Ngan Chuguliy e Bitir e Ngiyal’ Ney Nra Be’ Ma Be Rin’ e Tin Baadag

KAAM guy reb e bitir ni be yog ko nina’ ara papa’ rok ni nge chuw’iy reb e talin e gosgos ma de chuw’iy? Ara reb e bitir ni baadag ni nge yan ko fafel ma ke gaar e gallabthir rok, “Dab mman”? Rayog ni ngad guyed ko re thin ney ni baadag e re labthir ney ni nge ayuweg e bitir rok. Machane, ba ga’ nder ma fol e gallabthir ko n’en ni yog ko som’on me rin’ e n’en ni be yog e bitir rok. Ma buch ni aram rogon ni bochan e yugu be meeryog fare tir.

Yima lemnag ni gallabthir nib fel’ e yad ma guy rogon ni ngar pied urngin ban’en ni ma ning pi fakrad ngorad. U Meriken, e un fith 750 e bitir ni 12 nge mada’ ko 17 e duw rorad ko mang e yad ma rin’ u nap’an ni dabi pi’ e gallabthir rorad ngorad e n’en ni yad ma ning. Ma ke chugur ko 60 pasent ko pi bitir nam e ke yog ni dar talgad ni yugu yad be meeryog. Ma gonap’an 55 pasent e kar nanged ni yira pi’ ngorad e tin ni yad be ning ni faanra ra ur meeryoggad. Sana be lemnag e gallabthir ni faan yad ra yan nga laniyan’ e bitir rorad ma aram e yad be t’ufegrad, riyul’ ni aram rogon fa?

Mu lemnag e thin ni ka nog kakrom ni gaar: “Faanra um pi’ urngin e tin baadag e tapigpig rom u nap’an ni kab bitir i yib ma ra reb e rran ma ra suwey urngin ban’en ni fanam.” (Proverbs 29:21) Bitir e gathi yad e tapigpig, machane ba tamilang ni re thin ney e bay rogon ko chugol bitir. Bitir ni yibe pi’ gubin ban’en ni yad be yog, e ra ilal ma ba gelan’ ma der ma pining e magar.

Be fonownag e Bible e piin gallabthir ni gaar: “Mu fil ngak ba bitir rogon e ngongol ni ngi i tay.” (Proverbs 22:6) Pi gallabthir nib gonop e ma fol ko re fonow ney e yad ma fal’eg e motochiyel nib mudugil, ma ba m’ag nga yangaren fare tir, ma ba mom ni nge nang fan. Darur lemnaged ni faanra ngar pied urngin ban’en ni ma ning e bitir rorad ngorad ma aram e yad be t’ufegrad, ma ku dab ra pied ban’en ngorad ni bochan e ngar talgad ko meeryog. Ba fel’ u wan’rad e thin ni yog Jesus ni gaar: “Ke mus ni nge lungum ‘Er rogon’ fa reb e nge lungum ‘Dangay’.” (Matthew 5:37) Mang e kub muun ko ngan skulnag e bitir? Mu lemnag e re fanathin ney.

“Bod Bogi Gan e Gat’ing ni Bay u Pa’ ba Salthaw”

Bay e thin u Bible ni be dag ni ba t’uf ni nge ayuweg e gallabthir e bitir rorow. U Psalm 127:4, 5 e be gaar: “Pi bitir ni pumoon ni fak be’ ni kab pagel e bod bogi gan e gat’ing ni bay u pa’ ba salthaw [“pumoon nib gel,” NW]. Ba felfelan’ e re moon ni bay e mit i gan e gat’ing nem rok.” Ere piin bitir e kan taareb rogonnagrad ko gan e gat’ing, ma gallabthir e kan taareb rogonnag ko salthaw. Ere manang girdien e gat’ing ni dabi kan e n’en ni be lemnag ni nge yip’, ni faanra dabi yangliy gan e gat’ing rok nib fel’ rogon. Ma ku taareb rogon e re n’ey ko gallabthir ni ba t’uf ni ngar ayuwegew e bitir rorow nib fel’ rogon. Yad baadag ni nge kan e n’en ni “yad be nameg” ni aram e nge ilal e bitir rorad ni yad ba felfelan’ ma rayog ni nge milfan boch ban’en ngorad. Mar mel’eged e pi n’en nib fel’, mar siyeged boor e magawon mi yad rin’ e tin nib fel’ ni yad be nameg. Machane ba t’uf ni nge maruwel e gallabthir nib elmerin ni faanra yad baadag ni nge rin’ e bitir rorad e pi n’ey.

