Dwi mir 4

Aristarko m’ubino Jakristu mi Tesaloniki ma tie adhura mi Makedoni ubino jarimo mandha ni jakwenda Paulo. Wang’ mi kwong’o ma Biblia uweco pir Aristarko utie saa ma Paulo ucidh uliewo adhura mir Efeso i wotho pare mir adek mi misioner. I woth maeno m’Aristarko gicidho i ie giku Paulo, udul dhanu moko m’unyayu yakini i adhurane uwok umake. (Tic. 19:29) Saa ma jugonye, eweko ngo jakwenda Paulo pilembe nia kwo pare ni i ariti, ento emedere asu niwotho kude. Dwi moko i ng’eye kinde m’Aristarko gini Giriki, asu ebino karacelo ku Paulo kadok judegi gimito gineg Paulo. (Tic. 20:2-4) I kum oro 58 R.M. kinde ma juoro Paulo i kol i Roma, Aristarko ucidho karacelo kude i woth ma bor maeno, man giwok gioi i nam karacelo. (Tic. 27:1, 2, 41) Saa ma gitundo i Roma, copere ebedo karacelo ku Paulo i kol pi nindo moko. (Kol. 4:10) M’umbe jiji, jarimo mandha maeno ujuko cwiny Paulo man utielo cwinye lee dit! Calu Aristarko, wacopo bedo jurimo mandha ni umego ku nyimego mwa, nwang’u wabebedo i ng’etgi i saa ma ber man bende i saa mi “can.” w20.01 mba. 9 udu. 4-5

Jakristu moko ma tipo wiro copo nwang’u nia eromo ngo ku rwom ma lee maeno. Re ebedo ngo ku jiji nyanok de nia andha Yehova ung’ie. Mutoro nege lee man adundene pong’ ku foyofoc kinde m’ebeparu pi rwom mi cikwo i polo. (1 Pet. 1:3, 4) Nyo eno nyutho nia Jukristu ma tipo wiro gimito githo? Jakwenda Paulo udwoko wang’ penji maeno. Eporo kumgi ku hema, man eyero kumae: “Kum andha wan ma wani i hema maeni wacur acura, ma jubenurowa; ma nia wayenyo jukab ko kendi mwa ngo, ento wayenyo nia jurony kud i wie, kara mi tho nini umwonjre ku kwo.” (2 Kor. 5:4) Etie ngo nia kwo mi ng’om udaru olo Jukristu maeno, ci dong’ gimito githo nyapio pio kara gicidh i polo. Tung’ ku maeno, gimaru nikwo man gibemito gitim ni Yehova kubang’ nindo karacelo ku juruot migi man jurimbgi. Re kadok nwang’u gibetimo lembang’o de, wigi wil ungo i kum genogen migi ma yawe mbe mi nindo m’ubino.​—1 Kor. 15:53; 2 Pet. 1:4; 1 Yoh. 3:2, 3. w20.01 mba. 23 udu. 12-13

Saa moko pi niponjowa, Wegwa ma jamer twinyowa kan ukwayere. Etwinyowa i ayi ma tung’ tung’. Ku lapor, wacopo somo lembe moko i Biblia kunoke waromo winjo ponji moko i coko, e wagam wanwang’u nia kwayu walok timo kunoke paru mwa. Kunoke judong cokiri re ma gicopo mio iwa kony ma watie ku yenyne. Re kadok nwang’u Yehova ubetwinyowa i ayi ma nenedi de, mer re ma cwale nitwinyowa. (Yer. 30:11) Yehova juko cwinywa kinde ma wabenwang’ara ku peko. Tap calu wego ma jamer juko cwiny awiya pare saa ma gibekadhu kud i peko, Wegwa mi polo bende juko cwinywa i saa mi peko mwa. Etio ku tipo pare maleng’ pi nigwokowa i kum gin moko ci ma copo nyotho mer mwa kude. (Lk. 11:13) Yehova gwokowa bende i kum lembe ma romo turo cwinywa. Ku lapor, emio iwa genogen ma yawe mbe pi nindo m’ubino. Genogen maeno ma watie ko konyowa niciro peko ceke ma wabenwang’ara ko. Kepar pi lembe ma e: Kadok nwang’u wabekadhu kud i peko ma rukani de, Wegwa ma jamer bidaru litho moko ci ma peko kelo i kumwa. Peko ceke ma wabenwang’ara ko bigalu ngo, ento mugisa ma Yehova umio iwa biriyo rondo ku rondo.​—2 Kor. 4:16-18. w20.02 mba. 5 udu. 14-15

