Neʼe Feala Koa Kia Sesu Ke Tui Ki Te ʼAtua?

Ko He Fihifihia Ki Te Faʼahi ʼo Te Tahitolu

“NEʼE lava feafeaʼi ke tui ia Sesu ki te ʼAtua? Ko ia te ʼAtua; ʼe ina ʼiloʼi ia meʼa fuli pea ʼe sio ia kia meʼa fuli ʼo mole ʼaoga ki ai ke falala ki he tahi kehe age. Kae ko te faka ʼuhiga ʼo te tui, ʼe ko te falala ʼaē ki he tahi kehe pea mo ʼio ki he meʼa ʼe mole hā mai ia; koia la ʼaē, ko te manatu ʼaē neʼe tui ia Sesu-ʼAtua ʼe ko he faʼahi ia ʼe molemo feala ia.”

Ki te manatu ʼa te tagata fai teolosia ko Jacques Guillet, ʼe ko te manatu ʼaia ʼaē ʼe mālohi age ʼi te lotu Katolika. ʼE fakapuna’maʼuli koa kia koutou te fakamatala ʼaia? Neʼe feala pe ke koutou ʼui ʼi tokotou loto, mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko Sesu ʼe ko he faʼifaʼitaki ki te kau Kilisitiano ʼi te ʼu faʼahi fuli pe, ʼe tonu pe foki ke liliu ko he faʼifaʼitakiʼaga ʼi te faʼahi ʼo te tui. Kapau ʼe ko takotou manatu ʼaia, pea ʼe mole koutou fakaʼaogaʼi koutou te akonaki ʼo te Keletiate ʼo ʼuhiga mo te Tahitolu.

Ko te fehuʼi ʼo ʼuhiga mo te tui ʼa Sesu ʼe ko he fihifihia moʼoni ia ki te hahaʼi fai teolosia Katolika, Polotesita, pea mo Orthodoxes ʼaē ʼe nātou ʼui ko te Tahitolu ʼe ko te “misitelio tāfito ʼaia ʼo te tui pea mo te maʼuli faka Kilisitiano.”a Kae, ʼe mole ko te hahaʼi fuli ʼaē ʼe nātou fakafisi ki te tui ʼa Sesu. ʼE ʼui e Jacques Guillet “ ʼe mole ko he meʼa ia neʼe mole feala ke hoko te ʼui ʼaē ko Sesu neʼe tui,” kae ʼe fakamoʼoni e Guillet, ʼaki te mālama ki te akonaki ʼo ʼuhiga mo te Tahitolu, ko te taʼi manatu ʼaia ʼe ko he meʼa ʼe “fakafeagai.”

Ko te Sesuite Falani ʼaē ko Jean Galot, ʼo toe feiā aipe ki te tokolahi ʼi te hahaʼi fai teolosia ohage pe ko ia, ʼe ina fakahā fakalelei tanatou manatu ʼi tana ʼui ʼaē ʼi tona ʼuhiga “ ʼAtua moʼoni pea mo tagata moʼoni, . . . ʼe mole feala kia Kilisito ke tui kia ia totonu.” ʼE ʼui fēnei e te nusipepa (La Civiltà Cattolica): “Ko te faka ʼuhiga ʼo te tui, ko te tui ʼaē ki he tahi kehe, kae ʼe mole ko te tui ʼaē kia kita totonu.” Koia, ko te faigataʼaʼia ʼaē ki te fakamoʼoni ʼo ʼuhiga mo te tui ʼa Sesu ʼe haʼu mai te akonaki ʼo ʼuhiga mo te Tahitolu, koteʼuhi ko te ʼu manatu ʼaia e lua ʼe fefakafeagaiʼaki.

