ta xchapanik li skʼopike muʼyuk bu chjatavik ta skoj. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun chʼul chilik li nupunele, jaʼ jun matanal yakʼoj Jeova. Ta sventa li buchʼutik nupunemike, li Jesuse xi laj yale: «Li bochʼotic laj xa spas ta jun li Diose, muʼyuc bochʼo xuʼ ta svocʼ», xi (Mateo 19:6). Jnaʼojtik ti mu kʼunuk ta yakʼel ta jkuxlejaltik li mantal taje. Ep ta velta, li utsʼ-alalile, li buchʼutik tstojobtasik li buchʼutik nupunemike xchiʼuk yan krixchanoetik ti muʼyuk chchʼunik li beiltaseletik ta Vivliae chalbeik li buchʼutik nupul tsʼakalik ti akʼo xchʼak sbaik o akʼo xtuchʼ snupunelik ta registro civil akʼo mi muʼyuk sprevail ta Vivlia ti xuʼe.a Pe li yajtsʼaklomtak Cristoe snaʼojik ti jaʼ mas lek ti chchap li skʼopike xchiʼuk ti teuk-o li snupunelike maʼuk ti anil xa chtuchʼike. Toj tsots me skʼoplal ti ta slikebal onoʼox kakʼ ta koʼontontik spasel jech kʼuchaʼal tskʼan li Jeovae, maʼuk ti kʼuyelan chtojobtasvan krixchanoetike (Proverbios 14:12).
Kʼuxi ta tsalel li vokoliletike
4, 5. 1) ¿Kʼusitik vokolal xuʼ xlik li ta nupunele? 2) ¿Kʼu yuʼun toj jtunelik li beiltaseletik ta sKʼop Diose xchiʼuk ti toj jtunelik akʼo mi xlik kʼop li ta nupunele?
4 Melel ti ta onoʼox xilik vokolil bateltik skotol li buchʼutik nupunemike, akʼo mi mu skotoluk tsots li kʼopetik chlike. Akʼo mi jech, oy jlom buchʼutik nupunemike tsots ta jyalel li skʼopike, ti oy xa ta vokol li snupunelike. Xuʼ van tskʼanbeik koltael junuk jkʼelvanej ti jaʼ yajtsʼaklom Cristo ti nupunem xchiʼuk ti lek chaneme. Pe li vokoliletik taje maʼuk skʼan xal ti yuʼun jecheʼ ta jyalel li snupunelike. Jaʼ noʼox chakʼ ta ilel ti tsots skʼoplal skʼan jchʼuntik li beiltaseletik ta Vivliae.
5 Li Jeovae jaʼ li Jpasvanej yuʼun krixchanoetike xchiʼuk jaʼ li Buchʼu la slikes li nupunele, jech oxal jaʼ snaʼoj lek li kʼusi chtun kuʼuntik sventa xi jmuyubaj ta jnupuneltike. Li sjakʼobile jaʼ: ¿mi ta van jchʼunbetik li tojobtaseletik chakʼbutik ta sKʼope? Mi ta jchʼuntike, muʼyuk me bu chopol chkaʼitik ta tsʼakal. Li Jeovae xi laj yalbe li steklumal ta voʼnee: «Toj lec ti lajuc achʼun li cʼusitic laj calbote, yantic iʼepaj batel alequilal jech chac cʼu chaʼal nojelal ucʼum ti jechuque; muʼyuc spajeb chata cʼusi lec jech chac cʼu chaʼal nab ti mu xpaj ta yucʼlajetele», xut (Isaías 48:18). Kʼalal chichʼ chʼunel li mantaletik ta Vivliae jaʼ me tskoltautik sventa lek xbat li jnupuneltike. Jkʼeltik baʼyel li tojobtaseletik ta sventa malaliletike.
«Cʼano me avajnilic»
6. ¿Kʼusi mantal chal Vivlia ta sventa li viniketik ti nupunemike?