Wacopo tundo nikabu kumira kud i iwa! Wakewec iwi lapor mir umego pa Yosefu. Oro dupa i ng’ei ma gisendo Yosefu, gibin girombo kude i Misiri. Yosefu uwok unyuthere ngo ndhundhu ni umego pare, ento ekemulo igi pi ning’eyo ka nyo gidaru weko kumira. Eketho jutedo cam igi, man kinde ma gibecamu, emedo cam nikadhu mi jumange zoo ni Benjamin ma cogo pagi. (Tha. 43:33, 34) Re kumira unego ngo jupagi Yosefu i kum Benjamin. Ento gidieng’ lee pi Benjamin man pi Yakobo ma weggi. (Tha. 44:30-34) Calu ma jupagi Yosefu gikabu kumira cen kud i igi, eno uketho gituc niketho kwiocwiny udwogo i kindgi. (Tha. 45:4, 15) Rom rom kumeno, ka wakabu kumira cen kud i iwa m’umbe niweko kadok bang’e nyaswaswa de, wabikwo ku kwiocwiny i udi mwa man i cokiri bende. Yehova ubemito wakab kumira cen kud i iwa man walub tok kwiocwiny. Ka wabenyutho jwigiri, wabefoyo ku gin ma watie ko man wabefoyo jumange, kumira bimondo ngo nyanok de i iwa. w20.02 mba. 19 udu. 17-18

Yo acel m’icopo nyutho ko nia in de imaru Yehova utie niweco i bang’e nikadhu kud i rwo. Mer m’imaru ko Mungu bimedere kan ibewotho koro ire lembe m’ubedieng’o cwinyi, man ibefoye pi lembe ceke m’etimo iri. Bende, kindwu ku Yehova bidoko ceng’ini kan ibecuku neno kite m’ebedwoko ko wang’ rwo peri. Ibing’eyo m’umbe jiji nia ebenyang’ kudi. Ento kara icor ceng’ini i vut Yehova, ubekwayu ikeng’ei nia pirang’o emaru lembe moko, man edagu ma kucelo, man pirang’o ebed etimo lembe i ayi moko ma segi. Bende, ubekwayu ing’ei gin m’ebemito itim. Yo utie acel kende m’icopo ng’eyo ko lembe maeno zoo: utie niponjo Biblia ma tie Lembe pare. Pieno ponj nimaru Biblia. I Biblia kende re m’ibinwang’u lemandha iwi Yehova man iwi lembakeca pare piri. Iromo nyutho nia imaru Biblia nwang’u ibesome nja kubang’ nindo, ibeyiko ponji peri mi Biblia cuu, man nwang’u ibetio ku lembe m’ibeponjone i kwo peri. (Zab. 119:97, 99; Yoh. 17:17) Nyo itie ku program peri mi somo Biblia? Nyo ibed ilubo programne kubang’ nindo? w20.03 mba. 5 udu. 8-9

Kan imbe ku tego mi wotho, iromo cibedo kaka ma dhanu bepong’ i ie pi nirweyo ni ju m’ubekadhu i gengi. Kunoke icopo rweyo i saa ma jupangu ngo, icopo kiewo barua ni dhanu kunoke nirweyo nikadhu kud i telefon. Jurwei dupa ma twoyo kunoke peko mange uketho gicopo rweyo ngo ot kubang’ ot giromo nwang’u mutoro lee i kite maeno mi rweyo lembanyong’a. Kadok itie ku peko de, re asu icopo timo tic pa Mungu kakare kakare. Paulo uyero kumae: “Acopo timo gin ceke ni kume m’emio ira tego.” (Flp. 4:13) I kind woth moko ma Paulo ucidho i ie pi tic mi misioner, remokum uwok umake, pieno ebino tap ku yeny mi tego maeno. Ekoro ni Jukristu mi Galatia kumae: “Wung’eyo nia kum mulima (niwacu twoyo) m’i kuma ayero lembanyong’a ma juboth ko iwu ku kwong’a.” (Gal. 4:13) Kumeno bende, kadok iberemo de, asu icopo rweyo lembanyong’a; ecopo bedo ni badokter, ni bamunganga, man ni jukur. Ju ma pol m’i kind dhanu maeno gibed ginwang’iri i tic saa ma jurwei ucidho i bang’gi i pacu. w19.04 mba. 4-5 udu. 10-11

