Te Hahaʼi Agamālohi: ʼE Leleiʼia Koa e Te ʼAtua?

TALU MAI FUALOA, ʼE LELEIʼIA PEA MO FAKAʼAPAʼAPAʼI E TE HAHAʼI TE ʼU TAGATA MĀLOLOHI PEA MO LOTOTOʼA. NEʼE ʼI AI TE TAGATA TOʼA FEIĀ ʼI TE ʼU FAGANA KELEKA ʼĀFEA, NEʼE KO HERCULE, PEA NEʼE FAKAHIGOAʼI IA IA E TE KAU LOMA KO HÉRACLÈS.

KO HÉRACLÈS neʼe ko te tagata toʼa ʼiloa, te tagata tau ʼaē neʼe mālohi tokotahi. ʼE ʼui e te fagana, neʼe ko te tagata neʼe koga ʼatua, he neʼe ko te foha ʼo te ʼatua Keleka ko Zeus, pea ko tana faʼe ko Alcmène neʼe ko te fafine kelekele. Neʼe kamata tana ʼu gāue mālohi ʼi tana kei meamea, ʼi tona moeʼaga. Neʼe maheka te ʼatua fafine, pea neʼe ina fekauʼi te ʼu gata lalahi e lua ke nā matehi ia Héraclès, kae neʼe ina tege te ʼu gata ʼaia e lua. Ki muli age, neʼe ina tauʼi te ʼu foi solia, mo matehi te ʼu foi manu, pea neʼe ina tauʼi te mate moʼo hāofaki tona kaumeʼa. Tahi ʼaē meʼa, neʼe ina maumauʼi te ʼu kolo, mo fakaʼalikiʼi te ʼu fafine, mo ina fakatō ifo te kiʼi tama mai te tule, pea mo matehi tona ʼohoana pea mo tana fānau.

Logope la ʼe mole ko he tagata moʼoni, kae talu mai fualoa, ʼe fakamatala te hisitolia ʼo Héraclès ʼi te ʼu fagana ʼo te ʼu fenua ʼāfea ʼaē ʼe ʼiloʼi e te kau Keleka. Neʼe tauhi te kau Loma kia ia ohage ko he ʼatua; ko te hahaʼi faifakatau pea mo te hahaʼi folau neʼe nātou faikole kia ia ke nātou maʼu paʼaga pea ke ina puipui nātou mai te tuʼutāmaki. Talu mai te ʼu taʼu ʼe lauʼi afe, kua leleiʼia e te hahaʼi te ʼu fakamatala ʼaē neʼe fai ʼo ʼuhiga mo tana ʼu gāue mālohi.

Te Haʼuʼaga ʼo Te Fagana

ʼE ʼi ai koa he tafitoʼaga moʼoni ʼo te ʼu hisitolia ʼo Héraclès pea mo te tahi hahaʼi toʼa ʼaē ʼe talanoa kiai te ʼu fagana? ʼI hona faʼahiga ʼaluʼaga, ʼe lagi ʼi ai honatou tafitoʼaga. ʼE talanoa mai te Tohi-Tapu ki te tahi temi, ʼi te kamata ʼo te hisitolia ʼo te tagata, neʼe maʼuʼuli moʼoni ai ʼi te kele te ʼu “ ʼatua” pea mo te ʼu “hahaʼi neʼe nātou koga ʼatua.”

Neʼe fakamatala e Moisese te temi ʼaia, ʼo ina tohi fēnei: “Pea ʼi te temi leva ʼaē neʼe kamata tuputupu ai te hahaʼi ʼi te fuga kele pea mo nātou maʼu tonatou ʼu ʼofafine, ko te ʼu foha ʼo te ʼAtua moʼoni neʼe nātou tokagaʼi ʼe finemui te ʼu ʼofafine ʼo te ʼu tagata, pea neʼe nātou toʼo he ʼu ʼohoana maʼa nātou, ei, ia nātou fuli ʼaē neʼe nātou filifili.”​—⁠Senesi 6⁠:​1, 2.

