Munnivaha Efaita Yoohiyeriwa Ahu Yomunepani?
‘Muluku . . . opacerya wajaliha amalopo athanlaka eriya aya nloko nnihaneliwa nsina nawe’.—MITEKO 15:14.
MWAAROWA WAAKHULA SAI?
Mutthokiherye yowiixuttiha emosa yeethiru ehikhanle mBiibiliyani, nto mooniherye moota okhapeleliwa ahu wira nihiwokiwe.
Noopoliwe sai mwa yoottheka ni okhwa?
uuvi ori moonelo anyu voohimya sa olamulelo wa Yehova ni otthuneya waya hiyo okhala oororomeleya?
1, 2. (a) Nintaphulelani nuulumo noowi muxaxa wa Davidi, nto waalokiheriwe sai? (b) Ikrupu xeeni sa atthu anirumeela ntoko arumeyi a Yehova olelo-va?
OKATHI yoole nikhuuru noolamulela oYerusalemu naapakale aya muthukumano ohinliyaleya, eyaakha ya 49 E. C., murummwa Yakobo aahimyale so: ‘Simoni ònupuxerya wira Muluku t’opajenrye wajaliha amalapo, athanlaka eriyari aya, nloko nnihaneliwa nsina nawe. Vano molumo a maprofeta anihimya etthu ene yeyo, tthiri volempwa wira: ‘Numalá itthu iya, miyo kinotthika, wira kemexe-tho etthoko [muxaxa] wa Davidi aamonre; kinolokiherya mpwexakaseiye, kinimwemexa-tho; wira atthu akina othene, yaphaveleke Apwiya, eyo piyo, atthu a maloko othene; kiwihanneka wira ekhalé awaka; anihimya ti Apwiya [Yehova] animaliherya itthu sisuwelihalyaya okhuma khalai’’.—Mit. 15:13-18.
2 Muxaxa aahiiso, enupa ‘ya mwene Davidi’, yaahimora okathi yoole Mwene Zedekiya aakhiwe awe emwene. (Am. 9:11) Nto, ‘muxaxa’ owo waarowa otekiwa ni osuulu wa Davidi, eyo piiyo, Yesu ori ntoko Mwene a mahiku otheene. (Ezek. 21:27; Mit. 2:29-36) Ntoko saahimmye awe Yakobo, okathi wa muthukumano ole ohinileyaleya, eprofesia ya Amosi yaniiraneya vaavo yaathukumanyiwa aya atthu yaale ari ntoko anamahiyeriwa emwene, aYuda ni Amalapo. Olelo-va, maKristau oothanliwa ari valaponi, ni imilyau sinceene sa ‘ipwittipwitthi sikina’, mowiiraana annilaleya ikeekhai sa Biibiliya emurumeelaka Yehova.—Yoh. 10:16.
ATTHU A YEHOVA SINNAAPHWANYA MIXANKIHO
3, 4. Arumeyi a Muluku yaawenrye sai olipiha mukhalelo aya woomunepani arye ene oBabilonia?
3 Okathi aYuda yaavariwe aya khuroihiwa oBabilonia, eyo yaari ethoonyeryo yoowi ‘muxaxa wa Davidi’ waahikomowa. Okhala wira etiini yoowoka yaapacenrye wunnuwa oBabilonia, nto arumeyi a Muluku yaawenrye sai okhapeleya wataana waya ni Muluku, etthu yowiirka iyakha 70 sa weepotthnia, okhuma 607 A.E.C. mpakha 537 A.E.C.? Yahikhapelela wataana waya ni Muluku, mwa enamuna emosaru enikhapeleliwa ahu olelo-va, elapo ela oneettihiwa ni Satana. (1 Yoh. 5:19) Yoohiyeriwa yomunepani yootepexa otthuneya ehaakhaliherya wiikhapelela.
4 Nuulumo na Muluku eri epantte emosa ya yoohiyeriwa ahu ya omunepani. AYuda yaari weepotthani oBabilonia khiyaarina Soolempwa Sowaarya soomalela ntoko sirina ahu, masi awo yaanisuwela Nlamulo na Moise nirina Sooruma Muloko. Awo yaanisuwela ‘masipo a Siyoni’, yaaniwerya wuupuwelela soohimmwa sa miruku, ohiya-vo, yanwerya wuupuwelela itthu saawiiranenle arumeyi a khalai a Yehova. Tthiri, aYuda ale yaari weepotthani, yaaninla okathi yamuupuwela aya Siyoni, tivonto khiyaamuliyanle Yehova. (Musome Esalimo 137:1-6.) Eyo yaniiriha okhala saana wa omunepani waya, nnaamwi yaari oBabilonia weiwe waasaren’ya aya sowiixuttiha ni sowiira soowoka.