I oro 2018, jurwei lembanyong’a ma kadhu 223 000 gibino nikwo i ng’om ma jukwero i ie tic mwa. I kindgi, jumoko bino i kabedo ma jukwero i ie tije ceke, jumange lundo gibino i kabedo ma jukwero i ie thenge moko kende. Re eno tie ngo iwa lembe mi zungo. Jukristu mandha ging’eyo nia jubinyayu ragedo i kumgi. Pieno, wang’ei nia kaka moko ci ma wabekwo i ie, rek kumeni judongo pa gavmenti copo kwero nia kud watim thier ni Yehova Mungu mwa ma jamer. Ka gavmenti ukwero nia kud watim thier ni Yehova, wacopo wondara ku paru ma nia Mungu uwenjowa. Ento ng’ei nia ragedo nyutho ngo nia Mungu uwenjowa. Ku lapor, Mungu ubino karacelo ku jakwenda Paulo. Egam ekiewo baruwa 14 ma nwang’ere i Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu, man ebino bende jakwenda mi thekdhanumange. Re asu enwang’ere ku ragedo ma kwiny. (2 Kor. 11:23-27) Lembe ma jakwenda Paulo unwang’ere ko ubeponjowa nia Yehova becero ngo ragedo m’ubino i kum jurutic pare ma gibegwoko bedoleng’ migi ire. w19.07 mba. 8 udu. 1, 3

Yehova bedieng’ piwa i yo ma tung’ tung’. Yo ne acel ma pire tek mandha utie kite m’ekonyo kowa kara wacerara i kum judegi mwa. Judegi mwa mi kwong’o utie Sitani ku pajogi pare. Yehova ubepoyowa i kum judegi maeno, man emio iwa gin ma copo konyowa kara wacerara i kumgi. (Ef. 6:10-13) Ka wayio kony pa Yehova man wajengara zoo i wie, e wabivoyo Wonabali. Wabibedo ku kit tegocwiny ma jakwenda Paulo ubino ko. Eyero kumae: “Tek Mungu en e jabang’wa, ng’a ke ma goyo kore i kumwa?” (Rum. 8:31) Wa Jukristu mandha, wabayu ngo saa mwa nisayu lembe iwi Sitani ku pajogi pare, ento wamiara zoo niponjo lembe iwi Yehova man nitimo ire. (Zab. 25:5) Enre ubekwayu wang’ei kit bodho pa Sitani. Pirang’o? Kara kud wawek ewondwa.​—2 Kor. 2:11. w19.04 mba. 20 udu. 1-2

Nyo wabed wawinjo jumange cuu? Saa moko nyo waparu nia niwinjo jumange cuu tie kende kende ninenogi man nibedo ling’ kinde ma gibeweco. Re eno kende uromo ngo. Waromo nyutho mer man kisa kinde ma wabewinjo umego ku nyimego mwa. Saa moko, wec m’adundo man ma ber ma wabeyero igi copo ketho ging’eyo nia wamarugi man kisa benegowa i kumgi. Icopo yero kumae: “Atie ku can lee niwinjo nia ikadhu kud i lembe ma kumeno!” Saa moko icopo penje ku penji moko acel kunoke ario pi nikonyi inyang’ i lembe m’ebeyero. Iromo penje kumae: “Nyo icopo konya ninyang’ i lembe m’ibeyero?” kunoke “Ibemito yero nia . . . Nyo e kumeno andha?” Wec maeno mi mer copo ketho ng’atune nwang’u nia andha ibewinje, man ibemito inyang’ i lembe pare. (1 Kor. 13:4, 7) Kud iwec akeca. Kud ing’ol dhoge pi nimio ire juk kunoke pi nitwinyo paru pare. Cir niwinje! Kakare nipimo ninyutho ire kite ma lembe pare copo yikere ko, ubekwayu wanyuth ire kisa man mer.​—1 Pet. 3:8. w19.05 mba. 17-18 udu. 15-17

I ot, nico ucikere nimaru dhaku pare “calu Kristu bende maru [cokiri].” (Ef. 5: 28, 29) Nico m’umaru dhaku pare i ayi maeno, ucikere niketho yeny pa dhakune i kabedo ma kwong’a. Re jumaco moko gicopo nwang’u nia etie yot ungo ninyutho mer ma kumeno, saa moko nyo pilembe gidongo i ot ma jubed jusendo i ie dhanu. Ecopo bedo yot ungo igi niwodho timo ma rac maeno, ento gicikiri nitimo alokaloka pi ninyutho nia gibeworo cik pa Kristu. Nico m’unyutho mer ve ma Kristu unyutho ni cokiri, dhaku pare wore. Wego m’umaru awiya pare andhandha timogi ngo rac nyanok de, dok ebed i wec kadi i timo. (Ef. 4:31) Ento enyutho nia emaru awiya pare man anyong’a nege i kumgi, eno ketho ginwang’iri nia gitie museme. M’umbe jiji, wego m’utimo lembe maeno, awiya pare mare man gigene. w19.05 mba. 6 udu. 21