Mang e ba t’uf ni ngan rin’, ya nge kan fare gan e gat’ing ko n’en ni yibe nameg? Thingar ni ngongliy nib fel’ rogon, min ayuweg, min yangliy nib fel’ rogon. Ma ku er rogon e bitir ni thingar ni skulnag nib fel’ rogon, min ayuweg, min pow’iy, ya nge ilal ma ra mang be’ nib llowan’. Gadad ra weliy dalip e kanawo’ u rogon ni ngan chuguliy e bitir.

Ngan Fal’eg fare Gan e Gat’ing nib Fel’ Rogon

Fa pi gan e gat’ing ni yima fanay kakrom e yima fal’eg nrib fel’ rogon. Yima ngongliy nga paay ma yima fal’eg ko ren ni bbaud mab k’iy. Ma yima ngongliy nrib m’uth. Ma taban u baley e yima tay e wul ngay ni bochan e ngam pag me yan nib k’iy.

Piin ni gallabthir e yad baadag ni nge ilal e bitir rorad ni yad ba llowan’, ni bod fare gan e gat’ing ni yira pag nge yan mab puluw ko gin ni nge yan ngay. Dab ra feked owcherad ko oloboch ni ma rin’ e bitir rorad, ya thingar ra yal’uweged yad u fithik’ e t’ufeg. Susun e boor e maruwel riy ya “gubin e bitir ni yad bbalyang.” (Proverbs 22:15) Ere be yog e Bible ni pi gallabthir e thingar ra llowan’naged e bitir rorad. (Efesus 6:4) Aray e kanawo’ nib ga’ fan u rogon i yal’uweg e lem nge ngongol ko bitir.

Ere arfan ni be yog e Proverbs 13:24 ni gaar: “Faanra dab mu gechignag fakam, ma de t’uf rom. Faanra ba t’uf rom, ma ga ra yal’uweg.” Nap’an ni be llowan’nag e gallabthir e bitir rok ma aram e be yal’uweg ya nge ilal ma ra fel’ rogon e yafas rok. Ere rriyul’ ni faanra dabi llowan’nag e gallabthir e bitir rok ma aram e de t’uf rok, ere en ba t’uf fak rok e ma llowan’nag.

En ni ma t’ufeg fak e ma ayuweg ni nge nang fan e motochiyel. Ere ngan llowan’nag e bitir e gathi kemus ni ngan pi’ e motochiyel ngak min gechignag, ya bin ba ga’ fan e ngan fil ngak nge nang fan fare motochiyel. Be gaar e Bible: “Piin pagel ni ma fol ko motochiyel e ba llowan’.”​—Proverbs 28:7.

Fare wul ni yima tay ko fare gan e gat’ing e bochan e nge ayuweg nge yan nib k’iy u tomuren ni kan pag. Ere ku arrogon ni faanra ngan fil e thin rok Got u lan e tabinaw, ma ra ayuweg e bitir ni nge dabi pag talin u nap’an nra chuw u tabinaw. (Efesus 3:14, 15) Ere uw rogon ni nge ayuweg e gallabthir e bitir rorad ni nge “dabi pagtalin” e n’en ni kan fil ngak?

Mu lemnag e fonow rok Jehovah ngak e pi gallabthir u Israel u nap’an Moses ni gaar: “Ri dab mu paged talin e pi thin ney ni kug pi’ ngomed e daba’. Um filed ngak pi fakmed.” (Deuteronomy 6:6, 7) Ere pi gallabthir e bay l’agruw ban’en nib t’uf ni nge rin’. Bin som’on e yad e ngar filed e thin rok Got mar folgad riy. (Psalm 119:97) Ma aram e rayog ni ngar rin’ed e bin migid ni be yog e Bible ni ngaur “filed” e motochiyel rok Got ngak e pi fakrad. Re n’em e be yip’ fan ni gubin ngiyal’ ni ngaur filed e motochiyel rok Got ko pi bitir rorad nib fel’ rogon.