ʼE ʼui e te hahaʼi fai teolosia “Ko te ʼu Evaselio ʼe mole pe he temi ʼe nātou talanoa ai ki te tui ʼa Sesu.” ʼI tona fakahagatonu, ko te ʼu kupuʼi palalau ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼu Tohi Faka Keleka Faka Kilisitiano pisteuô (ʼe tui, faka tui) pea mo pistis (tui) ʼe talanoa ʼi te agamāhani ki te tui ʼa te kau tisipulo ki te ʼAtua peʼe kia Kilisito, kae ʼe mole talanoa ia ki te tui ʼa Sesu ki tana Tāmai ʼaē ʼi selo. Koia ʼe tonu koa ke tou tukuʼaki neʼe mole tui te ʼAlo ʼo te ʼAtua? Koteā te meʼa ʼe feala ke tou mahino kiai ʼaki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fai pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼui? Koteā te manatu ʼa te Tohi-Tapu?

Ko He ʼu Faikole Neʼe Mole Fai ʼAki Te Tui?

Ko Sesu neʼe ko he tagata ʼo te faikole ia. Neʼe faikole ia ʼi te ʼatu faigamālie pe neʼe ina maʼu—ʼi te temi ʼaē neʼe papitema ai (Luka 3:21); te po katoa ʼi muʼa ʼo tana fili tana kau ʼapositolo e 12 (Luka 6:12, 13); pea ʼi muʼa ʼo tana fetogi ʼi te moʼuga, kae nonofo pe ia te kau ʼapositolo ko Petelo, mo Soane, pea mo Sake. (Luka 9:28, 29) Neʼe lolotoga faikole ia ʼi te temi ʼaē neʼe fehuʼi age ai e te tahi ʼi tana kau tisipulo kia ia: “Ako mai kia mātou te faikole,” koia neʼe ina akoʼi age kia nātou te Faikole ʼa te ʼAliki (te “Ko tamatou Tāmai ʼe ʼi selo”). (Luka 11:1-4; Mateo 6:9-13) Neʼe faikole tokotahi pe ʼi te kei hegihegi ʼo te ʼaho (Maleko 1:35-39); ʼi te fakaōviōvi ki te afiafi, ʼi he fuga moʼuga, ʼi te hili ʼaē ʼo tana fakaliliu tana kau tisipulo (Maleko 6:45, 46); ʼi te tahi age lakaga neʼe faikole ʼo kau fakatahi mo ia tana kau tisipulo pea maʼa tana kau tisipulo. (Luka 22:32; Soane 17:1-26) ʼIo, ko te faikole neʼe ko he koga maʼuhiga ia ʼo te maʼuli ʼo Sesu.

Neʼe faikole ʼi muʼa ʼo tana fai ʼo te ʼu milakulo, ohage la, ʼi muʼa ʼo tana fakatuʼuake tona kaumeʼa ko Lasalo: “Tāmai, ʼE ʼau fakafetaʼi atu he neʼe ke fagono kia te ʼau. ʼE moʼoni, neʼe mahino pe kia ʼau e ke fagono tuʼumaʼu kia te ʼau; kae neʼe ʼau palalau ʼuhi ko te hahaʼi ʼaē ʼe tutuʼu ʼi henī, ke feala ai hanatou tui neʼe ke fekauʼi mai ʼau.” (Soane 11:41, 42) Ko tana falala ʼaupito ʼe tali age anai tana Tāmai ki tana Faikole ʼe fakahā mai ai te mālohi ʼo tana tui. Ko te pikipikiga ʼaia ʼaē ʼe maʼu ʼi te faikole ki te ʼAtua pea mo te tui kia te Ia ʼe hā lelei ʼi te meʼa ʼaē neʼe ʼui e Kilisito ki te kau tisipulo: “Ko meʼa fuli pe ʼe koutou kole ʼi te faikole, koutou tui kua koutou maʼu.”—Maleko 11:24.

Ka na pau la neʼe mole tui ia Sesu, he koʼe la neʼe faikole ki te ʼAtua? Ko te akonaki ʼa te Keletiate ʼo ʼuhiga mo te Tahitolu ʼaē ʼe mole fakatafito ki te Tohi-Tapu, ʼaē ʼe ina ʼui ko Sesu pea mo te ʼAtua ʼe ko te meʼa pe ia e tahi, ʼe ina fakapōʼuli ia te akonaki ʼa te Tohi-Tapu. ʼE ina fakamamaʼo te hahaʼi mai te mahino ʼaē ki te faigafua pea mo te mālohi ʼa te Tohi-Tapu. Ko ai ʼaē neʼe faikole ki ai te tagata ko Sesu? Kia ia totonu? Neʼe mole mahino koa la ki ai ko ia te ʼAtua? Pea kapau la neʼe ko ia te ʼAtua pea mo ina ʼiloʼi te faʼahi ʼaia, he koʼe koa neʼe faikole?

