Ko Petele Ko He Kolo ʼo Te Meʼa ʼAē ʼe Lelei Pea Mo Te Meʼa ʼAē ʼe Kovi

KUA ʼiloa ʼihi kolo ʼuhi ko te ʼu meʼa lelei peʼe ko te ʼu meʼa kovi ʼaē neʼe fai ai. Kae ʼe mole feiā ʼo ʼuhiga mo te kolo ʼo Petele, he neʼe hoko ai te ʼu meʼa lelei pea mo te ʼu meʼa kovi. Neʼe ko te pateliaka ko Sakopo ʼaē neʼe ina fakahigoaʼi te kolo ko Petele, ʼaē ko tona faka ʼuhiga ko te “ ʼApi ʼo te ʼAtua.” Kae hili taʼu ʼe lauʼi afe, neʼe fakahigoaʼi e te polofeta ko Osea te kolo ʼaia ko te “ ʼApi ʼo te Agakovi.” Neʼe liliu feafeaʼi te kolo lelei ʼaia ʼo kovi? Pea koteā ʼaē ʼe feala ke tou ako mai tona hisitolia?

Neʼe nonofo te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼi Petele ʼi te taʼu 1943 ʼi muʼa ʼo totatou temi, ʼi te kei maʼuli ʼo Apalahamo. ʼI te temi ʼaia, neʼe kei higoa te kolo ʼaia ko Luse, ko te higoa Kanaane. Neʼe tuʼu ʼi te fenua moʼugaʼia ia kilometa e 17 ʼi te potu toga ʼo Selusalemi. Koutou fakakaukauʼi age muʼa ki te mamata ʼo Apalahamo pea mo tona ʼilāmutu ko Lote, ki te telea mālalo ʼo Solotane ʼaē ʼe fua lelei, ʼi tanā tutuʼu ʼi te potu māʼoluga ʼo te ʼu moʼuga ia tafaʼaki ʼo Petele. ʼAki he aga fakapotopoto, neʼe fakatokagaʼi fēnei e Apalahamo kia Lote te faigataʼaʼia ʼo te foaki ʼo he koga meʼa vaoa ki tanā ʼu faga manu: “Fakalelei age tou loto, ʼaua naʼa ke tuku ke hoholo atu tatā fekēʼaki pea mo te fekēʼaki ʼo taku ʼu tagata tauhi manu pea mo tau ʼu tagata tauhi manu, heʼe tou tautēhina. ʼE mole ke maʼu koa la te fenua katoa? Fakalelei tou loto, ka ke mavae koe ia te ʼau. Kapau ʼe ke ʼalu ki te faʼahi hema, pea ʼe ʼau ʼalu anai ʼau ki te faʼahi mataʼu; kae kapau ʼe ke ʼalu ki te faʼahi mataʼu, pea ʼe ʼau ʼalu anai ʼau ki te faʼahi hema.”​—Senesi 13:​3-​11.

Neʼe mole ʼuluaki filifili e Apalahamo te faʼahi ʼaē neʼe loto kiai. Kae neʼe ko ia ʼaē neʼe tūpulaga age ia ia ʼaē neʼe ina fili te faʼahi ʼaē ʼe lelei. ʼE feala ke tou faʼifaʼitakiʼi te manatu lelei ʼaia ʼa Apalahamo. ʼE feala ke fakamalū ifo he kē, mo kapau ʼe tou fai ʼaki he aga fakatokatoka pea mole tou manatu pe kia tatou.​—Loma 12:18.

Ko te ʼu taʼu ki muli age, ʼi Luse ʼi te temi ʼaē neʼe nofo faka ʼapitaki ai ia Sakopo, mokopuna ʼo Apalahamo, neʼe ina fai te moemisi fakatalakitupua. Neʼe sio ki “he tuʼuga neʼe fakatuʼu ʼi te kele pea neʼe aʼu tona tumutumu ki te lagi; pea koʼeni! neʼe ʼi ai te ʼu ʼaselo neʼe hake pea mo hifo ai. Pea koʼeni! neʼe tuʼu ia Sehova ʼi tona tumutumu.” (Senesi 28:11-​19; vakaʼi ia Soane 1:​51.) Neʼe ʼi ai te faka ʼuhiga maʼuhiga ʼo te moemisi ʼaia. Ko te kau ʼaselo ʼaē neʼe sio ki ai ia Sakopo, neʼe nātou tauhi kia ia moʼo fakahoko te fakapapau ʼaē neʼe fai e te ʼAtua kia ia, ʼo ʼuhiga mo he hāko. Ko te tuʼulaga māʼoluga ʼa Sehova ʼi te tumutumu ʼo te tuʼuga neʼe hā ai ʼe ko ia ʼaē ʼe ina takitaki te kau ʼaselo ʼi te gāue ʼaia.