Ba tamilang ni fonow nu Bible e kub ga’ fan e ngiyal’ ney ya ku rayog ni ngad fanayed nge yal’uweg e oloboch. Rib ga’ fan e re n’ey u rogon ni ngan ayuweg e bitir ngar ilalgad nib fel’ e ngongol rorad, ni bod e “gan e gat’ing” ni kan yangliy nib fel’ rogon.

Ngan Ayuweg fare Gan e Gat’ing

Ngad sulod ko fare fanathin ni bay ko Psalm 127:4, 5. Mu lemnag ni girdien e gat’ing e ke “suguy tafen e gat’ing” rok ko gan e gat’ing. Tomuren ni kan fal’eg gan e gat’ing, ma thingar ni ayuweg. Ere faen ni girdien e gat’ing e ma fek e gan e gat’ing rok ni bay u tafen ni bochan e dabi kireb. Be weliy e Bible ni kan taareb rogonnag Kristus nga ba “gan e gat’ing” ni ke tay e Chitamangin nga tafen. (Isaiah 49:2) Jehovah ni en Chitamangiy ni ma t’ufegey e ke ayuweg Jesus ni fak, ya nge dabi buch ban’en rok nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni ke lebug fare yiiy ni aram bay ni li’ ngem’. Tomur riy me faseg Got ko yam’ me fek nga tharmiy nge par u rom ni dariy n’umngin nap’an.

Ku arrogon e pi gallabthir nib fel’ ni ngar lemnaged ko uw rogon ni ngar ayuweged e bitir rorad ni nge dabi kirebnagrad e ngongol ko re fayleng ney. Sana yad be yog ko bitir rorad ni dab ra uned nga yugu boch ban’en ni yibe rin’ ni rayog ni nge kirebnag e michan’ rorad. Ba ga’ fan u wan’rad fare thin u Bible ni be gaar: “Nchag ngak e girdi’ nib kireb me kireb pangiy nib fel’.” (1 Korinth 15:33) Ran ayuweg e bitir ni dab ra chaggad ngak e girdi’ ni darur ted fan e thin nu Bible ma rayog ni nge ayuwegrad nge dab ra rin’ed ban’en ni rayog ni nge kirebnag e yafas rorad.

Piin ni bitir e gathi gubin ngiyal’ ni yad ra adag rogon ni ma ayuwegrad e gallabthir rorad. Yu ngiyal’ ma yad ma damumuw, ya rogon ni ngan ayuweg e bitir e ba ga’ ni yima siyegrad u boch ban’en ni yad ba adag ni ngar rin’ed. Be’ ni ma yoloy e babyor u murung’agen e chugol bitir e gaar: “Yugu aram rogon ni piin bitir e darur daged fa rogned e magar ngak e gallabthir rorad e ngiyal’ nem, machane bin riyul’ riy e yad baadag ni nge pow’iyrad e gallabthir rorad. Rayog ni ngad pow’iyed yad ni faanra da fal’eged e motochiyel ni thingar ra folgad riy.”

Ngan ayuweg e bitir nge dab ra rin’ed boch ban’en ni rayog ni nge kirebnag e gapas nge tha’ u thilrad Got ma aram e be dag ni ba t’uf e bitir rom rom. U nap’an ni yad be ilal i yan ma ba ga’ ni yad ra nang ko mang fan ni kam pi’ e motochiyel ngorad, ma yad ra felfelan’ ko ayuw ni kam pi’ ngorad.