Ko “te ʼu foha [ʼaia] ʼo te ʼAtua moʼoni” neʼe mole ko he ʼu tagata; kae neʼe ko te ʼu ʼaselo pea mo foha ʼo te ʼAtua. (Vakaʼi ia Sopo 1⁠:6; 2⁠:1; 38:​4, 7.) ʼE fakamatala mai e Suta, te tagata faitohi ʼo te Tohi-Tapu, ko ʼihi ʼaselo “nee mole natou taupau tonatou tuuʼaga kae nee natou liaki tonatou nofoaga.” (Suta 6) Ko tona faka ʼuhiga, neʼe nātou līaki te tuʼulaga ʼaē neʼe nātou maʼu ʼi te kautahi ʼa te ʼAtua ʼi selo, he neʼe nātou fia nonofo mo te ʼu taʼahine finemui ʼi te kele. ʼE toe ʼui e Suta, ko te kau ʼaselo agatuʼu ʼaia neʼe nātou hage ko te hahaʼi ʼo Sotoma pea mo Komola, ʼaē neʼe “mauli faiʼaga pea mo fetuli ki te u aga fakalialia o he tahiʼage natula.”​—⁠Suta 7.

ʼE mole lahi te talanoa ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue ʼa te kau ʼaselo talagataʼa ʼaia. Kae ko te ʼu fagana ʼāfea ʼo Heleni pea mo te tahi ʼu fenua, ʼe talanoa ai ki te ʼu tuʼuga ʼatua tagata pea mo ʼatua fafine, neʼe maʼuʼuli mo te hahaʼi, pea neʼe feala ke nātou sisio kiai peʼe nātou fakapulipuli. Neʼe nātou taulekaleka ʼaupito, ʼi te agaaga ʼo te tagata. Neʼe nātou kakai, mo ʼiʼinu, mo momoe, pea mo fefaiʼaki he ʼu felāveʼi fakasino pea nātou fai mo te hahaʼi. Logola te ʼui ʼaē ʼe nātou maʼoniʼoni pea mo maʼuli tuputupua, kae neʼe ko te ʼu hahaʼi gutuloi pea mo kākā, neʼe nātou kē pea mo fuhu, neʼe nātou fakahalaʼi te hahaʼi pea mo fakaʼalikiʼi te hahaʼi fafine. Logola ko he ʼu fagana neʼe fakamataleleiʼi pea ʼe mole ko he ʼu hisitolia moʼoni, kae ʼe hā ai te ʼu ʼaluʼaga moʼoni ʼaē neʼe hoko ʼi muʼa ʼo te Tulivio ʼaē ʼe talanoa kiai te Tohi-Tapu ia Senesi.

Te ʼu Hahaʼi Mālolohi ʼo Te Temi Muʼa, Te ʼu Tagata ʼIloa

Ko te kau ʼaselo talagataʼa ʼaia, neʼe nātou kofuʼi tonatou ʼu sinoʼi tagata, mo fai te ʼu felāveʼi fakasino mo te hahaʼi fafine, pea neʼe tupu ai te ʼu tamaliki, kae neʼe mole nātou hage ko te ʼu tamaliki fuli. Neʼe ko te kau Nefilime, neʼe koga tagata pea mo koga ʼaselo. ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu: “Ko te kau Nefilime neʼe nonofo ʼi te kele ʼi te ʼu ʼaho ʼaia, pea ʼo toe feiā aipe ki muli age, ʼaki te ʼu felāveʼi fakasino ʼa te ʼu foha ʼo te ʼAtua moʼoni pea mo te ʼu ʼofafine ʼo te tagata, neʼe nātou maʼu ai tonatou ʼu foha; neʼe ko te ʼu tagata mālolohi ʼo te temi muʼa, te ʼu tagata ʼiloa.”​—⁠Senesi 6⁠:⁠4.

ʼI tona ʼaluʼaga moʼoni, ko te kupu faka Hepeleo “nefilime” ʼe faka ʼuhiga ki “he ʼu hahaʼi fakatupu tūkia,” ʼe nātou faka tūkia te hahaʼi, ʼaki tanatou ʼu agamālohi. Koia, ʼe mole tou punamaʼuli ai ki te hoko atu fēnei ʼo te fakamatala ʼa te Tohi-Tapu: “Neʼe fonu te kele ʼi te agamālohi.” (Senesi 6⁠:11) ʼI te mitolosia, ko te ʼu tagata ʼaē neʼe koga ʼatua, ohage ko Héraclès pea mo Gilgamesh, te tagata toʼa ʼo Papiloni, ʼe nātou tatau ʼosi mo te kau Nefilime.