ʼE foaki mai kia tatou e te ʼu faikole ʼa Sesu ʼi te ʼaho fakaʼosi ʼo tona maʼuli fakakelekele he fakasiosio ʼe ʼāsili loloto age ʼo ʼuhiga mo tana tui fakamalotoloto ki tana Tāmai ʼe ʼi selo. ʼAki he ʼamanaki ʼe maʼuli pea mo he fakaʼamu ʼe tau mo te falala, neʼe faikole ʼo fēnei: “Pea ʼi te temi nei ke ke haga ia koe, Tāmai, ʼo faka kolōliaʼi ʼau ʼi ʼou tafa, ʼaki te kolōlia neʼe ʼau maʼu ʼi ʼou tafa, ʼi muʼa ʼo te fakatupu ʼo te malamanei.”—Soane 17:5.

ʼI tana ʼiloʼi ʼaē ko tona ʼu ʼahiʼahi ʼaē faigataʼa age pea mo tana mate ka ʼamanaki hoko, ʼi te afiafi ʼaē neʼe nofo ai ʼi te ʼōloto ʼo Setesemane ʼi te fuga moʼuga ʼo te ʼu oliveto, “neʼe kamata lotomamahi ia pea neʼe ina logoʼi te hoha lahi,” pea neʼe ina ʼui fēnei: “Kua lotomamahi ʼaupito toku nefesi, ʼio, ʼo aʼu ki te mate.” (Mateo 26:36-38) Pea neʼe tuʼutuli ifo ia ʼo faikole fēnei: “Tāmai, kapau e ke loto kiai, fakamamaʼo ia te ʼau te ipu nei. Kae, ke mole ko toku finegalo ʼaē ʼe tonu ke hoko, kae ʼo koe ia.” Hili ʼaia pea “neʼe hā kia te ia te ʼaselo mai te lagi pea neʼe ina fakaloto mālohiʼi ia ia.” Neʼe tali ia Sehova ki tana faikole. ʼUhi ko te mālohi ʼo te ʼu meʼa neʼe ina logoʼi ʼi tona loto pea mo te faigataʼa ʼaupito ʼo te ʼahiʼahi, “ko tona kakava neʼe hage ko he ʼu toʼi toto neʼe tō ki te kele.”—Luka 22:42-44.

Koteā ʼaē ʼe hā ʼaki mai te ʼu mamahi ʼo Sesu, te ʼaoga ʼaē ke fakaloto mālohiʼi ia ia, pea mo tana ʼu kole fakamalotoloto? ʼE tohi fēnei e Jacques Guillet “ ʼE ʼi ai te meʼa ʼe mahino papau ia, neʼe faikole ia Sesu, pea ko te faikole neʼe ko he koga maʼuhiga ia ʼo tona maʼuli pea mo tana ʼu gāue. Neʼe faikole ohage ko te faikole ʼa te hahaʼi, neʼe faikole maʼa te hahaʼi. Ko te ʼu faikole ʼa te hahaʼi ʼe molemo feala ke tali mo kapau ʼe mole fai ʼaki te tui. Neʼe feala koa ke tali te ʼu faikole ʼa Sesu mo kapau la neʼe mole fai ʼaki te tui?”

ʼI muʼa ʼo tana mate kae kei tautau ʼi te pou fakamamahi, neʼe kalaga leʼolahi ia Sesu, ʼo ina fakaʼaogaʼi te pesalemo ʼa Tavite. Hili ʼaia, ʼaki te tui, pea mo he leʼolahi, neʼe ina kalagaʼi he kole fakaʼosi: “Tāmai ʼe ʼau tuku toku laumālie ki ʼou nima.” (Luka 23:46; Mateo 27:46) Ko te Tohi-Tapu faka Italia ʼe fakaʼaogaʼi e te ʼu lotu kehekehe, Parola del Signore, ʼe ina ʼui ko Sesu ‘neʼe ina foaki tona maʼuli’ ki te Tāmai.

