ʼE Koutou Fakaʼaogaʼi Koa He Temi Lahi Ki Tokotou Famili?

“ ʼE ʼOFAINAʼI Te ʼu Tāmai Saponia​—ʼUhi Ko Tanatou Gāue Kinakina Ka Mole ʼUhi Ko Tanatou Gaoʼi Mo Tanatou Tamaliki.” Kua hili kiai ni ʼu taʼu, neʼe hā te kupu tāfito ʼaia ʼi te sulunale Mainichi Shimbun. Neʼe fakahā e te alatike ʼaia, ko te toko 88 kau tamaliki Saponia ʼi te teau ʼo te ʼu tamaliki ʼaē neʼe kau ʼi he fakafehuʼi neʼe fai e te ʼu puleʼaga ʼi te ʼu fenua kehekehe, neʼe nātou fakaʼamu ke nātou taupau tanatou tāmai ʼi tona temi matuʼa. Kae ʼi te sulunale Fakapilitānia, neʼe kehe te kupu tāfito ʼaē neʼe fai ʼo ʼuhiga mo te fakafehuʼi ʼaia. Neʼe tohi fēnei ai: “Ko Te ʼu Tāmai ʼe Mole Nātou Taupau Lelei Tanatou ʼu Foha.” Neʼe mole tatau te talanoa ʼo te sulunale ʼaia pea mo te sulunale Saponia, he neʼe fakahā ai te tahi faʼahi ʼo te fakafehuʼi ʼaia neʼe fai: ʼI tanatou ʼu ʼaho gāue, ko te ʼu tāmai Saponia neʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼu kiʼi minuta pe e 36 ki tanatou fānau. Kae ko te ʼu tāmai Siamani, neʼe nātou fakaʼaogaʼi ia minuta e 44 ki tanatou fānau ʼi te ʼu ʼaho ʼo te vāhaʼa, pea ʼi Amelika, neʼe ko minuta e 56.

ʼE mole gata pe ki te ʼu tāmai te mole fakaʼaogaʼi ʼo he temi ki tanatou fānau. ʼE fakahaʼuhaʼu ʼo kaugamālie te ʼu faʼe ʼaē ʼe gāue papālagi. Ohage la, ʼe tokolahi te hahaʼi fafine ʼe mole honatou ʼohoana, ʼe tonu ke nātou gāue moʼo taupau tonatou famili. ʼUhi ko te faʼahi ʼaia, ʼe fakasiʼisiʼi te temi ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi e te ʼu mātuʼa​—peʼe ko te ʼu tāmai peʼe ko te ʼu faʼe​—ki tanatou fānau.

Neʼe hā ʼi te sivi neʼe fai ʼi te taʼu 1997 ki te toko 12 000 kau tūpulaga Amelika, ko nātou ʼaē ʼe felogoi tuʼumaʼu mo tanatou ʼu mātuʼa ʼe mole lahi anai tanatou lotohoha, mo tanatou fia fakamate, mo tanatou kau ʼi te ʼu agamālohi, pea mo tanatou fakaʼaogaʼi te toloke. Neʼe toe ʼui fēnei e te tagata ʼaē neʼe kau ʼi te sivi lahi ʼaia: “ ʼE hoki feala hakotou feʼiloʼi leleiʼaki mo ʼakotou fānau, mo kapau ʼe koutou nonofo tuʼumaʼu mo nātou.” Koia, ʼe maʼuhiga ʼaupito ke koutou fakaʼaogaʼi he temi ki takotou fānau pea mo koutou fai palalau mo nātou.