Koutou fakatokagaʼi, neʼe fakahigoaʼi te kau Nefilime ko “te ʼu tagata mālolohi,” pea mo “te ʼu tagata ʼiloa.” ʼO mole hage ko te tagata faitotonu ko Noe, ʼaē neʼe maʼuli ʼi te temi ʼaia, neʼe mole fia faka maʼuhigaʼi e te kau Nefilime ia Sehova. Neʼe faiga pe nātou ke nātou ʼiloa, ke faka kolōliaʼi nātou, pea mo tonatou matagafua. Neʼe nātou liliu ʼo ʼiloa ʼi te hahaʼi heʼe tui ʼo te temi ʼaia, ʼuhi ko tanatou ʼu gāue mālohi, ʼaē neʼe lagi kau kiai te agamālohi pea mo te ligi toto. Neʼe ko te ʼu hahaʼi lototoʼa ʼo te temi ʼaia​—⁠pea neʼe matataku te hahaʼi ia nātou, mo fakaʼapaʼapa kia nātou, pea neʼe hage neʼe mole feala ke mamate.

Logola ko te kau Nefilime pea mo tanatou ʼu tāmai aga fakahehema neʼe nātou ʼiloa ia mata ʼo te hahaʼi, kae ʼe mahino ia neʼe mole nātou maʼuhiga kia mata ʼo te ʼAtua. Neʼe fakalialia tonatou faʼahiga maʼuli. Koia, neʼe fakafeagai ai te ʼAtua ki te kau ʼaselo talagataʼa ʼaia. Neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Petelo: “Neʼe mole fakatātāʼofi te ʼAtua moʼo fakatūʼa te ʼu ʼaselo ʼaē neʼe agahala, kae ʼi tana lī ifo nātou ki te Taletale, neʼe ina tuku nātou ki te ʼu luo fakapōʼuli loloto, moʼo tāʼofi nātou ki te fakamāu; pea neʼe mole fakatātāʼofi moʼo tauteaʼi te mālama ʼāfea, kae neʼe ina hāofaki ia Noe, te tagata faka mafola faitotonu, mo te toko fitu, ʼi tana fakatō te tulivio ki te mālama agahala.”​—⁠2 Petelo 2⁠:​4, 5, MN.

ʼI te tō ʼa te Tulivio ki te malamanei katoa, neʼe līaki e te kau ʼaselo agatuʼu tonatou ʼu sino pea nātou toe liliu ufiufi ki selo. Neʼe tautea nātou e te ʼAtua, ʼo mole kei feala ke nātou toe kofuʼi he ʼu sinoʼi tagata. Ko te kau Nefilime, te hōloga mālohi ʼo te kau ʼaselo talagataʼa, neʼe nātou mamate fuli. Neʼe ko Noe pe pea mo tona kiʼi famili ʼaē neʼe nātou hāo ʼi te Tulivio.

Te ʼu Tagata ʼIloa ʼo Te Temi ʼAenī

ʼI te temi ʼaenī, ʼe mole kei maʼuʼuli te ʼu ʼatua pea mo te ʼu tagata ʼaē ʼe koga ʼatua. Kae ʼe kei lahi pe te agamālohi. Ko te ʼu tagata ʼiloa ʼo te temi ʼaenī ʼe faka maʼuhigaʼi nātou ʼi te ʼu tohi, ʼi te ʼu ʼata, ʼi te televisio, pea ʼi te musika. ʼE mole nātou fia fakahaga tonatou tahi kauʼahe, ʼe mole nātou ʼofa ki tonatou ʼu fili, mo kumi te tokalelei, ʼe mole nātou loto fakamolemole, peʼe nātou līaki te agamālohi. (Mateo 5:​39, 44; Loma 12⁠:17; Efeso 4:​32; 1 Petelo 3:​11) Kae ʼe leleiʼia te hahaʼi mālolohi ʼo totatou temi, ʼuhi ko tonatou mālohi pea mo tanatou poto ʼi te fuhu, mo tanatou kami, pea mo tanatou tali ki te agamālohi ʼaki he agamālohi ʼe lahi age.a