Neʼe malave ʼaupito kia Sakopo tana ʼiloʼi papau ʼaē ʼe tokoni te ʼAtua kia ia. ʼI tana ʼala ake ʼi tana moemisi ʼaia, neʼe ina fakahigoaʼi te koga meʼa ʼaia ko Petele, ko tona faka ʼuhiga ko te “ ʼApi ʼo te ʼAtua” pea neʼe ina fakapapau fēnei kia Sehova: “Ko te ʼu meʼa fuli ʼaē ka ke foaki mai, ʼe ʼau foaki atu anai tona vahe hogofulu.”a (Senesi 28:20-22) ʼI tana ʼiloʼi ʼaē ko meʼa fuli ʼe haʼu mai te ʼAtua, neʼe ina fia liufaki he koga ʼo tona ʼu koloā moʼo fakahā tona loto fakafetaʼi.

ʼO toe feiā pe ia ʼaho nei, ʼe tauhi te kau ʼaselo ki te kau Kilisitiano. (Pesalemo 91:11; Hepeleo 1:​14) ʼE feala mo nātou ʼaia ke nātou fakahā tanatou loto fakafetaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu tapuakina fuli, ʼo nātou “koloaʼia ʼi te ʼu fakahā ʼo te loto fakafetaʼi ki te ʼAtua.”​—2 Kolonito 9:​11, 12.

ʼAki te temi, neʼe liliu te hōloga ʼo Sakopo ko he puleʼaga. ʼI tanatou kamata ʼohofiʼi te fenua ko Kanaane, ko Sosue, tonatou pule neʼe mālo ʼi te hau pagani ʼo Petele. (Sosue 12:16) Lolotoga te temi ʼo te kau Tuʼi Fakamāu, ko te fafine polofeta ko Tepola neʼe nofo ōvi ki Petele pea neʼe ina fakamatala ki te hahaʼi te ʼu folafola ʼa Sehova. Neʼe toe tau ʼaʼahi foki e Samuele te kolo ko Petele, ʼi tona ʼuhiga tuʼi fakamāu ʼo te puleʼaga ʼo Iselaele.—Kau Fakamāu 4:​4, 5; 1 Samuele 7:​15, 16.

ʼE Liliu Ia Petele Ko Te Koga Meʼa Tāfito ʼo Te ʼApositasia

Kae ʼi te taʼu 997 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe mole kei fai ʼi Petele te tauhi maʼa ʼi te ʼosi vaheʼi ʼo te Puleʼaga. Neʼe fakaliliu e te hau ko Selopoame te kolo ʼaia ko te koga meʼa tāfito ʼo te tauhi ki te pipi, he neʼe ʼui ʼe ina fakatātā ia Sehova. (1 Hau 12:​25-29) Koia, ʼi tana fakakikite te fakaʼauha ʼo Petele, neʼe fakahigoaʼi e Osea te kolo ʼaia ko “Peti-aveni,” ko tona faka ʼuhiga ko te “ ʼApi ʼo te Agakovi.”​—Osea 10:​5, 8.

Logope la neʼe liliu ia Petele ko te kolo tāfito ʼo te aga fakalialia ʼi te faʼahi fakalaumālie, kae ʼe tou maʼu ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ai te ʼu ako maʼuhiga. (Loma 15:⁠4) Ohage la ko te meʼa ʼaē neʼe hoko ki te polofeta ʼaē ʼe mole fakahā tona higoa, pea neʼe fekauʼi mai Suta ke ʼalu ki Petele moʼo fakakikite te fakaʼauha ʼo tana ʼu ʼaletale pea mo tana kau pelepitelo. Neʼe toe ʼui age foki e Sehova ke toe liliu ki Suta​—ʼaē neʼe mole mamaʼo ʼi te potu toga​—kae neʼe mole tonu ke kai pea mo ʼinu. ʼAki he lototoʼa, neʼe fai fakakikite te polofeta ʼaia ʼi muʼa ʼo Selopoame, te hau ʼo Iselaele, ʼo faitutuku ʼo ʼuhiga mo te ʼaletale ʼo Petele. Kae neʼe talagataʼa leva ki te ʼAtua he neʼe kai ʼi Petele, ʼi te loto fale ʼa te polofeta ʼaē kua matuʼa. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe loi age te polofeta ʼaē kua matuʼa neʼe ko te ʼaselo ʼa Sehova ʼaē neʼe ina fakatotonu age ke ina fakaafe te polofeta. Neʼe mate atu aipe te polofeta ʼo Suta, ʼuhi ko tana talagataʼa.​—1 Hau 13:​1-​25.