6 Li skarta jtakbol Pablo ti la stak batel ta Efesoe yichʼoj mantaletik ti lek jamalik skʼoplal sventa li viniketik ti nupunemike. Xi la stsʼibae: «Viniquetic, cʼano me avajnilic jech chac ʼu chaʼal scʼanoj steclumal li Cristoe, yuʼun laj yacʼ sba ta milel ta scoj. Jaʼ yuʼun li viniquetique tscʼan jech acʼo scʼan yajnilic ec jech chac cʼu chaʼal cʼux ta yoʼnton sbecʼtal stuquique. Li bochʼo lec scʼanoj yajnile jaʼ scʼanoj sba stuc chcʼot. Yuʼun muʼyuc bochʼo tsbaj li sbecʼtal stuque. Lec tsmacʼlin, lec chcʼuxubin jech chac cʼu chaʼal tspasbe steclumal li Cristoe. Jaʼ yuʼun viniquetic, cʼano me avajnilic jujunoxuc jech chac cʼu chaʼal cʼux ta avoʼnton [o akʼanoj] abecʼtal atuquique», xi (Efesios 5:25, 28, 29, 33).
7. 1) ¿Kʼusi ti tsots skʼoplal skʼan oyuk li ta snupunel yajtsʼaklom Cristoe? 2) ¿Kʼuxi xuʼ chakʼik ta ilel ti skʼanoj-o yajnilik li malaliletike?
7 Li Pabloe muʼyuk bu chalbe skʼoplal skotol li kʼopetik ti xuʼ chlik ta stojolal li buchʼutik nupunemike. Moʼoj, yuʼun jaʼ chalbe skʼoplal li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan oyuk xchiʼuk ti xuʼ xchapan li kʼopetik ta nupunele: li kʼanelale. Jech, vukub velta chichʼ alel li kʼanelal ta versikuloetik laj kaltike. Akʼo venta ti kʼalal laj yal «cʼano me avajnilic» ti xi li jtakbol Pabloe, li ta kʼop ti la stsʼiba taje jaʼ smelolal ti akʼo skʼan-o li yajnilike. Ta melel, laj yakʼ venta ti jaʼ mas kʼun ti chlik kʼanvankutike ti jaʼ mas tsots ti jech chi jkʼanvan-oe. Taje yuʼun mas ti avi «slajebal cʼacʼale», yuʼun ep krixchanoetik «jaʼ noʼox tspasic cʼusi tscʼan stuquic» xchiʼuk «muʼyuc xcʼuxul yoʼntonic» (2 Timoteo 3:1-3). Li kʼusitik taje yakal tslilinbe skʼoplal epal nupuneletik li avie, pe li jun malalil ti chkʼanvane muʼyuk bu chakʼ sba ta ventainel ta snopben xchiʼuk ta stalelal li balumil ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontone (Romanos 12:2).
Kʼuxi xuʼ xavakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun avajnile
8, 9. ¿Kʼusitik chtun yuʼun li ajnilal ti skʼan x-akʼbat yuʼun li smalal ti jaʼ yajtsʼaklom Cristoe?
8 Mi malalilot ti yajtsʼaklomot Cristoe, ¿kʼuxi chavakʼbe yil ti akʼanoj ta melel li avajnile xchiʼuk ti cha pʼaj ti muʼyuk xkʼuxul oʼontonale? Li ta skarta Pablo ti la stak batel ta Éfeso laj kalbetik skʼoplale, laj yal ti oy chaʼtos kʼusi skʼan spase: tsmakʼlin li yajnile, jaʼ xkaltik, chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼune xchiʼuk chchabi, chkʼuxubin jech kʼuchaʼal chkʼuxubin sbekʼtal stuke. ¿Kʼutik yelan xuʼ chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun yajnile? Jtose jaʼ ti chakʼbe sveʼele, skʼuʼ spokʼ o yan kʼusitik. Li Pabloe xi laj yalbe li Timoteoe: «Ti buchʼu mu xcʼuxubin ti yutsʼ yalale, mi jaʼuc ta xcʼuxubin ti cʼu yepal ta yut sna ti cʼalal tsots scʼoplal scʼan cʼuxubinele, ti buchʼu jech taje, laj xa svalopatin comel ti ta xal cʼotem ta yoʼnton ta xchʼunel ti Cajvaltique, xchiʼuc jaʼ xi to smucʼul ti buchʼu maʼuc jchʼunolajele», xi (1 Timoteo 5:8, Ch).