YOWIIXUTTIHA YA ORARU EPACENRYE KHALAI
5. Ninsuwela sai wira oBabilonia ni wEgitu yaanikokhoreliwa amuluku araru, wala oraru?
5 Okokhoreliwa wa amuluku araru wala oraru, yaari enamuna yootepexa wuulaana oBabilonia. Elatarato emosa ya amuluku araru ooBabilonia yaari-vo Sin (muluku a mweri), Shamash (muluku a nsuwa), ni star (muluku a oruwerya ni a ekhotto). Khalai wEgitu, okhalawene atthu yuupuwela wira muluku ookhalana mwaara awe, yoowo aamuyanre mwaana mulopwana, nto “muluku, mwaarawe ni mwaana, yiirela mpantta wa amuluku araru, aahiiso oraru, muluku tiithi khahiyo wira okathi wotheene aakhala muhooleli, ikwaha sikina aakhala ntoko namakhaliherya paahi, nto muluku muthiyana taakhala muhooleli muulupale a muttetthe owo”. (New Larousse Encyclopedia of Mythology) Elatarato emosa ya amuluku araru wEgitu yaari so: Osiri—muluku mulopwana, Isis—muluku muthiyana, Horus - muluku mwaana.
6. Munrowa otthokiherya sai moolumo oowi Amuluku Araru, nto nikhapeleliwe sai wira nihikupali ethiru eyo?
6 EKristau yoowootha yookhanala amuluku aya araru, wala oraru. Amahoolela a itiini soowoka anihimya wira: Tiithi, Mwaana ni erooho yowaarya ti Muluku mmosa. Masi yowiixuttiha eyo ennimwaakha Yehova okhulupale orina awe, khiyakhala ntoko oniirela mpantta wa amuluku araru, niire so, khiyakhala a neeraru wa ole onihimmwa okhala muluku muulupale. Atthu a Yehova tookhapeleliwa nto khaniwokiwa ni sookupali iyo seethiru, mwaha woweemya moolumo ala oowuupuxeriwa ani: ‘Nyuwo atthu a Isarayeli, mukìwe, Apwiya ti Muluku ahu, awo t’Apwiya mekhaya’. (Otum. 6:4) Yesu aahilavula-tho moolumo ala, nto niireke vannikhalela muKrisatau ekeekhai onvaanya Yesu?—Mar. 12:29.
7. Xeeni vahiniweryaneya aya mutthu yoole onikupali Oraru obatiziwa ntoko nthoonyeryo na wiivahererya wawe wekeekhai wa Muluku?
7 Yowiixuttiha ya Oraru enniwana-wana ni yooruma ya Yesu wa atthareli awe yoowi ‘mwawixuttiheke atthu a ilapo sothene, mwabatizaka ni nsina n’Atithi ni na Mwana ni na eroho [muhepa] wowarya’. (Mat. 28:19) Wira obatiziwe ntoko muKristau ekeekhai ni Namoona a Yehova, mutthu ohaana weemya okhulupale wa Tiithi, Yehova, ni muritti ovahiwa awe Yesu, Mwaana a Muluku. Ole onibatiziwa ohaana okupali-tho wira munepa wootteela ikuru sa Muluku, khahiyo epantte ya Amuluku Araru. (Maph. 1:2) Mutthu yoole onivikaniha okupali Oraru, khonireerela obatiziwa ntoko nthoonyeryo na wiivahererya wawe wekeekhai wa Yehova Muluku. Tthiri hiyo ninnixukhuru vanci, okhala wira yoohiyeriwa ahu yoomunepani enninikhapelela wira nihikupaliki sowiixuttiha sinimunyohola Muluku!
ONNIKHUMELELA OKHWIRI WOOTEPEXA OTHANYEYA!
8. ABabilonia yawoonela sai amuluku vamosa ni minepa sootakhala?
8 Muupuwelo wa itiini soBabilonia waahela mpuwa okupali sowiixuttiha sinceene sowootha: amuluku eethiru, minepa sootakhala ni okhwiri. Eliivuru emosa eniitthaniwa The International Standard Bible Encyclopaedia enihimya so: “Itiini sa oBabilonia, woova waya minepa sootakhala waamulikana ni moota saattittimiha aya amuluku; minepa sootakhala sooniwa wira sookhalana owerya wookumiherya iretta sootakhala murutthuni ni mmuupuwelelo. Vanikhala wira epantte yuulupale ya itiini iyo, naahikhala nikhuuru naawana ni axetwani, nto khuta opuro waahikhala amuluku yaavekeliwa wira atthu yaakiheriwe ni minepa sootakhala”.