Ko te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te faʼahiga hahaʼi ʼaia ʼe mole heʼeki fetogi talu mai te temi ʼo Noe. ʼE mole leleiʼia e Sehova ia nātou ʼaē ʼe ʼoʼofa ki te agamālohi, pea ko te ʼu aga mālohi ʼaē ʼe nātou fai ʼe mole ko he ʼu meʼa fakafiafia kia ia. Neʼe hiva fēnei te tagata fai pesalemo: “Ko Sehova totonu ʼe ina sivisivi te agatonu pea mo te agakovi, pea ko ʼaē ʼe manako ki te agamālohi, ʼe fehiʼa moʼoni ki ai Tona nefesi.”​—⁠Pesalemo 11⁠:⁠5.

Ko He Mālohi ʼe Kehe Age

ʼO mole hage ko te ʼu tagata mālolohi agamālohi, ko te tagata ʼaē ʼe lahi tokotahi tona ʼiloa, ia Sesu Kilisito, neʼe ko te tagata ʼo te tokalelei. ʼI tana maʼuli ʼi te kele, neʼe mole ina fai he “agamālohi.” (Isaia 53⁠:⁠9) ʼI te ʼōmai ʼo tona ʼu fili ʼo puke ia ia ʼi te ʼōloto ʼo Setesemane, ko ʼihi ʼo tana kau tisipulo neʼe ʼi ai tanatou ʼu heletā. (Luka 22⁠:​38, 47-51) Neʼe feala pe ke nātou tau moʼo hāofaki ia ia mai te kau Sutea.​—⁠Soane 18⁠:⁠36.

ʼI tona fakahagatonu, neʼe tohoʼi ake e te ʼapositolo ko Petelo tana heletā moʼo hāofaki Sesu, kae neʼe ʼui fēnei e Sesu kia ia: “Ai tau heleta ki tona aiʼaga, koteuhi ko natou fuape e toʼo heleta e natou matepe anai i te heleta.” (Mateo 26⁠:​51, 52) Ei, ko te agamālohi ʼe ina fakatupu te agamālohi, ohage ko tona hoko māhani ʼi te hisitolia ʼo te tagata. Neʼe feala ke hāofaki e Sesu ia ia ʼaki te ʼu mahafu, pea neʼe feala ke ina fakaʼaogaʼi te tahi ʼu meʼa. Neʼe ina toe ʼui age fēnei kia Petelo: “Pe e ke manatu, e mole au fealagia te kole ki taku Tamai, pea e ina tuku mai anai kia te au ia lesio aselo e hogofulu-ma-lua?”​—⁠Mateo 26⁠:⁠53.

Neʼe mole agamālohi Sesu pea neʼe mole ina kole ke hāofaki ia ia e te kau ʼaselo, kae neʼe ina tuku ke puke ia ia e te hahaʼi ʼaē neʼe nātou matehi ia ia. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi he neʼe ina ʼiloʼi neʼe mole heʼeki hoko mai te temi ki tana Tāmai ʼaē ʼi selo ke ina fakagata te agakovi ʼi te kele. Neʼe mole faiga Sesu ke ina fakatokatoka te ʼu meʼa ʼaia, kae neʼe falala ia kia Sehova.

Neʼe mole ko hona vaivai ʼaia kae neʼe ko he toe mālohi lahi ʼaia ʼi tona loto. Neʼe fakahā e Sesu tana tui mālohi ʼaē ʼe fakatonutonuʼi anai e Sehova te ʼu meʼa ʼi Tona temi totonu, ohage pe ko te meʼa ʼaē ʼe loto kiai. ʼUhi ko tana talagafua, neʼe fakanofo Sesu ki he tuʼulaga maʼuhiga, ʼo hoa ki te tuʼulaga ʼo Sehova. Neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo ʼo ʼuhiga mo Sesu: “Nee fakavaivai ifo, o liliu o fakalogo o kaku ki te mate, ki te mate i [“te pou fakamamahi,” MN]. Koia, nee hikihiki ake fakaaliʼaliki e te Atua iaʼia, pea nee ina foakiʼage kia te ia te Higoa ae e maoluga’pau i te higoa fuape, koteuhi i te Higoa o Sesu ke hu ifo te tuli fuape i Selo, mo te kelekele pea mo te lalo kele; pea ke fakamooni e te alelo fuape ko Sesu Kilisito e Aliki ki te kololia o te Atua te Tamai.”​—⁠Filipe 2⁠:​8-11.