ʼE ʼui fēnei e Jacques Guillet: “ ʼAki te fakamahino mai ʼo te tutuki ʼo Kilisito ki te koluse, ʼo kalaga ki tana tāmai ʼaki te ʼu pesalemo ʼo Iselaele, ko nātou ʼaē neʼe nātou tohi te ʼu Evaselio ʼe nātou ʼaumai tatou ke tou tui ko te kalaga ʼaia, te kalaga ʼa te ʼAlo ʼulu tokotahi, ko he kalaga ia ʼo he tuʼania katoa, he kalaga ʼo te falala katoa, ʼe ko he kalaga ia ʼo te tui, ko te kalaga ʼo he mate ʼi te tui.”

ʼI tanatou felāveʼi mo te fakamoʼoni ʼaia ʼaē ʼe mahino lelei pea mo fakatupu manavahe, ko ʼihi hahaʼi fai teolosia ʼe nātou faiga ke nātou fakakeheʼi te tui pea mo te “falala.” Kae ko te taʼi fakakeheʼi ʼaia ʼe mole fakatafito ia ki te Tohi-Tapu.

Kae, koteā ʼaē neʼe hā moʼoni mai ʼo ʼuhiga mo te tui ʼa Sesu ʼi tana ʼutakiʼi te ʼu ʼahiʼahi neʼe faigataʼa ʼaupito?

Ko Te “Faka Haohaoa ʼo Tatatou Tui” Kua Haohaoa

ʼI te kapite 11 ʼo tana tohi ki te kau Hepeleo, ʼe talanoa te ʼapositolo ko Paulo, ki te toe hahaʼi tokolahi ko te ʼu tagata pea mo te ʼu fafine agatonu ʼo te ʼu temi ʼi muʼa ʼo te ʼu temi faka Kilisitiano. ʼE ina fakaʼosi, ʼaki hana hinoʼi mai te faʼifaʼitaki ʼaē ʼe lahi age pea mo haohaoa age ʼi te faʼahi ʼo te tui: “Tou fakahaga tuʼumaʼu te sio kia Sesu, ko te Meʼa Gāue tāfito ʼaia ʼo tatatou tui, ko tona Faka Haohaoa. ʼUhi ko te fiafia neʼe fakapapau age kia te ia, neʼe ina kātakiʼi te pou fakamamahi, ʼo ina meʼa noaʼi te ufiufi . . . Koutou tokagaʼi fakalelei, ia ia ʼaē neʼe ina kātakiʼi te ʼu palalau fakafeagai ke ʼaua naʼa koutou gaʼegaʼe pea mo lotovaivai ʼi tokotou ʼu nefesi.”—Hepeleo 12:1-3.

Tokolahi ʼi te hahaʼi fai teolosia ʼe nātou ʼui ko te vaega ʼaia ʼe mole talanoa ia ki te “tui ʼa Sesu totonu” kae ʼe talanoa ia ki te tuʼulaga ʼo Sesu ʼaē ko te “kamataʼaga peʼe ko te tupuʼaga ʼo te tui.” Ko te kupu faka Keleka téléïotês ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te kupuʼi palalau ʼaia ʼe faka ʼuhiga ia ki he tahi ʼe ina fakaʼāsili lelei age, peʼe ina fakahoko peʼe ina fakakatoa he meʼa. ʼI tona ʼuhiga “Faka Haohaoa,” neʼe fakakatoa e Sesu te tui mai tona ʼaluʼaga ʼaē ʼaki tana haʼu ki te kele neʼe ina fakahoko te ʼu lea faka polofeta ʼo te Tohi-Tapu ʼo ina fakatuʼu ai he fakatafito ʼe mālohi age ki te tui. Kae ko te faka ʼuhiga koa ʼo te meʼa ʼaia neʼe mole tui ia Sesu?