9. (a) Nuumala oroihiwa weepotthani oBabilonia, aYuda anceene yaavaren’ye sai ni muupuwelo wa itiini soowoka? (b) Hiyo nikhapeleliwe sai wira nihikuxeye ni sowiira sa okhwiri?
9 Nuumala oroihiwa weepotthani oBabilonia, aYuda anceene yaahivareya ni miyuupuwelo sihinivarihana ni Biibiliya. Nto vaavo miyuupuwelo sa eGreku suulaana aya, aYuda anci vanaakhweela weemya weettihiwa ni minepa sootakhala mwaha wowaakhulela moonelo woohiloka woowi minepa sootakhala sinniwerya okumiherya itthu sooloka wala sooreera. Masi yoohiyeriwa ahu yoomunepani enninikhapelela wira nihiwokeyeke, nto khiyavara itthu sa minepa sootakhala; maana noosuwela wira Muluku aahivaanyiha sowiira sookhwiri sa oBabilonia. (Yes. 47:1, 12-15) Tivonto hiyo ninneettihiwa ni moonelo wa Muluku voohimya sa okwhwiri.—Musome Otumererya 18:10-12; Wisupulula 21:8.
10. Etthu xeeni enihimmwa voohimya sa sowiira ni sookupali sa Babilonia Muulupale?
10 Masi khahiyo wira sowiira sa okhwiri saari oBabilonia paahi, saanivuwihiwa-tho ni Babilonia Muulupale, eyo piiyo, olamulelo wa itiini soowoka wa mulaponi. (Wis. 18:21-24) Eliivuru, Dicionário Bíblico do Intérprete enihimya so: “Babilonia [Muulupale] onihela mpuwa ohiya sowiira ni mweettelo wa atthu a elapo emosa paahi. Khahiyo muttetthe paahi wala opuro onimalela aya wuulaana wa atthu aniweemya amuluku eethiru paahi”. (Vol. 1, epax. 338) Wuulaana wa okhwiri, amuluku eethiru ni soottheka sikina, onooniherya wira nlelo Babilonia ookhala, masi khonrowa olekela.—Mmusome Wisupulula 18:1-5.
11. Soolopola xeeni silaleiye ahu voohimya sa onammunepani?
11 Yehova aahimyale so: ‘nkinwerya ovilela sotakhala [wala orumeela wanyu maxitta]’. (Yes. 1:13) Muupuwelo wa atthu anceene a eseekulu 19, waahisareya ni sowiira sa ele esuweliwe okhala onammunepani. Nto erevista Zion’s Watch Tower ya Maio 1885 yaahimyale so: “Yookupali yoowi alipa-ookhwa nlelo akumi elapo ekina, wala mmukhalelo mukina, khahiyo etthu esya. Eniirela mpantta sookupali sa itiini sa khalai, ni teri mathipelo a sookupali sotheene sa waakokhorela amuluku eethiru”. Yaahincererya-tho eriki wira, muupuwelo owo onivaanyihana ni Biibiliya oowi alipa-ookhwa annilavula ni atthu akumi, “onniiriha ‘minepa sootakhala’ okhalana ikuru sowaawoka atthu mwaha wookupaliwaka wira ohaavo munepa onikhuma nuumala mutthu okhwa. Minepa sootakhala sinnimananiha wiipitha wira sihooneliwe, tivonto sinnivikaniha ni olavi-lavi aya siwokaka moonelo ni mukhalelo wa atthu anceene”. Etratato ya 1897 “O Que Dizem as Escrituras Sobre o Espiritismo? yahaalopola atthu mwa enamuna emosaru enilopola aya iliivuru sahu mahiku ala.
NIIREKE EROOHO WALA MUNEPA WA ALIPA-OOKHWA ONOHUKHUMMWA?
12. Uupuxeriwaka ni Muluku, Salomoni aahimyale exeeni sa mukhalelo wa alipa-ookhwa?
12 “Atthu othene ansuwela [ekeekhai]”, anniwerya waakhula saana nikoho nlo. (2 Yoh. 1) Tthiri ninnikupaleela moolumo a Salomoni: ‘Halali mwalapwa mukumi ovikana kharamu òkhwa. Ayo atthu akumi annisuwela wira anrowa okhwa, masi alipa-òkhwa khansuwela-tho etthu. . . . Sothene sinweryanyu wira ni matat’anyu, mwireke vorera n’ikuru sanyu sothene, okhala wira . . . khuvo muteko nnákhala osuwela walá otthokelela nnákhala ankhili, [oSeol wala omahiye], ni ti weiwo ontthunanyu orowa’.—Mus. 9:4, 5, 10.