9 Pe mu baluk noʼox ti chakʼbe sna, sveʼel xchiʼuk skʼuʼ spokʼe. ¿Kʼu yuʼun ti moʼoje? Yuʼun li malalile xuʼ van ep chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun yajnile, pe xuʼ van muʼyuk tskʼelbe li kʼusitik oy ta yoʼontone xchiʼuk li kʼusitik chtun yuʼun ta sventa Diose. Li kʼusitik ta sventa Diose jaʼ me mas tsots skʼoplal. Melel onoʼox ti oy ep viniketik yajtsʼaklomtak Cristo ti ep yabtelik ta tsobobbaile. Pe ti oy ep yabtel ti tsots skʼoplal sventa tsobobbaile maʼuk smelolal ti xuʼ tspoj-o sba sventa mu spas li kʼusitik akʼbil sbain yuʼun Diose, ti jaʼ jolil kʼotem ta yutsʼ yalale (1 Timoteo 3:5, 12). Leʼ xa jayibuk jabile, li revista liʼe xi laj yal ta sventa taje: «Jech kʼuchaʼal tskʼan li Vivliae, xuʼ xichʼ alel ti xchabiel chijetike chlik ta jnatik. Mi muʼyuk tskʼel yutsʼ yalal li jun mole, xuʼ chakʼ ta vokol li biiltasel yichʼoje», xi.b Jamal ta kʼelel chaʼa ti toj tsots skʼoplal ti akʼo xavakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun li avajnile xchiʼuk ti xa kʼelbe li kʼusitik oy ta yoʼontone, pe li kʼusi mas to tsots skʼoplale jaʼ li kʼusitik ta sventa Diose.
Kʼuxi xuʼ xa chabi li avajnile
10. ¿Kʼuxi xuʼ xchabi yajnil li malalile?
10 Mi akʼanoj li avajnile, jaʼ me tstijbot avoʼonton sventa cha chabi xchiʼuk cha kʼuxubin. Taje ep kʼutik yelan xuʼ xa pas. Li baʼyele, jaʼ ti xa chʼakbe lek yoraile. Yuʼun mi muʼyuke, xuʼ me tsikub ti skʼanojote. Nopo avaʼi xtok, li avajnile tskʼan van cha chʼakbe mas yorail chaʼi sventa cha chiʼin ta loʼil xchiʼuk chavaʼibe li kʼusi chale, xuʼ van mu jechuk chavaʼi li voʼote. Mu baluk noʼox ti chavalbe akʼanoje. Skʼan me kʼanbil chaʼi sba avuʼun. Li Pabloe xi la stsʼibae: «Mu me jaʼuc noʼox chasaʼic li cʼusi lec chavaʼay atuquique; jaʼ saʼic li cʼusi jaʼ sventa slequilal yan achiʼilique», xi (1 Corintios 10:24). Li malalil ti chkʼanvane skʼan me skʼel lek li kʼusitik chtun yuʼun ta melel li yajnile (Filipenses 2:4).
11. Ti kʼuyelan tskʼopon yajnil jun vinike, ¿kʼusi xuʼ chkʼot ta pasel ta sventa ti kʼu yelan oy ta stojolal Dios xchiʼuk ta tsobobbaile? (Kʼelo xtok li tsʼib ta yok vune.)