ʼE Fakapapauʼi e Te ʼAtua Ke Ina Fakagata Te Agamālohi

ʼE mulimuli te maʼuli ʼo te kau Kilisitiano moʼoni ki te faʼifaʼitaki pea mo te ʼu akonaki ʼa Sesu. ʼE mole nātou leleiʼia peʼe nātou faʼifaʼitakiʼi te ʼu tagata ʼiloa pea mo mālohi ʼo te mālama. ʼE nātou ʼiloʼi, ʼi te temi ʼaē kua fakakatofa e te ʼAtua, ko te hahaʼi ʼaia ʼe fakaʼauha anai ʼo talu ai, ohage pe ko te hahaʼi agakovi ʼo te temi ʼo Noe.

Ko te ʼAtua ʼe ko te Tupuʼaga ʼo te kele pea mo te malamanei. Pea ʼe ko te Tuʼi faitotonu. (Apokalipesi 4⁠:11) Kapau ʼe maʼu e te tuʼi fakamāu tagata te fealagia ʼaē ke ina fai he ʼu tonu fakamāu, pea ʼe lahi age te fealagia ʼa te ʼAtua moʼo fai te faʼahi ʼaia. Ko tana fakaʼapaʼapa ki tana ʼu pelesepeto faitotonu, pea mo tona ʼofa kia nātou ʼaē ʼe ʼoʼofa kia te ia, ʼe ina uga anai ia ia ke ina pulihi te agakovi fuape pea mo nātou ʼaē ʼe agakovi.​—⁠Mateo 13:​41, 42; Luka 17:​26-​30.

ʼE hoa anai kiai he tokalelei heʼegata ʼi te kele, ko he tokalelei ʼe fakatafito mālohi ki te faitotonu. Neʼe fakakikite te faʼahi ʼaia ʼi te lea faka polofeta ʼiloa ʼo ʼuhiga mo Sesu Kilisito, ʼe ina ʼui fēnei: “Heʼe kua tupu te tamasiʼi maʼa tatou, kua foaki mai te foha maʼa tatou; pea ko te pule fakaʼaliki ʼe hili anai ki tona fugaʼuma. Pea ʼe fakahigoa anai ko Fai Tokoni Taulekaleka, ʼAtua Mālohi, Tāmai Heʼegata, ʼAliki ʼo te Tokalelei. Ko te mahu ʼo te pule fakaʼaliki pea mo te tokalelei ʼe mole ʼi ai anai honā gataʼaga, ʼi te hekaʼaga faka hau ʼo Tavite pea mo tona puleʼaga, moʼo fakatuʼu maʼu pea mo lagolago ʼaki te faitotonu, ʼi te temi nei ʼo aʼu ki te ʼu temi ʼe mole ʼiloʼi hona gataʼaga. Pea ʼe fai anai te faʼahi ʼaia e te mālohi ʼo Sehova ʼo te ʼatu kautau.”​—⁠Isaia 9⁠:​6, 7.

Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te fakalogo e te kau Kilisitiano ki te tokoni ʼaē neʼe fai e te ʼAtua talu mai fualoa: “ ʼAua naʼa ke fakaʼamu ki te tagata agamālohi pea ʼaua naʼa ke fili he ala ʼi tona ʼu ala. Heʼe ko te tagata ʼaē ʼe haʼele fakapikopiko ʼe ko he meʼa fakalialia ia kia Sehova, kae ko Tana aga fakakaumeʼa ʼe ina fai ki te hahaʼi faitotonu.”​—⁠Tāʼaga Lea 3⁠:​31, 32.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Talanoa ʼo te pasina 29]

ʼE LELEIʼIA TE HAHAʼI MĀLOHI ʼO TOTATOU TEMI ʼUHI KO TONATOU MĀLOHI PEA MO TANATOU LAVA TAUʼI TE AGAMĀLOHI ʼAKI HE AGAMĀLOHI ʼE LAHI AGE

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 26]

Alinari/Art Resource, NY