Ko te ʼu vaega ʼo te tohi ki te kau Hepeleo ʼaē ʼe feala ke koutou maʼu ʼi te pasina 15 ʼe mole faka lotolotolua ia ki te faʼahi ʼaia. Neʼe faka haohaoa ia Sesu ʼaki tona ʼu mamahi pea mo tana fakalogo. Logope la neʼe ko he tagata haohaoa, ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ki ai neʼe nātou fakaliliu ia ia ke haohaoa pea mo katoa ʼi te ʼu faʼahi fuli pe, tatau aipe mo te tui, ke feala ai hana liliu ʼo faiva ʼaupito ʼi tona ʼuhiga Pelepitelo Lahi moʼo hāofaki te kau Kilisitiano moʼoni. Neʼe ina kole fakamalotoloto ki tana Tāmai “ ʼaki te ʼu lāuga mālohi pea mo te ʼu loʼimata,” neʼe “agatonu” ki te ʼAtua, pea neʼe ia te ia “te manavasiʼi faka lotu.” (Hepeleo 3:1, 2; 5:7-9) ʼE ʼui ia Hepeleo 4:15 ʼo ʼuhiga mo ia, neʼe “ ʼahiʼahiʼi ʼi te faʼahi fuli pe” ohage ʼosi pe “ko tatou,” ʼe toe feiā aipe, ki he Kilisitiano agatonu, ko tana tui ʼe tau mo te “ ʼu ʼahiʼahi kehekehe.” (Sake 1:2, 3) ʼE fakapotopoto koa te manatu ʼaē ko Sesu neʼe feala ke ʼahiʼahiʼi “ohage” ko tana kau tisipulo kae mole ʼahiʼahiʼi tana tui ohage ko te meʼa ʼaē neʼe hoko ai kia nātou?

Ko te ʼu kole fakamalotoloto, ko te fakalogo, ko te mamahi, ko te ʼu ʼaʼahi, ko te agatonu, pea mo te manavasiʼi faka lotu ʼe nātou fakamoʼoni ki te katoa ʼo te tui ʼa Sesu. ʼE nātou fakahā ʼaki mai ai, kua liliu ko te “Faka Haohaoa ʼo tatatou tui” ʼi te hili pe ʼaē ʼo te faka haohaoa ʼo tana tui. ʼE mahino ia, neʼe mole ko te ʼAtua ʼAlo ia, ohage ko tona ʼui e te akonaki ʼo te Tahitolu.—1 Soane 5:5.

Neʼe Mole Tui Koa La Ia Ki Te Folafola ʼa Te ʼAtua?

Koia ko te akonaki ʼo te Tahitolu ʼe ina fakahehemaʼi te manatu ʼa te hahaʼi fai teolosia ʼo iku ai ki te manatu ʼe mole fakapotopoto, ko te haga tui aipe ko Sesu “ ʼe mole feala ke tui ki te Folafola ʼa te ʼAtua pea mo tana logo.” Koteʼuhi “ ʼi tona ʼuhiga Folafola ʼa te ʼAtua, ko te meʼa pe ʼaē ʼe feala pe ke ina fai ko te fagonogono ʼo te folafola ʼaia.”—Angelo Amato, Gesù il Signore, ʼaki te fakagafua ʼa te ʼēkelesia.

Kae, koteā te meʼa ʼe hā ʼaki mai ai, ʼi te fakaʼaogaʼi tuʼumaʼu aipe e Sesu te Tohi-Tapu? ʼI te temi ʼaē neʼe fakahalaʼi ai ia ia, neʼe ina fakaʼaogaʼi tuʼa tolu te Tohi-Tapu. Neʼe fakahā e tana tolu tali, ko Sesu neʼe atolasio ki te ʼAtua tokotahi pe. (Mateo 4:4, 7, 10) Neʼe tuʼa lahi pe te talanoa ʼa Sesu ki te ʼu lea faka polofeta neʼe faka ʼuhiga kia ia, ʼo ina fakahā ʼaki ai tana tui ki tonatou fakahoko. (Maleko 14:21, 27; Luka 18:31-33; 22:37; vakaʼi Luka 9:22; 24:44-46.) ʼAki te sivisivi ʼaia ʼe tonu ke mahino papau kia tatou neʼe ʼiloʼi e Sesu te Tohi-Tapu ʼaē ʼe haʼu mai tana Tāmai, neʼe ina maʼuliʼi ʼaki te tui, pea neʼe katoa tana falala ki te fakahoko ʼo te ʼu lea faka polofeta ʼaē neʼe nātou fakakikite tona ʼu ʼahiʼahi, tona mamahi, tana mate pea mo tona fakatuʼuake.