Ka Mole He Felogoi

ʼE hoko tāfito te mole kei felogoi ʼa he famili mokā nofo mamaʼo he tahi ʼi te ʼu mātuʼa ʼuhi ko tana gāue. ʼE mahino ia, ko te mole kei felogoi ʼe mole gata pe ki te ʼu famili ʼaē ʼe nofo mamaʼo te ʼu mātuʼa. Ko ʼihi mātuʼa, logola tanatou nonofo ʼi tonatou ʼapi, kae ʼe nātou ʼolo ʼo gāue ʼi muʼa ʼo te ʼaʼala ʼa te fānau pea mo nātou liliu mai ki fale ka kua momoe te fānau. Moʼo fakatokatoka te ʼaluʼaga ʼaia, ʼe fakaʼaogaʼi e ʼihi mātuʼa tanatou ʼu fakaʼosi vāhaʼa pea mo tonatou ʼu temi mālōlō ki tanatou fānau. ʼE nātou ʼui ʼe nātou fakaʼaogaʼi he temi “lelei” ki tanatou fānau.

Kae ko te lelei ʼo te temi ʼaia, ʼe feala koa ke ina fakatokatoka te mole feʼauga ʼo te temi ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ki te fānau? ʼE tali fēnei e te tagata fai kumi ko Laurence Steinberg: “ ʼI te agamāhani, ko te ʼu tamaliki ʼaē ʼe lahi tanatou fakatahi mo tanatou ʼu mātuʼa, ʼe lava lelei age tonatou maʼuli ʼi te ʼu tamaliki ʼaē ʼe mole faʼa lahi tanatou temi mo ʼanatou mātuʼa. Ko te mole feʼauga ʼo te temi ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi kia nātou, ʼe mole feala ke fakatokatoka. Neʼe lahi fau te faka tui ʼa te hahaʼi ki te ʼui ʼaē, ʼe feala ke kita fakatokatoka te faʼahi ʼaia ʼo kita fakaʼaogaʼi he temi ʼe lelei ki takita fānau.” ʼE feiā te manatu ʼa te fafine Birmane. ʼE liliu mai tona ʼohoana​—ko te tagata Saponia​—mai tana gāue ʼi te hola tahi peʼe ʼi te hola lua uhu. Logope la ʼe ina fakaʼaogaʼi tona temi ki tona famili ʼi te fakaʼosi vāhaʼa, kae ʼe ʼui fēnei e tona ʼohoana: “Ko tana nofo ʼi fale ʼi te ʼu Moeaki pea mo te ʼu ʼAhotapu, ʼe mole feala ke ina fetogi tana puli ʼi te ʼaho fuli ʼo te vāhaʼa. . . . ʼE feala koa hakita tō ʼi te ʼu temi kai fuli ʼo te vāhaʼa, pea kita kai fuli te meʼa kai ʼo te vāhaʼa ʼi te Moeaki pea mo te ʼAhotapu?”

ʼE Maʼua Ke Koutou Faiga Mālohi

ʼE faigafua hakita talanoa ki te taupau ʼo te ʼu felogoi lelei ʼi te famili, kae ʼe faigataʼa tona fakahoko. ʼUhi ko te maʼua ʼaē ke maʼu e te tāmai pe ko te faʼe hana falā moʼo taupau tanā fānau, koia ʼe mole faigafua ai tanatou fakatahi fualoa mo tonatou famili. Ko te tokolahi ʼaē ʼe maʼua ke nātou maʼuli mamaʼo ʼi te loto fale ʼuhi ko tanatou gāue, ʼe nātou faiga ke nātou fetelefoniʼaki mo tonatou famili peʼe nātou faitohi. Kae tatau aipe peʼe nātou nonofo ʼi fale peʼe kailoa, ʼe maʼua ke nātou faiga mālohi moʼo taupau te felogoi lelei ʼa te famili.

Ko te ʼu mātuʼa ʼaē ʼe nātou meʼa noaʼi tanatou felogoi mo tanatou fānau, ʼe hoko anai kia nātou te ʼu fua kovi ʼo tanatou aga ʼaia. Ko te tāmai neʼe tahitahiga tana fakatahi mo tona famili, neʼe mole kai fakatahi pe la mo nātou, pea neʼe hoko kia ia te ʼu fihifihia lahi. Neʼe liliu tona foha ʼo agamālohi, pea neʼe puke tona ʼofafine he neʼe kaihaʼa ʼi te fale koloā. ʼI te ʼamanaki mavae ʼa te tāmai ʼaia ke ʼalu ʼo gaoʼi golfe ʼi he ʼAhotapu uhu, neʼe kalaga fēnei age tona foha: “ ʼE ko mama pe koa ʼaē ʼe pule ʼi te fale ʼaenī? Ko ia ʼaē ʼe ina fai te ʼu tonu fuli ʼo ʼuhiga mo te famili.” Pea neʼe lāuga fēnei te tama: “Papa, ʼe mole he temi ʼe ke . . . ”