Maria ubino ku paru ma kani iwi wec maeno ma Gabriel uyero? Nyo eparu nia Gabriel umito wacu nia Yesu biwilo ubimo Herode, kunoke ebiwilo ng’atu moko ma bibimo i ng’ei Herode pi nicamu ker iwi Israel? Ka nwang’u Yesu udoko ubimo, nwang’u Maria ubedoko mego mir awora pilembe etie min ubimo man nwang’u gikwo i kal. Ento Biblia unyutho ngo nyanok de nia Maria ukwayu nia jukethe i kabedo moko mi yung i Ker. Andhandha Maria ubino ku jwigiri ma yawe mbe! Wacikara nipoi saa ceke nia thelembe ma pire tek ma cwaluwa niponjo Lembe pa Mungu man girasoma mwa mi Jukristu, utie kara wacor ceng’ini i vut Yehova. Bende, kinde ma waponjo piny, mito wang’iara cuu nia watie kit dhanu ma nenedi, man nia kwayu watim alokaloka ma kani i kwo mwa pi ninyayu anyong’a i Mungu. (Yak. 1:22-25; 4:8) Pieno, i wang’ nicaku ponjo piny, kwai Yehova ukonyi ku tipo pare maleng’. Kwaye ekonyi inwang’ bero lee i lembe m’ibeponjo, man inen cuu alokaloka m’ukwayu itim i kwo peri. w19.05 mba. 31 udu. 18-19

Saa moko wanwang’ara ku peko dupa dupa, ke i saa ma rom. Wakenen lapor moko: Umego moko ma nyinge John m’ubeii ku twoyo ma rac mandha ma nyotho ng’ith, ugam unwang’ere ku can lee i cwinye kinde ma dhaku pare uweke, ma ke nwang’u gitimo oro 19 i gamiri. Nindo ma nok i ng’eye, jumanyir pare ario de uweko nitimo ni Yehova. Umego Bob giku min ot pare Linda gilund ginwang’iri ku peko dupa m’ukoc ku pa John. Gin ario zoo tic uwekogi, man ugam ukwayu nia giwek ot ma gibino kwo i ie, gidog gisai ot mange ma nok. M’umedo peko maeno, dokter unwang’u nia Linda utie ku thoj adunde ma saa moko copo nege; bende, ebino ku twoyo mange de m’ucaku daru tego kud i kume. Yehova ma tie Wegwa ma jamer man Jacwic mwa benyang’ i peko m’ubeng’abu cwinywa, man ebemito ekonywa kara wacir pekone. (Flp. 4:6, 7) Biblia ukoro pi jurutic pa Mungu dupa ma gigam ginwang’iri ku peko ma dongo i kwo migi. Enyutho bende kite ma Yehova ugam ukonyo kogi niciro pekone. w19.06 mba. 14 udu. 2-3

Ka wabetimo lembe ma thindho thindho ni ju ma judhoggi mi gamiri utho kunoke uwenjogi, nwang’u wabenyutho nia andha wamarugi. Calu ma gidong’ kendgi, gitie ku yeny mi jurimo ma copo tielo cwinygi. Dong’ icopo timo ang’o pi nibedo igi jarimo mandha? Icopo lwong’ogi ni cam kunoke i nambu moko ma wupangu; bende, icopo wok kugi i tic mi lembanyong’a. Lembe mange m’iromo timo utie nibelwong’ogi i thier mwu mi juruot. Kan itimo kumeno, ibinyayu anyong’a i Yehova, pilembe etie ‘ceng’ini ku ju m’adundegi tur’ man etie jagwok mi “mon ma coggi tho.” (Zab. 34:18; 68:5) Ceng’ini eni, kinde ma Ker pa Mungu bibimo wi ng’om, ‘wijo biwil i kum can’ ceke. Wabekuro kud ava ma lee dit nindo ma “jubipoi pi gin ma kwong’a ngo, kadi ebiwok i pidoic de ngo.” (Isa. 65:16, 17) Re ma fodi nindone tundo ngo, dong’ watiel cwinywa i kindwa man wamedara ninyutho mer ni umego ku nyimego mwa mi tipo nikadhu kud i wec man i timo mwa.​—1 Pet. 3:8. w19.06 mba. 25 udu. 18-19

