Thin rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor rok Nahum, Habakkuk, nge Zefaniah

AM NU Assyria ni th’abi gel gelngin u fayleng e ke kirebnag yu Samaria, ni ir fare tochuch ko fa ragag i ganong nu Israel. Maku yu Assyria e ke n’uw nap’an ni be magawonnag yu Judah. Nahum ni profet nu Judah e bay e thin ni nge yog ni murung’agen fare tochuch nu Assyria, ni Nineveh fithingan. Kan yoloy u m’on ko duw ni 632 B.C.E., fare babyor nu Bible ni Nahum e bay e re thin nem riy.

Bin migid e am nra gagiyegnag e fayleng e fare Am nu Babylon, ni yu ngiyal’ e pilung nu Chaldea e ma gagiyegnag. Fare babyor rok Habakkuk e sana m’ay i yoloy ko duw ni 628 B.C.E., ni be yiiynag rogon nra fanay Jehovah e re gelngin nem ni talin e maruwel rok ni nge gechignagey nge n’en nra munmun me buch rok piyu Babylon.

Zefaniah ni profet nu Judah e yiiy u m’on rok Nahum nge Habakkuk. I yiiy nib pag 40 e duw u m’on nni gothey yu Jerusalem ko 607 B.C.E., i yiiynag murung’agen e magothgoth nge athap rok yu Judah. Babyor rok Zefaniah e ku bay e thin riy ni murung’agen e gechig nib togopuluw ngak boch e nam.

“GAFGOW NIB GEL NGAK E MACH NI MA PUOG E RACHA”

(Nahum 1:1–3:19)

“Pufthin nib togopuluw ngak yu Nineveh” e ke yib rok Jehovah Got, ni Got nib “sasagaal ni ma damumuw mab gel gelngin.” Yugu aram rogon ni Jehovah e ir “e manaf” rok e girdi’ ni kar gafgowgad, ma yu Nineveh e ngan thangrad.​—Nahum 1:1, 3, 7, NW.

“Jehovah e ba mutrug nra kunuy [nge fulweg] e felfelan’ rok Jakob.” Machane, bod ‘ba layon ni be wageynag ufin e gamanman,’ piyu Assyria e kar k’aringed e marus ko nam ko girdi’ rok Got. Bayi urfeg Jehovah “e karrow [rok Nineveh]. Ma ba sayden e ra li’ e pi layon [rok] nib n’uw bunuen ngar m’ad.” (Nahum 2:2, 12, 13, NW) “Nge gafgow nib gel fare mach ni ma puog e racha’”​—ni Nineveh. “Urngin e girdi’ nra rung’ag murung’agen e n’en ni ke buch [rok] ma yad ra wayway” mar felfelan’gad.​—Nahum 3:1, 19, NW.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:9, NW​—Uw rogon yu Judah u tomren ni kan “gothey yu Nineveh ni polo’”? Dabki magawonnagrad yu Assyria; “dab ki yib e gafgow ngorad”. Be weliy ni gowa dakuriy piyu Nineveh, yoloy Nahum ni gaar: “Am sap! Daken e burey e bay e en ni ke yib riy ni be fek e thin nib fel’ i yib, en ni be machibnag e gapas. O Judah, mu madnomnaged e pi madnom romed.”​—Nahum 1:15, NW.

2:6, NW​—Mang e “pi garog ko lul’” ni ke mab? Pi garog ney e be yip’ fan e gin ni ke mab ko yoror nu Nineveh ni ke bing e ran ko fare Lul’ ni Tigris. Lan e duw ni 632 B.C.E. u nap’an ni yib e pi salthaw nu Babylon nge Medes ngar chamgad ngak yu Nineveh, ma der lemnag ni yad bay u thatharen e riya’. Bochan ni be par u lan e yoror, me lemnag ndabiyog ni ngan kirebnag. Machane, ke sugubur e lul’ ni Tigris ni bochan e aw e n’uw nib ga’. Rogon ni yog Diodorus ni ta yol chep, e re n’ey e “bang ko fare mach ni ke sug ko ran ma ba ga’ yang ko fare yoror ni kan kirebnag.” Ere ke lebug fare yiiy, me mab fapi garog ko fare lul’, me fek fare ran yu Nineveh nga bang nib papey ni bod e pan ni ke malik’ ni ke yik’ nib papey.​—Nahum 1:8-10.