Kapau ʼe ʼui mai e he tēhina ke tou fai he meʼa ʼe tou lotolotolua ai, koteā ʼaē ʼe tonu ke tou fai? Koutou manatuʼi, ko he tokoni, tatau aipe pe ʼe fai ʼaki he manatu ʼe lelei, kae ʼe feala ke tou tuʼutāmaki ai mo kapau ʼe ko he tokoni ʼe kovi. (Vakaʼi ia Mateo 16:​21-​23.) Kapau ʼe tou kumi te takitaki ʼa Sehova ʼi te faikole pea mo tou ako tana Folafola, pea ʼe mole tou fai anai te hala ʼaē neʼe fai e te polofeta ʼaē ʼe mole fakahā mai tona higoa.​—Tāʼaga Lea 19:21; 1 Soane 4:1.

Hili kiai taʼu e 150, neʼe toe ʼalu te polofeta ko Amosi ki te potu tokelau moʼo fai fakakikite ʼo ʼuhiga mo Petele. Neʼe fakahā mālohi e Amosi te agakovi ʼa te hahaʼi, ʼo kau ai mo te pelepitelo ko Amasia, ʼaē neʼe fialahi ʼo ina ʼui age kia Amosi ke ‘hola ki te fenua ʼo Suta.’ Neʼe mole mataku ia Amosi kae ina fakahā kia Amasia te ʼu malaʼia ʼaē ka hoko ki te loto fale ʼo te pelepitelo ʼaia. (Amosi 5:​4-6; 7:​10-​17) ʼE fakamanatuʼi mai e te faʼifaʼitaki ʼa Amosi, ko Sehova ʼe feala ke ina fakaloto mālohiʼi tona ʼu kaugana agavaivai.​—1 Kolonito 1:​26, 27.

Moʼo fakaʼosi, neʼe maumauʼi e Sosiasi, te Hau agatonu ʼo Suta, ‘te ʼaletale ʼaē neʼe ʼi Petele, mo ina tutu te potu māʼoluga pea mo ina laliki, pea neʼe ina tutu te pou taputapu.’ (2 Hau 23:15, 16) Ia ʼaho nei, ʼe feala ke mulimuli te kau tagata ʼāfea ki tana faʼifaʼitaki lelei ʼaia, ʼo nātou mulimuli fakalelei ki te ʼu fakatotonu ʼa te ʼAtua pea mo nātou taupau te kokelekasio ke maʼa.

Ko te meʼa ʼaenī neʼe hoko ʼi Petele ʼe ina fakahā te fua ʼo te faitotonu pea mo te agakovi, mo te fua ʼo te fakalogo pea mo te talagataʼa kia Sehova. Ko ni ʼu taʼu ki muʼa atu, neʼe tuku e Moisese ki te puleʼaga ʼo Iselaele ke nātou fili: “ ʼI te ʼaho ʼaenī, ʼe ʼau tuku atu ki ʼokotou muʼa te maʼuli pea mo te meʼa ʼaē ʼe lelei, te mate pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi.” (Teutalonome 30:​15, 16) Ko te metitasio ki te hisitolia ʼo Petele ʼe ina fakaloto mālohiʼi anai tatou ke tou kau ki te “ ʼApi ʼo te ʼAtua,” te faʼahi ʼaē ʼe fai ai te tauhi maʼa, kae ke ʼaua naʼa tou kau ki te “ ʼApi ʼo te Agakovi.”

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 23]

Te ʼu toega ʼo te kolo ʼo Petele, ʼaē neʼe fakatuʼu tāfito ai e Selopoame te tauhi ki te pipi