Gazeti Otkur ma Wiw moko m’ugam uwok con uyero kumae: “Ng’atu m’ung’eyo Mungu cuu gene nisagu zoo i saa mi ragedo.” Eno tie lemandha! Kara wacir ragedo m’umbe nivoc, wacikara nimaru Yehova man nigene kud adundewa ceke. (Mat. 22:36-38; Yak. 5:11) Som Biblia kubang’ ceng’ ma nwang’u itie ku lembakeca mi coro ceng’ini i vut Yehova. (Yak. 4:8) Saa m’ibesomo Biblia, keth wii i kum kite pa Mungu, calu ve mer, man kisa. Kepim nineno ayi ma lembe m’eyero ku m’etimo unyutho ko nia emeri. (Ai 34:6) Jumoko gicopo yio ngo nia Mungu marugi pilembe i kwo migi ng’atu moko mbe m’ugam umarugi. Ka in de itie ku nen maeno, kubang’ nindo kepim nikiewo lembe ceke ma Yehova ubetimo iri pi ninyutho iri kisa man bero pare. (Zab. 78:38, 39; Rum. 8:32) Kinde m’ibeparu iwi lembe m’utimere i kwo peri man ibenyamu i gin m’ibesomo i Biblia, ibinwang’u nia kara Yehova utimo iri lembe dupa. Kan ibemediri nidwoko foyofoc ni Yehova pi lembe ceke m’etimo iri, mer m’i kindwu kude bidoko tek mandha.​—Zab. 116:1, 2. w19.07 mba. 2-3 udu. 4-5

Yehova umio ngo iwa twero mi ketho cik ni umego ku nyimego mwa. Ka ng’atini ubeketho cik pare gire ni umego ku nyimego, nwang’u ebedieng’ ungo i kum bedomoth migi, man ebemito ebim wi yioyic migi. Sitani Wonabali biweko ngo ninyayu ragedo i kum dhanu ceke ma gibetimo ni Yehova. (1 Pet. 5:8; Nyu. 2:10) Sitani ku dhanu ma gibetimo ire gibi ii nicero thier ma wabetimo ni Yehova. Ento wabijigo ngo nyanok de nitimo ni Yehova kadok saa ma wanwang’u nia lworo umondo i iwa de! (Poi. 7:21) Ng’ei nia Yehova ni kudwa, man ebimedere nikonyowa kadok saa ma jukwero tic mwa. (2 Kei. 32:7, 8) Dong’ wan ceke wabed ku nen ma rom ku mir umego mwa mi rundi ma kwong’a, ma giyero ni judongo pa gavmenti mi rundi migi kumae: “Tek en e atira i wang’ Mungu ya wawinj i beng’wu ma sagu ma ba Mungu, wupok wun: kum wacopo weko yero pi gin ma waneno ku ma wawinjo de ngo.”​—Tic. 4:19, 20. w19.07 mba. 13 udu. 18-20

Ukwayu watim kero ninyang’ i paru mi dhanu ma wabed warombo kugi i lembanyong’a. Ku lapor, jakwenda Paulo udongo i kind Juyahudi. Ento pi nirweyo lembanyong’a ni Thekdhanumange, ugam ukwayu nia etim alokaloka pilembe nwang’u dhanune ging’eyo ngo Lembagora, man ging’eyo ngo lembe lee iwi Yehova. Kara wanyang’ i paru mi dhanu mi kabedo ma warweyo i ie, saa moko copo kwayu watim sayusac kara wang’ei dhanu mi kabedone cuu. (1 Kor. 9:20-23) Lembakeca mwa utie nisayu ju “m’uromo.” (Mat. 10:11) Pi nitimo tic maeno cuu, yo acel utie nipenjo paru mi dhanu man niwinjogi kilili mandha. Umego moko mir Angleterre bepenjo paru mi dhanu m’erombo kugi iwi gin ma copo ketho kwo mi juruot bedo ku mutoro, iwi kite ma jucopo ponjo ko awiya, man iwi gin ma copo konyojo niciro lembe ma reco. I ng’ei m’ewinjo paru migi, eyero kumae: “Iparu ang’o iwi juk ma e ma jukiewo kawoni oro 2 000 udaru kadhu?” I ng’eye, esomo giragora moko m’elar eng’io cuu kud i telefon, m’umbe niyero nia esome niai kud i “Biblia.” w19.07 mba. 21-22 udu. 7-8

Wacikara nimaru Mungu i mukero ma rukani? Yesu uwacu ni Jafarisayo moko kumae: “Mar [Yehova] Mungu peri kud adundeni ceke, ku ng’eyong’ec de ceke, man ku pidoii ceke.” (Mat. 22:36, 37) Wabemito wamar Mungu kud adundewa ceke, man kwayu merne uwoth medere kubang’ ceng’. Kara watund nimaru Mungu, ubekwanyu wang’eye. Biblia uyero kumae: “Ng’atu ma mer ungo nwang’u eng’eyo Mungu ngo; kum Mungu en e mer.” (1 Yoh. 4:8) Jakwenda Paulo uyero nia mer ma wamaru ko Mungu copo medere ka watie ku ‘ng’eyong’ec ma tap man ng’io i lembe.’ (Flp. 1:9) Kinde ma wakwong’o ponjo Biblia akwong’a, wacaku nimaru Yehova kadok nwang’u fodi wang’eyo ngo lembe dupa i wie de. Re saa ma wabemedara niponjo lembe iwi Yehova, mer ma wamare ko ucaku medere magwei. Pieno pire tie tek nia wabed wasom Biblia kubang’ ceng’ man wanyam i lembe ma wabesomone cuu!​—Flp. 2:16. w19.08 mba. 9 udu. 4-5