11 Yan ti kʼuyelan xuʼ xa chabi li avajnile jaʼ ti xavichʼ ta kʼux ta akʼopojel xchiʼuk ta kʼusitik cha pase (Proverbios 12:18). Li Pabloe xi la stsʼibabe li jchʼunolajeletik ta Colosae: «Viniquetic, cʼano me li avajnilique. Mu me toj simaronuc xapas abaic ta stojol», xi (Colosenses 3:19). Jech kʼuchaʼal chal jlik livroe, li slajeb xa jpʼel kʼop laj yal Pabloe xuʼ la chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «mu xa pʼis ta akiaraik» o «mu xa pas ta amosoik». Ta melel, li malalil ti toj simaron chakʼ sbae —mi ta sna o ta stojolal yantik— muʼyuk chakʼ ta ilel ti skʼanoj li yajnile. Kʼalal toj simaron cha kʼopon li avajnile, ta me sok ti kʼuyelan oyot ta stojolal Diose. Li jtakbol Pedroe xi laj yalbe li malaliletike: «Nopic me cʼu xʼelan lec jun avoʼnton achiʼuc li avajnilique. Cʼux me xavaʼyic, ichʼic me ta mucʼ. Naʼic me ti jaʼ cʼunic li stuquique xchiʼuc ti coʼol icʼbiloxuc yuʼun Dios xuʼ chavichʼic li cuxlejal ti mu snaʼ xlaje. Me jech chapasique, muʼyuc macal chcʼot ta be acʼopic ti cʼalal chacʼopanic Diose», xi (1 Pedro 3:7).c
12. ¿Kʼusi xuʼ xchan li jchʼunolajel malalil ta sventa ti kʼu yelan la xkʼuxubin tsobobbail li Jesuse?
12 Mu me xa nop ti ta jech noʼox ch-ayan li kʼanelal chakʼbot avajnile. Akʼilanbo yil ti akʼuxubinoje. Ti kʼuyelan la xkʼuxubin tsobobbail li Jesuse jaʼ jun skʼelobil sventa li jchʼunolajel malaliletike. Li stuke la skʼan, laj yakʼbe yil slekil yoʼonton xchiʼuk la xkʼuxubin li yajchankʼoptake, manchuk mi ep ta velta laj yakʼik ta ilel ti chopol stalelalike. Jaʼ yuʼun xuʼ xi laj yalbe li buchʼutik tee: «Laʼic ta jtojol [...,] yuʼun toj lec coʼnton, biqʼuit cacʼoj jba. Me jech chapasique, jech cux xi avoʼntonic», xi (Mateo 11:28, 29). Li jchʼunolajel malalile chchanbe stalelal li Jesuse xchiʼuk jech chkʼuxubin yajnil jech kʼuchaʼal la xkʼuxubin tsobobbail li Cristoe. Li vinik ti skʼanoj ta melel li yajnile xchiʼuk ti chakʼ ta ilel ta skʼopojel xchiʼuk ta kʼusitik tspase, jaʼ me snioʼal siketel oʼontonal xchiʼuk muyubajel chaʼi li yajnile.
Ajnilaletik ti chchʼunik li beiltaseletik ta Vivliae
13. ¿Kʼusi beiltaseletik ta Vivlia toj jtunel sventa li ajnilaletike?
13 Li Vivlia xtoke yichʼoj tal beiltaseletik ti toj jtunelik sventa li ajnilaletike. Efesios 5:22-24, 33 xi chale: «Li antsetique acʼo yichʼ ta mucʼ [o «akʼo xchʼunbe smantal», NM] smalalic jech chac cʼu chaʼal chichʼic ta mucʼ li Cajvaltique. Yuʼun li vinique jaʼ jolil cʼotem yuʼun li yajnile, jech chac cʼu chaʼal li Cristoe jaʼ Jolil cʼotem yuʼun scotol li steclumale, jaʼ li sbecʼtal cʼoteme. Xchiʼuc jaʼ Jcoltavanej yuʼun. Jech chac cʼu chaʼal chquichʼtic ta mucʼ Cristo, vuʼutic li steclumalutique, jaʼ jech acʼo yichʼ ta mucʼ [o «akʼo xchʼunbe smantal», NM] smalal li antsetique, acʼo spasic scotol li cʼusi oy ta sventaique. [...] Li antsetique, acʼo yichʼ ta mucʼ li smalalique».