Neʼe kamata fakakaukau ai te tāmai ʼi tana logo ki te ʼu palalau ʼaia ʼo tona foha. Koia, neʼe ina fakatotonu ai, ʼe kai fakatahi anai mo tona famili ʼi te uhu. ʼI te kamata, neʼe ko ia pe mo tona ʼohoana. ʼAki te temi, neʼe toe kau kiai mo tanā ʼu toe, pea neʼe liliu te kai ʼaia ʼo te uhu ko he faigamālie ke nātou fai palalau. Ki muli age, neʼe nātou toe kakai fakatahi foki ʼi te afiafi. Koia, neʼe faiga e te tagata ʼaia ke ʼaua naʼa puli katoa te felogoi ʼo tona famili.

Te Tokoni ʼa Te Folafola ʼa Te ʼAtua

Ko te Tohi-Tapu ʼe ina fakaloto mālohiʼi te ʼu mātuʼa ke nātou toʼo he temi ke nātou fai palalau ai mo tanatou fānau. ʼAki te polofeta ko Moisese, neʼe fakatotonu fēnei e te ʼAtua ki te kau Iselaelite: “Fakalogo mai, Ê Iselaele: Ko Sehova totatou ʼAtua, ʼe ko te Sehova pe e tahi. Pea ʼe tonu ke ke ʼofa kia Sehova tou ʼAtua ʼaki tou loto katoa, pea mo tou nefesi katoa, pea mo tou mālohi maʼuli katoa. Pea ko te ʼu folafola ʼaenī ʼaē ʼe ʼau fakatotonu atu kia te koe ʼi te ʼaho nei, ʼe tonu anai ke nofo ʼi tou loto; pea ʼe tonu anai ke ke akoʼi ki tou foha pea mo ke talanoa kiai mokā ke heka anai ʼi tou loto fale, mokā ke haʼele anai ʼi te ala, mokā ke takoto anai, pea mokā ke tuʼu ake anai.” (Teutalonome 6:​4-7) Ei, ko te ʼu mātuʼa ʼe tonu ke nātou fai he ʼu fakatuʼutuʼu ke nātou fakatahi mo tanatou fānau, mo kapau ʼe nātou fia akoʼi te ʼu folafola ʼa te ʼAtua ke lave ki tonatou ʼatamai pea mo tonatou loto.

ʼE feala hatatou fakatokagaʼi, ʼi te sivisivi ʼo te taʼu 1997 ʼaē neʼe fai ki te kau tūpulaga Amelika e toko 12 000 tupu, “ko te toko 88 ʼi te teau . . . ʼo nātou ʼaē neʼe lotu, neʼe puipui nātou ʼuhi ko tanatou faka maʼuhigaʼi te lotu pea mo te faikole.” ʼE mahino ki te kau Kilisitiano moʼoni, ko te akoʼi ʼo te fānau ʼi te faʼahi faka lotu ʼe ina puipui nātou mai te toloke, te kava, te lotohoha, te fakamate, te agamālohi, pea mo te tahi ʼu tuʼutāmaki.

Ko ʼihi mātuʼa, ʼe faigataʼa hanatou maʼu he temi ke nātou fakaʼaogaʼi ki tonatou famili. ʼE hoko tāfito te faʼahi ʼaia ki te ʼu faʼe ʼaē ʼe mole honatou ʼohoana, heʼe nātou fakaʼamu ke nātou nonofo mo tanatou fānau kae ʼe maʼua ke nātou gāue. ʼE lava feafeaʼi hanatou maʼu he temi ke nātou fakatahi ai mo tonatou famili? ʼE fai e te Tohi-Tapu te tokoni ʼaenī, “Taupau te poto ʼaoga pea mo te fealagia ki te fakakaukau.” (Tāʼaga Lea 3:​21) ʼE feala ke fakaʼaogaʼi e te ʼu mātuʼa tanatou ʼu “fealagia ki te fakakaukau” ke nātou maʼu he temi ke nātou fakatahi ai mo tanatou fānau. ʼO feafeaʼi?