13. Moota xeeni etiini vamosa ni makhalelo a atthu oGresia saavanre aya aYuda?
13 Ale yaari aYuda yahaana osuwela ekeekhai sa alipa-ookhwa. Masi, nuumala mageneral a Alexadre Muulupale akawana elapo ya oGresia, okathi owo waahirumeeliwa etiini ni makhalelo a atthu oGresia; vamananihiwaka wira elapo ya aYuda ni Siria ekhale yowiiraana. Eyo yahiwiiriha aYuda waakhulela sowiixuttiha seethiru soowi mutthu nuumala okhwa ehaavo enihala erina okumi ni wira ookhala opuro ohinooneya onihukhummwa atthu. Masi muupuwelo owo khiwaapacenrye ni atthu oGresia, maana aBabilonia yuupuwela wira “ohaavo opuro owo so, . . . onihooxiwa atthu . . . weiwo amuluku ni axetwani orina aya owerya wuulupale ni wootepexa otakhala”. (The Religion of Babylonia and Assyria) Aayo, aBabilonia yaanikupali tthiri wira ehaavo erooho ehinikhwa murutthuni mwa mutthu.
14. Etthu xeeni Yobi ni Abrahamu yaasuwela aya voohimya sa alipa-ookhwa ni ohihimuwa?
14 Yobi aari oororomeleya, nto nnaamwi ahaarina Biibiliya, aanisuwela ekeekhai voohimya sa alipa-ookhwa. Aanisuwela-tho wira Yehova ti Muluku oophenta aarowa ophavelexa omuhihimuxa Yobi. (Yobi 14:13-15) Abrahamu aanikupali-tho ohihimuxiwa wa atthu. (Mmusome aHéberi 11:17-19.) Okhala wira khivaniweryaneya omuhihimuxa mutthu ohinikhwa, arumeyi ale a Muluku khiyaarina muupuwelo oowi ehaavo erooho wala etthu enivikaniha okhala ekumi nuumala mutthu okhwa. Mohaaniherya munepa wa Muluku waahimukhaliherya Yobi ni Abrahamu, wiiwexexa makhalelo a alipa-ookhwa ni waamini ohihimuwa. Ekeekhai eyo yotheene eniirela mpantta wa yoohiyeriwa ahu.
TI VOOTTHUNEYA WEEMYA WOOPOLA WA YESU
15, 16. Noopoliwe sai mwa yoottheka ni okhwa?
15 Ninnixukhurela vanci okhala wira Muluku oonooniherya-tho ekeekhai sa moota onrowa awe onoopola mwa yoottheka ni okhwa eravihiwa ahu ni Adamu. (aRom. 5:12) Ninnisuwelexa wira Yesu “kharwenle orumeliwa; orwenlé warumela atthu n’uleva ekumi awe, wira awòpole atthu” anceene. (Mar. 10:45) Tthiri etthu yootepa oreera osuwela wira “Yesu Kristu ohaphwanyiha [atthu] wopowa”.—aRom. 3:22-24.
16 AYuda ni Amalapo a eseekulu yoopacerya yahaana ottharuwa soottheka saya ni waamini mukuttho wa yowoopola ya Yesu. Ohipaaka eyo waarowa owiiriha ohileveleliwa soottheka saya. Etthu emosaru eyo enniiraneya olelo-va. (Yoh. 3:16, 36) Akhala wira mutthu oninyeserya okupali sowiixuttiha sa ethiru ntoko Oraru ni ohikhwa wa ele enihimwa okhala eroho wala munepa, mutthu owo khonittottela muraarelo yowoopola ya Yesu. Masi hiyo ninrowa ottottela muraarelo. Maana noosuwela ekeekhai sa ‘Mwana, [Muluku] onimphentexawe, [mwa] yowo nihopoliwa ni oleveleliwa itampi’ sahu.—aKol. 1:13, 14.
NVIKANIHEKE OKHALA NTOKO ATTHU ARINA NSINA NA MULUKU!
17, 18. Opuro xeeni okhanle ahu oophwanya myaha sinooniherya sawiiraneya sa nikhuuru nahu, nto ninttottela sai mureerelo okathi onithokorerya ahu?