14. Kʼalal chal Vivlia ti akʼo xchʼunik mantal li antsetike, ¿kʼu yuʼun muʼyuk bu chyalesbat skʼoplalik?
14 Kʼelavil kʼu to yepal sbalil laj yakʼbe Pablo li xchʼunel mantal xchiʼuk li ichʼel ta mukʼe. Li ajnilale chichʼ vulesbel ta sjol ti skʼan xchʼunbe smantal li smalale, jech kʼuchaʼal yaloj li Diose. Skotol li kʼusitik kuxajtik ta vinajel xchiʼuk ta Balumile, oy buchʼu sventainoj. Li Jesús eke, chchʼunbe smantal li Jeovae (1 Corintios 11:3). Jech ta melel, li ajnilale mas kʼun chaʼi chchʼunbe smantal smalal mi oy smelolal chventainvan li malalile.
15. ¿Kʼusi tojobtaseletik ta jtatik ta Vivlia sventa li ajnilaletike?
15 Li jchʼunolajel ajnilale skʼan «acʼo yichʼ ta mucʼ li smalal[e]», jech kʼuchaʼal lek jamal laj yal li Pabloe. Skʼan xakʼ ta ilel «slequil yutsil [y]oʼntonic» xchiʼuk «muʼyuc cʼusi xal [yoʼontonik]», mu me skontrain smalal, mu me stoy sba xchiʼuk mu me spas ti mu xakʼ sba ta ventainele (1 Pedro 3:4). Jech xtok, skʼan ch-abtej ta sjunul yoʼonton sventa slekilal li yutsʼ yalale xchiʼuk ti tstsak ta mukʼ li jolil yuʼune (Tito 2:4, 5). Tskʼel ti lekuk xkʼopoj ta stojolal li smalale xchiʼuk ti mu me kʼusi spas ti chakʼ-o ta kʼexlale. Jech xtok, chakʼbe yipal tskolta smalal sventa lekuk xbat yuʼun li kʼusi tsnop tspase (Proverbios 14:1).
16. ¿Kʼusi xuʼ xchanbeik Sara xchiʼuk Rebeca li ajnilaletike?
16 Ti oy slekil yutsil yoʼonton xchiʼuk muʼyuk kʼusi xal yoʼonton li ants ti jaʼ yajtsʼaklom Cristoe, maʼuk smelolal ti mu xuʼ xal o ti muʼyuk tsots skʼoplal li kʼusitik tsnope. Li ta voʼnee oy antsetik ti ichʼvanik ta mukʼe, jech kʼuchaʼal li Sara xchiʼuk Rebecae, ti baʼyel kʼopojik xchiʼuk ti laj yalik li kʼusi chat-o yoʼontonike, vaʼun li Vivliae chakʼ ta ilel ti lek laj yil Jeova li kʼusitik la spasike (Génesis 21:8-12; 27:46–28:4). Jaʼ jech ek li ajnilaletik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristo avie, xuʼ xalik li kʼusi tsnopike, pe ch-ichʼvanik me ta mukʼ ti kʼuyelan chalike xchiʼuk muʼyuk me tspʼaj li smalalike. Mi jech tspasike, xuʼ van mas stsakbatik ta venta li kʼusi tsnopike.
Li yipal ti kakʼoj jkʼoptike
17, 18. ¿Kʼusitik xuʼ spasik li buchʼutik nupunemik sventa mu xlajesbatik yuʼun Satanás li snupunelike?
17 Li jkʼop kakʼojtik ta nupunele jaʼ me sventa skotol jkuxlejaltik, jech oxal skʼan me jchaʼvoʼaltik oyuk ta koʼontontik ti lekuk xbat li jnupuneltike. Kʼalal mu jamaluk ta jkʼopon jbatike jaʼ tsok-o batel mas ti mu lekuk chkil jbatike, vaʼun tspas ta tsatsal kʼopetik. Nopolik noʼoxe, li buchʼutik nupunemike mu xa skʼopon sbaik ta skoj li kʼopetike, vaʼun jaʼ jech oy kʼusi chlik smuk ta yoʼontonik. Maʼuk noʼox taje, yuʼun oy buchʼutik chlik skʼelik kʼuxi xuʼ xlaj-o skʼoplal li snupunelike, oyikʼaluk van chlik skʼanik yan krixchano. Li Jesuse xi pʼijubtasvane: «Li bochʼo jaʼ noʼox ta xpichʼ-oʼnta antse, imulivaj xa o xchiʼuc ta yoʼnton», xi (Mateo 5:28).