3:4​—Uw rogon ma Nineveh e bod ba ppin ni ma chuway’ ngak? I bannag Nineveh e pi nam ya i micheg ngorad ni ngar fagergad me ayuwegrad machane tin riyul’ riy e bayi gafgownagrad. Ni bod ni, pi’ yu Assyria e ayuw ngak Ahaz ni Pilung nu Judah nib togopuluw ngak yu Israel. Machane munmun, ma “fare pilung nu Assyria e yib ngak [Ahaz] nge gafgownag.”​—2 Kronicles 28:20, NW.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:2-6. Bochan ni ke gechignag Jehovah e pi toogor rok, ni dar pigpiggad ngak u polo’ i lanin’rad, ma be dag ni baadag Jehovah ni pi tapigpig rok e ngar pigpiggad ngak u polo’ i lanin’rad.​—Exodus 20:5.

1:10. Pi yoror nu Nineveh nge pi wulyang riy e de taleg ni nge lebug e thin rok Jehovah ni fan ngak. Pi toogor ko girdi’ rok Jehovah e ngiyal’ ney e dabiyog ni ngar milgad ko pufthin rok Got nib togopuluw ngorad.​—Proverbs 2:22; Daniel 2:44.

‘PIIN NIB MAT’AW E RA PAR NIB FAS’

(Habakkuk 1:1–3:19)

Gal guruy nsom’on ko fare babyor rok Habakkuk e ba numon u thilin fare profet nge Jehovah Got. Bochan ni ke kireban’ Habakkuk ko n’en ni be buch u Judah, me fith ngak Got ni gaar: “Mang fan ni kam gagiyegnigeg ni nguug guy e gafgow nge kireb ni yibe rin’?” Me fulweg Jehovah ni gaar: “Bay gu gagiyegnag piyu Babylonia ngar gagiyeggad, ni yad e girdi’ ni tagan ma yad ba adag e cham.” Ke gin Habakkuk ni ke fanay Got e ‘pi girdi’ ndabiyog ni nge pagan’uy ngorad’ ngar gechignaged yu Judah. (Habakkuk 1:3, 6, 13) Kan micheg ngak Habakkuk ni piin nib mat’aw e ra par nib fos, machane piin toogor e ba mutrug ni bay ni gechignagrad. Maku, ke yoloy Habakkuk lal e gafgow ni bay ni pi’ ngak yu Chaldea.​—Habakkuk 2:4.

U lan e meybil rok Habakkuk me weliy “ko tang rok nib kireban’” murung’agen gelngin Jehovah nib gel ni dag u Red Sea, ngu daken e ted, nge Jeriko. Maki yiiynag murung’agen Jehovah ni be yan u fithik’ e damumuw rok u nap’an e Armageddon. Tin tomur e thin ko fare meybil e gaar: “I Somol ni Got e ma pi’ gelngig. Ir e ma gagiyegnigeg nggu machreg ni bod feni machreg ba gamanman ni dir, me gagiyegnigeg nguug wan ko yungi n’en nib tolang ni dabi buch ban’en rog.”​—Habakkuk 3:1, 19.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:5, 6​—Mang fan ni kari gin yu Jew u nap’an ni keb piyu Chaldea ni ngar chamgad nga Jerusalem? U nap’an ni tabab Habakkuk ni nge yiiy, ma bay piyu Judah u tan pa’ piyu Egypt. (2 Kings 23:29, 30, 34) Yugu aram rogon ni yu Babylon e be gel i yan, ma salthaw rorad e dawora gelgad ngak Farao Necho. (Jeremiah 46:2) Maku, tempel rok Jehovah e immoy u Jerusalem, ma am rok David e ka be ul’ul e ngiyal’ nem. Piyu Jew e ur lemnaged, ni “maruwel” rok Got ni nge pag yu Chaldea ni ngar kirebniged yu Jerusalem e mo’maw’ ni ngan nang fan. Demtrug rogon feni der mich u wan’rad e thin rok Habakkuk machane fare changar nni piliyeg nge guy rogon ni gothey yu Babylon yu Jerusalem e ‘dariy e maruwar riy ya ke riyul’’ ko duw ni 607 B.C.E.​—Habakkuk 2:3.