Ka tic peri uwilere, ubekwayu itim kero nitheyo mer ku dhanu mi kabedo m’ibetimo i ie kawoni. Poi nia kara ithei mer ku dhanu, ubekwayu nia ibed dhanu ma ber. Kor igi pi lembe ma beco m’ikadhu kud i ie i tic pa Yehova, kara ginen nia itie ku mutoro lee pi tic m’ibed itimo ni Yehova. Tek wuweko tic mi saa ceke pilembe remo umaku jadhogi mi gamiri, kud ibed idhau i wie. Kunoke tek wuweko ticne pilembe in re ma remo umeki, kud inwang’ nia eno tie kosa peri, man nia inyotho tic pa jadhogi mi gamiri. Poi nia wutie “kum acel;” cing’ ma wugemuru, wung’olo i wang’ Yehova nia wubigwokuru i kindwu kadok nwang’u wubekadhu kud i lembe ma rukani de. (Mat. 19:5, 6) Ka wuweko tic pilembe nyamego peri unwang’u mugisa rek, wubed wutim kero niketho nyathin ne ung’ei nia en re ma pire tek nisagu tic ma wugam wutimo. Wuketh eng’ei nia i weng’wu etie “sukulia” m’uai i bang’ Mungu. (Zab. 127:3-5) Bende, wukor ni nyathin ne pi lembe ma beco ma wukadhu kud i ie kinde ma wubino timo tic mi saa ceke. Kan wutimo kumeno, saa moko nyathin mwu de copo bedo kud ava mi timo ni Yehova i kwo pare calu ma wugam wutimo. w19.08 mba. 22 udu. 10-11

Babeli ma dit, ma tie dini ceke mi ndra ucido nying’ Mungu i kadhiri ma lee dit. Eponjo dhanu ku ndra dupa iwi Mungu. Etimo asara i thenge mi tipo, niwacu etwio winjiri ku judong ng’om maeni. Babeli ma dit usendo dhanu m’i ie, eyaku mali migi, man enego dhanu dupa, uketho i ie jurutic pa Mungu. (Nyu. 18:24; 19:2) Yehova bitio ku “yedi ma kwar ngbo” man “tung apar” pi ninyotho “dhaku ma won asara ma dit.” Yedi maeno ma kwar ngbo nyutho dikiri mi thek niwacu ONU. Tung apar ke nyutho bimobim ceke ma tin eni ubetielo ONU. Kinde ma saa pa Mungu biromo, bimobim mi ng’om man ONU gibilokiri i kum Babeli ma dit. Gibinyothe man ‘gibiweke muneru,’ niwacu gibiyaku lonyo pare man gibinyutho racu pare kamaleng’. (Nyu. 17: 3, 16) Nyoth parene bitimere pio pio mandha, man binen ve junyothe pi nindo acel kende. Pieno, dhanu m’ubed udiko cing’gi kude igi biwang’ lii, pilembe Babeli ma dit ubed uyungere kumae: “Abineno can ki ngo.”​—Nyu. 18:7, 8. w19.09 mba. 10 udu. 10-11

Yesu ubelwong’o dhanu ceke gibin i bang’e, man ebiriemo ngo ng’atu moko ci m’ubino timo yeny pa Mungu. (Yoh. 6:37, 38) Julub pa Kristu ceke gitie ku rwom mi timo tic ma Yehova uketho Yesu utel wie. Wabed ma cwinywa tek nia Yesu bimedere nikonyowa saa ceke i tic maeno. (Mat. 28:18-20) Dhanu ma gibino ku jwigiri gibed gimaru nibino i bang’ Yesu. (Mat. 19:13, 14; Lk. 7:37, 38) Pirang’o? Wakenen tung’ tung’ moko m’ubino i kind Yesu ku Jufarisayo. Judong dini maeno gibed gimaru ngo dhanu, man gibino jukuhaya. (Mat. 12:9-14) Yesu ke ugam umaru dhanu man ebed ejwigere. Jufarisayo gibed gimito nia pigi ung’eire man gibed giting’iri iwi dhanu. Ento Yesu uwacu nia kwayu ngo julub pare gibed kumeno; eponjogi nia gibed gijwigiri man gibed jutim mi jumange. (Mat. 23:2, 6-11) Jufarisayo gibed gidiyo dhanu, man gibed ginyayu lworo i igi. (Yoh. 9:13, 22) Ento Yesu ubed uyomo cwiny dhanu nikadhu kud i wec man timo pare. Wec pa Yesu man lembe m’etimo ubemio iri ponji ma kani? w19.09 mba. 20 udu. 1; mba. 21 udu. 7-8; mba. 23 udu. 9