Ngan Pulweg fare Gan e Gat’ing

Mu lemnag ni Psalms 127:4, 5 e be taareb rogonnag e gallabthir nga ba “salthaw.” Gur fan e re n’ey e kemus ni en ni chitamangiy e rayog ni nge ayuweg e bitir nib fel’ rogon? Danga’, ya re fanathin ney e ba sor fan ngorow ni yow l’agruw, ma ku fan ko tabinaw ni taareb e labthir riy. (Proverbs 1:8) Fare bugithin ni salthaw e be yip’ fan nib t’uf e maruwel nib gel ni faanra nge puluw fare gan e gat’ing ko n’en ni yibe nameg. Kakrom ma boch e gat’ing e yima bachiy e copper ngay, ma fare salthaw e ra ‘diliiy’ ay ko fare gat’ing ya nge yib gelngin ni nge tel. (Jeremiah 50:14, 29) Ere ba tamilang nib gel e maruwel ni ngan tay, ni bochan e ngan pag fare gan e gat’ing me kan ko n’en ni yibe nameg!

Ma ku arrogon ni ngan chuguliy e bitir, e ba t’uf ni ngkun maruwel nib gel. Dabiyog ni ngar ilalgad nib fel’ rogon ni faanra dab ni ayuwegrad. Magawon riy, e boor e gallabthir e da rur athamgilgad nge yog nra chuguliyed e bitir rorad nib fel’ rogon. Kemus ni yad ma pag ni television, nge skul, nge pi bitir e ngar skulnaged pi fakrad u murung’agen e tin ba mat’aw nge tin nde mat’aw, nge murung’agen e par ko pumoon nge ppin. Ma yad ma pagrad ni ngar rin’ed e tin ni yad baadag ya daburad ni nge kireban’rad. Machane faanra yad ra rin’ ni aram rogon ma yad be kirebnag e yafas ko bitir rorad ni manemus.

Ba mo’maw’ ni ngan chuguliy e bitir. Ngan chuguliyrad u rogon nib puluw ko thin rok Got e rriyul’ nib gel e maruwel riy, machane ba ga’ angin. Reb e babyor e be gaar: “Kan guy ni bitir ni gallabthir rorad e yad ma ayuweged yad ma yad ma pi’ e motochiyel ngorad nib mudugil e yad ba llowan’ ma ke yoor e salap rorad ma yad ba felfelan’. Kab gel e felfelan’ rorad ko bitir ni gallabthir rorad e yad ma pagrad ngar rin’ed e n’en ni yad ba adag ara kaygi gel e thin rorad ngorad.”​—Parents.

Ma ku bay reb i angin nrib fel’. Kad weliyed faram ko tin som’on e thin ko Proverbs 22:6 ni be gaar: “Mu fil ngak ba bitir rogon e ngongol ni ngi i tay.” Me ulul ngay ni gaar: “Mi i par u wan’ u n’umngin nap’an e yafos rok.” Gur, re thin ney e be micheg nib mudugil nra ilal e bitir mab llowan’? Danga’, ya bitir e ra dugliy ko ra fol ko fonow fa danga’. Machane re thin ney e be micheg ban’en nib fel’ ngak e gallabthir. Mang e re n’em?

Faanra ngam llowan’nag e bitir rom nrogon nib puluw ko fonow nu Bible, ma ba ga’ ni ma yib angin nib fel’ ni aram e rayog ni ngam guy e bitir rom ni be ilal nib felfelan’ ma rayog ni nge pagan’uy ngak. (Proverbs 23:24) Ere bod ni yima fal’eg fare “gan e gat’ing,” e ku aram rogon ni ngam fanay e tayim rom, ngam ayuweg e bitir rom mag pow’iyrad nib fel’ rogon. Faan ga ra rin’ ni aram rogon ma ga ra felfelan’.

[Picture on page 28]

Faanra pi’ e gallabthir urngin ban’en ni be ning e bitir rorad ngorad, ma aram e be dag ni ba t’uf e bitir rorad rorad?

[Picture on page 29]

Gallabthir nib manigil e yad ma ayuweg e bitir rorad ni nge dabi af ngorad e ngongol nib kireb

[Picture on page 31]

Ngan chuguliy e bitir e reb e maruwel nib gel, machane ba ga’ angin