Ko Sesu, Te Faʼifaʼitaki ʼo ʼUhiga Mo Te Tui ʼAē ʼe Tonu Ke Muliʼi

Neʼe tonu ke fai e Sesu te tau ʼo ʼuhiga mo te tui ʼo aʼu ki te fakaʼosi, ke feala ai hana taupau maʼu tana agatonu ki tana Tāmai pea mo ‘mālo ʼi te malamanei.’ (Soane 16:33) ʼE molemo feala ke ina fakaʼosi he mālo feiā mo kapau ʼe mole ia te ia te taʼi tui ʼaia. (Hepeleo 11:6; 1 Soane 5:4) ʼO ʼuhiga mo te tui ʼaia ʼaē neʼe mālo, neʼe ko he faʼifaʼitakiʼaga ia ki tana kau tisipulo agatonu. ʼE mahino papau ia neʼe tui ia ki te ʼAtua moʼoni.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Talanoa ʼo te pasina 15]

Ko Sesu, Te “Faka Haohaoa,” Kua Haohaoa

Hepeleo 2:10: “ ʼIo neʼe tau mo ia ʼaē neʼe tupu ai foki ia meʼa fuli pea ʼaki ia ia ʼe feala ai ia meʼa fuli—ʼi tana fakaʼau te tokolahi ʼi te ʼu foha ki te kolōlia—ke ina faka haohaoaʼi ʼaki ni ʼu mamahi ia te Meʼa Gāue Tāfito ʼo te hāofaki.”

Hepeleo 2:17, 18: “Neʼe tonu ke liliu ʼo tatau mo tona ʼu ‘tēhina’ ʼi te ʼu faʼahi fuli pe, ke feala ai hana liliu ko he pelepitelo lahi ʼe agaʼofa pea mo agatonu ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼa te ʼAtua, ke ina foaki he sakilifisio fai fakalelei ki te ʼu agahala ʼo te hahaʼi. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe mamahi ʼi te temi ʼaē neʼe ʼahiʼahiʼi ai ia ia ʼe feala hana tokoni kia nātou ʼaē ʼe ʼahiʼahiʼi.”

Hepeleo 3:2: “Neʼe agatonu kia Ia ʼaē neʼe ina fai ia te ia ke feiā, ohage pe ko Moisese ʼaē neʼe toe feiā ʼi Tona ʼapi katoa.”

Hepeleo 4:15: “ ʼE ʼi ai tatatou pelepitelo lahi, ʼe mole ko he tahi ia ʼe hala mo manavaʼofa ki ʼotatou ʼu vaivaiʼaga, kae ʼe ko he tahi ia neʼe ʼahiʼahiʼi ʼi te faʼahi fuli pe ohage pe ko tatou, ka mole hana agahala.”

Hepeleo 5:7-9: “Ko Kilisito, ʼi te ʼu ʼaho ʼaē neʼe nofo ai ʼi te kele, neʼe ina momoli te ʼu lāuga mālohi pea mo te ʼu loʼimata, tana ʼu tagi pea mo tana ʼu kole kia te Ia ʼaē ʼe feala ke ina hāofaki ia ia mai te mate, pea neʼe logoʼi lelei ia ia ʼuhi ko tana manavasiʼi faka lotu. Logope tona ʼuhiga ʼAlo, neʼe ina akoʼi te talagafua ʼaki te ʼu mamahi ʼaē neʼe ina ʼutaki; pea ʼi te hili ʼaē ʼo tana fakaliliu ʼo haohaoa, neʼe liliu ia ko te tafitoʼaga ʼo te hāofaki heʼegata.”