Coko konyowa nicoro ceng’ini i vut Yehova. Kara wang’ei ka nyo wabiciro ragedo mi nindo m’ubino, ukwayu wakenen wan giwa ka nyo wabed wacidho i coko ceke kunoke ngo. (Ebr. 10:24, 25) Pirang’o wabeyero kumeno? Ka tin eni wabecuku weko lembe ma ng’ili ng’ili ucerwa ku cidho i coko, ka dong’ saa ma gavmenti bikwero tic mwa ke? Nyo andha wabibecidho i coko? Tekene wabed wakeng’o ngo coko tin eni, wabimedara asu nicokara kinde ma judhogwa gibikwero nia kud wacidh i coko. Kawoni re m’ukwayu wamar coko mwa lee. Ka wabed wacidho i coko ceke, gin moko acel de mbe ma bicerowa niworo Mungu, nik’ebed jujai kunoke cik pa gavmenti. (Tic. 5:29) Mak giragora m’imaru ku wii. (Mat. 13:52) I andha, wacopo poi ungo tap tap i kum lembe ceke ma wamaku i wiwa, re Yehova copo tio ku tipo pare maleng’ pi nikonyowa kara wapoi i kum giragora ma wadaru maku ku wiwa. (Yoh. 14:26) Giragora m’imaku ku wii bikonyi nibedo ku winjiri ma ceng’ini ku Yehova, man niciro ragedo m’umbe nivoc. w19.07 mba. 3 udu. 5; mba. 4 udu. 8-9

Kan inyoliri i ng’ei oro 1914, ng’ei nia junyoli man i kwo peri zoo ikwo i kajikceng’ mi ng’om maeni. Wan ceke wadaru winjo kite ma lembe ma Yesu ular uyero pi rundi maeni ubepong’o ko. Lembene uketho i ie lwiny, ndru, digidi, thong’om, camuco m’umedere, man ragedo ma jubenyayu i kum dhanu pa Yehova. (Mat. 24:3, 7-9, 12; Lk. 21:10-12) Wabeneno bende nia kura mi dhanu utie tap calu ma jakwenda Paulo ular uyero. Wa Jumulembe pa Yehova wang’eyo nia andha ajiki mi ng’om maeni dong’ ni ceng’ini magwei. (Mik. 4:1) Calu nindo udaru kadhu lee niai i oro 1914, tin dong’ wabekwo i dong nindo mi ‘kajikceng’.’ Pieno kwayu wanwang’ dwokowang’ penji ma e ma pigi tek: Lembang’o ma bitimere i ajiki mi ‘kajikceng’’? Man Yehova ubemito watim ang’o kinde ma wabekuro lembe maeno? w19.10 mba. 8 udu. 1-2

Ukwayu ngo lembe ubed miero iwa ka wanyuth cirocir; ento ka wajengara iwi Yehova, wabiciro peko moko ci. (Rum. 12:12) Nimakere ku lembang’ola pa Yesu ma nwang’ere i giragora mwa ma tin, ukwayu wagwok bedoleng’ mwa saa ceke, kadok kinde ma wabekadhu kud i peko ma rukani de. Tekene wabeciro amulaic moko ci ma wabenwang’ara ko kawoni, masendi ma dit binwang’u dong’ yioyic mwa tie tek magwei. Calu m’ukwayu nia wajengara iwi Yehova kara wacir peko, kwayu bende wajengara i wie kara wabed ku tegocwiny mandha. Wacopo timo ang’o kara wabed wajengara iwi Yehova saa ceke? Mito wabed wasom Lembe pare kubang’ ceng’, man waketh wiwa i kum ayi ma tung’ tung’ m’ebed ebodho ko dhanu pare con. (Zab. 68:20; 2 Pet. 2:9) Kinde ma thek binyayu masendi i kumwa i saa mi masendi ma dit, wabibedo ku yeny mi tegocwiny, man bikwayu wajengara iwi Yehova nisagu m’i wang’e zoo. (Zab. 112:7, 8; Ebr. 13:6) Dong’ ka wabed wajengara iwi Yehova tin eni, wabibedo ku tegocwiny ma waciro ko masendi ma Gog binyayu i kumwa. Wang’eyo nia mer ma Yehova umaru kowa biketho ebigwokowa saa ceke.​—1 Kor. 13:8. w19.10 mba. 18 udu. 15-16