Kapau ko koe ko he faʼe, ʼe ke gaʼegaʼe ʼi tau liliu mai te gāue, he koʼe ʼe mole ke kole ki tau fānau ke nātou gaohi meʼa kai fakatahi mo koe? Kapau ʼe koutou fakaʼaogaʼi feiā tokotou temi, pea ʼe feala ai ke lelei age takotou ʼu felogoi. ʼI te kamata, ʼe ʼaoga anai he temi lahi ke ke gāue fakatahi mo tau fānau. Kae ʼaki te temi, ʼe fakatupu fiafia anai kia koutou pea ʼe lagi tokoni anai kia koutou ke ʼaua naʼa puli hokotou temi.

Lagi ko koe ko he tāmai, pea ʼe lahi te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu ke ke fai ʼi te fakaʼosi vāhaʼa. He koʼe ʼe mole ke fai te ʼu gāue fuli ʼaia mo tau ʼu fānau? ʼE feala anai hau palalau mo nātou ʼi takotou lolotoga gāue, pea ʼe feala anai ke ke akoʼi age kia nātou he ʼu meʼa maʼuhiga. Ko te tokoni ʼa te Tohi-Tapu ke ke akoʼi te ʼu folafola ʼa te ʼAtua ki tau fānau, ʼe ina ʼui ke ke palalau mo nātou ‘mokā ke heka ʼi tou loto fale, pea mokā ke haʼele ʼi te ala’​—ko tona faka ʼuhiga, ʼi te ʼu temi fuli pe. ʼE ke fakahā anai he “poto ʼaoga” mo kapau ʼe ke fai palalau mo tau fānau mokā koutou gāue fakatahi.

ʼU mātuʼa, kapau ʼe koutou fakaʼaogaʼi he temi lahi ki tokotou fānau, pea ʼe koutou maʼu anai hona ʼu fua lelei ʼaki te temi. ʼE ʼui e te tāʼaga lea, “ko te poto ʼe maʼu ia nātou ʼaē ʼe kumi tokoni.” (Tāʼaga Lea 13:10) Kapau ʼe koutou toʼo he temi ke koutou felogoi ai mo takotou fānau, pea ʼe faigafua anai hakotou fai age he ʼu tokoni ʼo ʼuhiga mo te ʼu fihifihia ʼaē ʼe tau mo nātou ʼi te ʼaho fuli. Kapau ʼe feiā takotou takitaki nātou ʼi te temi ʼaenī, pea ʼe mole ʼaoga anai he temi lahi pea mo he ʼu faiga mālohi ʼi te ka haʼu ke koutou fakatokatoka tanatou ʼu fihifihia. Tahi ʼaē meʼa, ʼe fakatupu fiafia anai kia koutou pea mo nātou. Moʼo foaki te takitaki ʼaia, ʼe maʼua ke koutou fakaʼaogaʼi te matapuna ʼo te poto ʼaē ʼe maʼu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua, ia te Tohi-Tapu. Koutou fakaʼaogaʼi te tohi ʼaia moʼo akoʼi takotou fānau pea mo takitaki te maʼuli ʼo tokotou loto fale.​—Pesalemo 119:105.

[Paki ʼo te pasina 4]

ʼE mole lotohoha te kau tūpulaga ʼaē ʼe felogoi lelei mo ʼanatou mātuʼa

[Paki ʼo te pasina 5]

Kapau ʼe felogoi lelei te famili pea ʼe ina maʼu hona ʼu fua lelei

[Paki ʼo te pasina 6]

Ka koutou gāue fakatahi mo ʼakotou fānau, ʼe koutou felogoi mo nātou pea mo koutou akoʼi age te ʼu meʼa maʼuhiga