Ta’ Fan ni Yima Tay Nga Mat’awuy-Mang Fan Ni Ke M’ay?
“Fare togopuluw ni yima ta’ nga mat’awuy, nge teliw nge yugu girdi’, nge social nge political, ni aram e n’en ni buch u ga’ngin u fayleng e bayi reb e rran mi nog ni ir e tha’bi elmerin ko fa binem e ragag e duw ni ke yan.”
BOKUM e duw ni ke yan ni ka nap’an e 1960, aram e ragag i duw ni ku be weliy e cha’ ni baaray ni ba tayoloy e chep ma ku ba llowan’ murung’agen e cha’ n’ey i Hannah Arendt. Ma ngiyal’ ney, e dakunir tay fan e girdi’ ni bay mat’awon ni kari gel ko kafram.
Ni bod rogon, reb e thin ni finney boch mi nnog ko fare The Times of London ni gaar: “Boch e gallabthir e yad ma siyeg ni ngar folgad u mat’awen e sensey ngak e bitir rorad faan bay ni guy rogon ni ngan ni yaluweg pi fakrad ma yad be nonnon.” Ma yu ngiyal’ e bay ni non ngak pi fakrad u skul ni yi be llowan’nag, me yan e gallabthir nga skul ni gathi kemus ni kar puwan’gow ko sensey ya ngar chamgow ngorad.
Reb e mit e thin ko fare National Association of Head Teachers nu Britain e sul nga daken nge yog ni gaar: “Urngin e girdi’ e yad be yog ni yad be gaar ‘I gag e bay mat’awug,’ ko bin baaray ni nge lungurad ‘I gag e ba mil fan ngog e tirog e maruwel.’ ” Maku der yog rorad ni ngar tayed nga fithik’ i laniyan’ pi fakrad rogon e ta’ fan nib manigil ngak e piin ni bay mat’awrad, maku boch e gallabthir e ku der ma yal’uweg pi fak—maku yad be siyeg ni ngar paged be’ nge rin’. Bitir ni yad ma gel yuwan nga “mat’awrad” e kan pagrad yad be dariyfannag mat’awun e gallabthir nge sensey, ere angin ni ra yib e rayog ni nga nog u m’on ni aram—“reb e mfen nib biech ni dariy e liyor riy ko en ni bay mat’awon ma ke achig e tin yimanang u thilin e tin mat’aw nge tin nib kireb,” aray e n’en ni yoloy be’ nib tayol ni Margarette Driscoll fithingan.
Time magazine e reb e thin riy e gaar “Ba Mfen ni ke malog” ni kan duguliy nga daken e n’en ni be lemnag boor e fel’ yangaren nu Russia ni ku be sul u daken bbugithin ni yog be’ ni yugub tanonnon ni gaar: “Uw rogon min gargeleg be’ ko re fayleng ney, ni bangi n’en ni dariy ban’en ni ra par riy ni ma puluw ni ba fel’ rogon, ma ga pagan’um ngak e girdi’ riy?” Be’ ni ma fil rogon ngongolen e par ko girdi’ ni Mikhail Topalov fithingan e taareban’ ko re bugithin ni baaray ni gaar: “Pi bitir ney e gathi yad ba balyang. Kar guyed e gallabthir rorad ni ke sasalapiy e binaw l’ugun ngorad, kar guyed yad ni kar lusnaged e salpiy rorad nge maruwel rorad. Ere uw rogon rayog ni ngad lemnaged ni ngar ted fan e en ni bay mat’awon?”
Rani aw nib kireb ni ngan duguliy, machane, re n’en ni baaray ni danir pagan’uy ko piin ni bay mat’awrad e gathi goo bin ba fel’ yangaren e mfen e i rin’. Ma chiney, e girdi’ ko gubin e yangar e yad be sap ko urngin mit e am nge pi tayugang ni dakir pagan’rad ngorad, maku yibe dariyfannagrad. Ere fan e re n’en ney e aram e dakuriy e girdi’ ni bay mat’awon ni rayog ni ngan pagan’uy ngak? Faan yira maruweliy nib fel’, ma ra yib angin mat’awuy nib fel’, ni aram e “fare gelngin ara mat’awun ni nge suwey, ma be turguy e tin nib fel’ ko tin nib kireb, fa taleg e maruwel ara ngongol rok boch e girdi’,” rayog ni ngan towasariy ni fan ni nge fel’. Ma rayog ni fel’ rogon be’ riy ara girdi’ u lan binaw. Bin migid e thin e ra weliy ko ba uw rogon e re n’en ney.