18 Jkotoltik li yajtsʼaklomutik Cristoe, ti teik ek li buchʼutik nupunemike, xi ta stojobtasutik li jtakbol Pabloe: «Me chaʼilinique, mu me teuc xasaʼ amulic o. Mu me sbejeluc cʼacʼal xaʼilinic. Mu me xajambeic sbe li pucuje», xi (Efesios 4:26, 27). Li bankilal kajkontratik Satanase tskʼan tstunes li vokoliletik ti chlik ta stojolal li yajtsʼaklomtak Cristoe. ¡Mu xavakʼ akʼo spas li kʼusi tskʼan yoʼontone! Kʼalal chlik kʼope, saʼo ta Vivlia li kʼusi tsnop Jeova ta sventa taje, tuneso li vunetik ti lokʼem ta Vivliae, vaʼun mu me xa kʼakʼetuk xa kʼopoj xchiʼuk lekuk jamal xa kʼopon li anup achiʼile. Li kʼusi xa naʼ ta sventa li smantaltak Jeovae jechuk me xvinaj li ta akuxlejale (Santiago 1:22-25). Akʼo ta avoʼonton ti cha xanav batel xchiʼuk Dios li ta anupunele, mu me xavakʼ ti oyuk kʼusi xchʼak o ti oyuk buchʼuuk xchʼak li kʼusi spasoj ta jun li Diose (Miqueas 6:8).
[Tsʼibetik ta yok vun]
a Kʼelo ti bu chal «Jun kuxlejal ta utsʼ alalil ti ta slekubtasbe yoʼonton ti Diose», ta foyeto ¿Kʼusi tskʼanbutik ti Diose? paj. 17, par. 6, 7 ti pasbil yuʼun yajrextikotak Jeovae.
b Kʼelo La Atalaya 15 yuʼun mayo ta 1989, paj. 12.
c Sventa tsta matanal abtel ta tsobobbail li vinike, skʼan maʼuk jun «[jsaʼ] cʼop», jaʼ xkaltik, ti mu smaj yantik o ti tsaʼvan ta kʼop ta skʼopojele. Jaʼ yuʼun, li revista La Atalaya 1 yuʼun septiembre ta 1990 xi chal ta pajina 25: «Li vinik ti oy yajnil ti lek stalelal xkuxlejal yileluk ta stojolal yantike pe ti jaʼ simaron vinik li ta yut snae, muʼyuk me bu chapal sventa chtun ta tsobobbail», xi (1 Timoteo 3:2-5, 12).
¿Mi xvul ta ajol?
• ¿Kʼu yuʼun chil svokolik ek li yajtsʼaklomtak Cristo ti nupunemike?
• ¿Kʼuxi xuʼ chakʼbe kʼusitik chtun yuʼun xchiʼuk chchabi yajnil li malalile?
• ¿Kʼusi xuʼ spas li ajnilal sventa chakʼbe yil ti lek yichʼoj ta mukʼ li smalale?
• ¿Kʼuxi xuʼ stsatsubtas li skʼop yakʼojik li buchʼutik nupunemike?
[Lokʼol ta pajina 23]
Li malalil ti skʼanoj yajnile jaʼ me snioʼal muyubajel chaʼi li yajnile
[Lokʼol ta pajina 24]
Li malalile maʼuk noʼox skʼan chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun yajnile, yuʼun skʼan chakʼbe ek li kʼusitik ta sventa Diose
[Lokʼol ta pajina 25]
Li ajnilaletik ti jaʼ yajtsʼaklomtak Cristoe ch-ichʼvanik ta mukʼ chalik li kʼusi tsnopike