17 Naaniphavela ohimya itthu sinceene sa sowiixuttiha sekeekhai sinikupali ahu; sooreera soonale ahu ntoko arumeyi a Muluku, ni mareeliho arina ahu a werutthuni ni omunepani. Iyaakha sinci sivirale Anuário ahu onnikumiherya soohimmwa soohakalaliha sa muteko ahu wa ilapo sotheene. Ohiya-vo, itthu sikina voohimya sa waamini wahu sinnooniheriwa ni iviidio: Fé em Ação, Parte 1 ni 2, ni iliivuru ntoko Testemunhas de Jeová—Proclamadores do Reino de Deus. Nave-tho irevista sahu, ikhwaha sinci sinniruuha soohimmwa sookuxa murima sa annihu oororomeleya.
18 Ninniphwanya mureerelo okathi onithokorerya ahu sowiiraneya sa mulokiheryo wa Yehova mwa enamuna yookhalela, ntoko sisaale aIsarayeli yattottela aya mureerelo mwaha wowuupuwela moota Muluku sawooponle awe weepotthani wEgitu. (Okhum. 12:26, 27) Ntoko mutthu owunnuwela oonale miteko sootepa ohakalaliha sa Muluku, Moise ahaatumererya anaIsarayeli oriki: “Mupuweleke mahiku a khalayi, mutthokeleleke iyakha sivinre okhuma wopajeryani; mwakohe atith’inyu, awo animoxuttihani; mwakohe mahumu [atthu owunnuwela] anyu, awo animohimeryani”. (Otum. 32:7) Ntoko ‘atthu a [Yehova], ni ipwittipwitthi sa nikoto nawe’, otheene ahu nrowe nilaleye ovuwa wawe ni miteko sawe sootikiniha. (Esal. 79:13) Ohiya-vo, nihaana omananiha ovarerya sowiiraneya sa nikhuuru nahu nootthokiheya, wira niixutte etthu, ni wiilokiherya wira muhoolo nipake itthu sooloka.
19. Okhala wira nokhalana omwaleya womunepani etthu xeeni enitthuneya ahu opaka?
19 Ninnixukhurela mwaha woheettaka mweepiphini, maana noophwanya omwaleya woomunepani onikhuma wa Muluku. (Mir. 4:18, 19) Tivonto, otheene ahu nrowe niimananihe osoma saana Nuulumo na Muluku, ni okhalela nthiti waaleela akina ekeekhai, ni otakiha olompa wa nasalimo yoowo anvuwihale Pwiya Muulupale Yehova oriki: ‘Apwiya Muluku, kinolaleya miteko sanyu sowerya; kinovuwiha exariy’anyu pahi. Muluku aka, nyuwo mokixuttiha okhuma omiravo aka; mpakha olelo kolaleya sotikiniha sanyu. Vano kùluvanleru, sikimèla ipwi, Muluku aka, muhikinyanyalé, kalalèrye amiravo miteko sanyu sovuwa: kalalèrye owerya wanyu othene ale anrwa oholo”.—Esal. 71:16-18.
20. Mwaha xeeni onikupaleela ahu, nto nyuwo munoonela sai mwaha owo?
20 Ntoko atthu owiivahererya a Yehova, wookhala mwaha onikupaleela ahu, eyo piiyo, waakiherya Olamulelo wa Muluku, ni otthuneya waya apinaatamu okhala oororomeleya. Tivonto vanilaleya ahu ekeekhai ehinikhootteya wira Yehova tori Mwene a Olumwenku Wotheene, oniphwanela omukokhorela ni murima wotheene. (Wis. 4:11) Nikhaliheriwaka ni munepa awe, ninniwerya olaleya ihapari soreera wa atthu oowiimaaliha, otthukwa mirima siphweyale, ni wamaaliha ale ariipiwe murima. (Yes. 61:1, 2) Nnnaamwi Satana omananihaka mahala ene waalamulela atthu a Muluku ni apinaatamu otheene, hiyo ninnivaha efaita yoohiyeriwa ahu yoomunepani, tivonto vanilakela ahu okhala oororomeleya wa Muluku ni omutthapela Mwene, Pwiya Yehova, vano ni wa mahiku otheene.—Musome Esalimo 26:11; 86:12.
[Elatarato epaaxina 8]
[Ekaaxa epaaxina 11]
Nikhapeleliwe Sai Wira Nihiwokiwe ni Sowiixuttiha Seethiru?
‘Mukiiwe, [Yehova] ti Muluku ahu, awo t’Apwiya mekhaya’.—Otum. 6:4
‘Nkinwerya ovilela sotakhala [wala orumeela wanyu maxitta]’.—Yes. 1:13
‘Masi alipa-òkhwa khansuwela-tho etthu’.—Mus. 9:5, 10
[Elatarato]
[Elatarato]
[Elatarato]