2:5, NW​—Mini’ fare ‘moon nib fel’ fithik’ i dow,’ ma mang fan ‘ndabi taw ko gin ni [be] nameg’? Fare ‘moon nib fel’ fithik’ i dow’ e be yip’ fan piyu Babylon ni i fanay gelngin e pi salthaw rok ni nge kirebnag e pi nam. Bochan e gel ni tay me aw ni gowa be’ ni ke balyang ko rrum. Machane, dabiyog ni nge kunuy urngin e pi nam ngak, ya bochan ra fanay Jehovah yu Media nge Persia ngan gel ngak. Fare ‘moon’ e ngiyal’ ney e aram gelngin e pi am. Maku ke balyang ko rrum nbochan ni be pagan’ ngak ma be lemnag nib ga’ fan mab chogow. Machane dabi taw ko n’en ni be nameg ni nge ‘kunuy urngin e pi nam ngak.’ Kemus ni gil’ilungun Got e ra taarebnag e girdi’.​—Matthew 6:9, 10.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:1-4; 1:12–2:1. I fith Habakkuk boch e deer nib ga’ fan, me fulweg Jehovah taban. Ma motoyil Got ko meybil ni ma tay e pi tapigpig rok nib yul’yul’.

2:1. Thingar da pared ni gad ba pasig ko tirok Got ni bod Habakkuk. Ma thingari m’agan’dad ngay ngad puluwnaged e lem rodad ko urngin e “fonow,” ara tin yibe yal’uwegdad riy, ni ngan pi’ ngodad.

2:3; 3:16. Bochan ni gad be sonnag e rran rok Jehovah u fithik’ e michan’, ma dab da malmalgad.

2:4. Thingar da yul’yul’gad ma rayog ni ngad mageygad nib fas ko rran ko pufthin rok Jehovah.​—Hebrews 10:36-38.

2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Mmutrug nra yib e gafgow ngak e piin nib chogow, ma baadag e cham, ma ma un ko ngongol ndarngal, ara ma liyor ko liyos. Thingar da paloggad ko pi ngongol ney.

2:11. Faanra dabiyog ni nga dogned e ngongol nib kireb ko re fayleng ney, ma ‘ba malang e ra tolul u fithik’ e kireban’.’ Ba ga’ fan ni ngauda machibniged e thin nib fel’ ndab da rusgad!

3:6. Dariy ban’en nrayog ni nge taleg Jehovah u nap’an nra gechignag e girdi’, ni mus ko ulung ko girdi’ nib gel ni bod rogon e pi burey.

3:13. Kan micheg ngodad ni gathi urngin e girdi’ ni yira thang u nap’an e Armageddon. Ra ayuweg Jehovah e pi tapigpig rok nib yul’yul’.

3:17-19. Yugu aram rogon ni gad ra gafgow u m’on ngu nap’an e Armageddon, ma rayog ni ngad pagedan’dad nra pi’ Jehovah ‘gelngidad’ ni gad be ul’ul ko pigpig ngak u fithik’ e felfelan’.

“FARE RRAN ROK JEHOVAH E KE CHUGUR”

(Zefaniah 1:1–3:20)

Boor e girdi’ nu Judah ni ma liyor ngak Baal. Yog Jehovah u daken Zefaniah ni profet ni gaar: “Bay gu k’iyag paag ni nggu gechignag Judah nge yu Jerusalem.” I ginangey Zefaniah ni gaar: “Fare rran rok Jehovah e ke chugur.” (Zefaniah 1:4, 7, 14, NW) Ke mus ni piin ni kar folgad ko motochiyel rok Got e bay ni “ayuwegrad” ko re rran nem.​—Zefaniah 2:3, NW.

“Gafgow nib gel . . . ni fan ko fare mach ni ma gafgownag e girdi’”​—ni Jerusalem! “‘Nguum sonnaged gag,’ ireray e n’en ni yog Jehovah, ‘nge mada’ ko ngiyal’ ni nggu sak’iy nggu fek e pi n’en ni kan fek nga bang, ya bochan ni kug dugliy ni nggu kunuy e pi nam . . . ni fan ni nggu gechignagrad.’” Machane i micheg Got ni gaar: “Bay gu gagiyegnagmed ni ngam manged ba ngochol ngan pining e sorok ngay u fithik’ e girdi’ nu fayleng, u nap’an ni nggu fulweg bochi gimed ni kalbus u p’eowchemed.”​—Zefaniah 3:1, 8, 20, NW.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

2:13, 14, NW​—Laman mini’ e “bay i tang” u Nineveh ni dakuriy be’ riy? Bochan ni Nineveh e ke mang gin ni goo gamanman ni maloboch nge arche’ e be par riy, ma lamay ni yibe tang riy e be yip’ fan e tang ko arche’ maku rayog ni ireray lingan e nifeng ni ma yan u langan e winda ko naun ndakuriy be’ riy.

3:9, NW​—Mang fare “thin nib machalbog,” ma uw rogon ni yima yog? Tin riyul’ rok Got ni yira pirieg ko Thin rok, ni fare Bible. Ba muun ngay urngin e machib nu Bible. Gad ma yog e re thin ney nbochan ni ke mich e tin riyul’ u wan’dad, mab puluw rogon ni gad be fil ngak boch e girdi’, ma gad be rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:8, NW. Boch e girdi’ u nap’an Zefaniah e ba tamilang ni “ka ron’ed madan e girdi’ nu bang” ya ngar fel’ gad u wan’rad. Rib gel e oloboch riy nfaanra fol e pi tapigpig rok Jehovah ko ngongol nu fayleng ya ku yad baadag ni ngar fel’ gad u wan’ e girdi’ nu fayleng!

1:12; 3:5, 16. Ma l’og Jehovah e pi profet rok ni fan ni nge ginang e girdi’ ko pufthin rok. I rin’ ni aram rogon nyugu aram rogon​—ni yad bod e mayich u t’ay e dag—​boor piyu Jew e ke pagan’rad ko par rorad ma dariy fan e machib u wan’rad. Chiney ni be chugur e rran rok Jehovah i yib, ma thingar da ul’ulgad i wereg e thin ko Gil’ilungun ko bin ni ngad paged e girdi’ ni dabun e machib nge ‘warnag’ lanin’dad.

2:3, NW. Ke mus ni Jehovah e rayog ni ayuwegdad ko rorran nra yib e damumuw rok. Rogon ni nguuda fel’gad u wan’ Jehovah e ba t’uf ni ngad “gayed Jehovah” u daken e fol Bible nib fel’ rogon; ma ngad yibilayed ni nge pow’iydad; ma ngad chuchugurgad ngak. Thingar da “gayed e tin nib mat’aw ban’en” ni gad be dag e ngongol nib fel’. Ba t’uf ni ngad “gayed e sumunguy” ni aram e ngad maruweliyed nge yog e ngongol ni sumunguy nge sobut’an’ ngodad.

2:4-15; 3:1-5. Nap’an nra taw fare rran ko gechig rok Jehovah, ma Kristiano ni googsur nge urngin e piin ni kar gafgowniged e girdi’ rok Got, e yira rin’ ngorad e n’en ni kan rin’ ngak yu Jerusalem kakrom nge fapi nam nib liyegrad. (Revelation 16:14, 16; 18:4-8) Thingar dab da rusgad ngaud wereged e thin ko pufthin rok Got.

3:8, 9. Chiney ni gad be sonnag fare rran rok Jehovah, ma gad be maruweliy ni ngad mageygad nib fas e ngad filed rogon ni nga dogned fare “thin nib machalbog” ma ku ‘gad be pining fithingan Got’ ya kad ognaged e yafas rodad ngak. Maku gad be pigpig ngak Jehovah “u taabang” ma ‘gad ma pining e sorok ngak ni gubin ngiyal’ nge mang maligach rodad ngak’ ni bod ba tow’ath.​—Hebrews 13:15.

“Be Gur i Yib”

I tang fare psalmist ni gaar: “Dab ki n’uw nap’an me yan e piin nib kireb nga bayang; ra mu gayiyrad, ma dab mu piriegrad.” (Psalm 37:10) Gad ra fal’eg i lemnag e n’en ni kan yiiynag u murung’agen Nineveh u lan e babyor rok Nahum nge murung’agen yu Babylon nge yu Judah u lan e babyor rok Habakkuk, ma dabi maruwaran’dad nra riyul’ e thin ko fare psalmist. Ere uw n’umngin nap’an ni ngad sonnaged?

“Fare rran rok Jehovah nib ga’ e ke chugur,” rogon ni yog ko Zefaniah 1:14 (NW). “Ke chugur ma rib machreg ni be yib.” Maku fare babyor rok Zefaniah e be dag ko uw rogon ni bay ni ayuwegdad ko re rran nem nge mang e n’en ni thingar da rin’ed e chiney ma rayog ni ngad mageygad nib fas. Riyul’ ni, “thin rok Got e ba fos ma ba’ gelngin ni ma maruwel.”​—Hebrews 4:12.

[Pictures on page 24]

Yoror ko Nineveh nib ga’ e de taleg ni nge lebug e yiiy rok Nahum

[Credit Line]

Randy Olson/​National Geographic Image Collection