Sitani Wonabali ubetelo wi ng’om maeni en, man ebetio ku ng’ombe pi niwodho piny ma wa dhanu waneno nia pigi tie tek i kwo mwa, man piny ma copo cewo awanya ma rac i kumwa ma niceriri i kume doko tek. (Ef. 2:1-3) Ebemito wamar piny mange nisagu Yehova. I ng’ei ma jakwenda Petro ukiewo pir ajiki mi ng’om maeni man pi ng’om ma nyen ma bibino, eyero kumae: “Kum kumeno, jumer, kum wukio gin maeni, [wutim] kud amora kara jubin junwang’wu ma cwinywu kwio, ma poyo mbe lembe de mbe i wiwu.” (2 Pet. 3:14) Tek wabeworo juk maeno man wabeii nitimo thier ni Yehova i ayi m’ejolo, eno binyutho nia wabetimo ire kende. Sitani karacelo ku ng’om pare gibimediri nicwaluwa kara waketh piny mange re ma pigi bed tek lee nisagu Yehova. (Lk. 4:13) Ento wabiweko ngo ng’atu mange kunoke piny moko ci umak kaka Yehova i adundewa, pilembe en kende re m’eromo nia watim ire! w19.10 mba. 27 udu. 4; mba. 31 udu. 18-19

Kit adieng’a moko tie rac ungo. Ku lapor, etie rac ungo nidieng’ nia watim lembe ma nyayu anyong’a i Yehova giku Yesu. (1 Kor. 7:32) Ka watimo dubo moko ma pek, cwinywa dieng’ nia wayik mer m’i kindwa ku Mungu udok kakare. Bende, wadieng’ nia ukwayu watim lembe ma foyo i jadhogwa mi gamiri man wapong’ yeny mi juruot mwa ku mi Jukristu wadwa. (1 Kor. 7:33; 2 Kor. 11:28) Re adieng’a m’akeca copo ketho cwinywa caku pido saa ceke pi piny ma wabicamu man ma wabikendo. (Mat. 6:31, 32) Eno copo ketho wamiyara zoo nisayu giki mi kum. Ka waweko lembe maeno unwang’uwa ke mer mwa ku Yehova copo nyothere, man yioyic mwa bende romo kwio. (Mk. 4:19; 1 Tim. 6:10) Kunoke waromo caku dieng’ akeca pi lembe ma dhanu paru i wiwa. Wacopo lworo cac mi dhanu man ragedo ma giromo nyayu i kumwa kakare nilworo timo lembe ma binyayu can i Yehova. Dong’ kara kud wapodh i awic maeno, wacikara nikwayu Yehova umed yioyic man tegocwiny mwa, wek kara kud walwor dhanu.​—Rie. 29:25; Lk. 17:5. w19.11 mba. 15 udu. 6-7

Yub moko tie ma pigi tek, man ma wacikara ngo niwilogi. Ku lapor, wamoko kikiki i kum yub ma wamaku nia wabitimo ni Yehova; bende, watimo kero nigwoko bedoleng’ mwa ni jadhogwa mi gamiri. (Mat. 16:24; 19:6) Ento yub m’ukende wacopo ng’io igi. Pirang’o? Nikum lembe belokore. Dong’ lembang’o ma bikonyowa kara wamak yub ma beco mandha? Kwai Mungu umii iri rieko. Kud i thenge moko, wan ceke ‘wambe ku rieko.’ Pieno, kinde m’ibemaku yub moko kunoke ibemito wilo yub m’idaru maku, kwai Yehova ukonyi. Ebikonyi kara itim ng’iong’ic mi rieko. Tim sayusac lee. Som Biblia, som girasoma ma dilo pa Yehova uwodho man kor pi yub peri ni dhanu m’igeno ma copo mio iri juk ma cuu. (Rie. 20:18) Pire tie tek nitimo kumeno, asagane kan ibemito wilo tic peri mi kum, imito dok kaka mange kunoke imito ng’io kit somo ma bikonyi nipong’o yeny peri kara imediri nitimo ni Yehova. w19.11 mba. 27 udu. 6-8

Lembe mir anyong’a utie nia Mungu umaku yub moko pi nigonyowa kud i ng’eca mi dubo. Yesu re ma tie ng’atu m’uyabu yo mi gony maeno. Oro ma kadhu 700 i wang’ ma fodi Yesu ubino ngo i ng’om, jabila Isaya uewo nia i rundi moko, dhanu binwang’u gony ma lee dit. Gony ma lee maeno bibedo ber nisagu gony ma nyithindho mir Israel gibed ginwang’u i Oro mir anyong’a. Egoro kumae: “Tipo pa Rwoth Yehova ni i wia; kum Yehova wira kara ayer rwonglembe ma ber ni ju ma mol; eora kara acang cwiny ju m’utur, kara ayer pi gony ni ng’eca.” (Isa. 61:1) Lembila maeno upong’o iwi ng’a? Lembila maeno ma pire tek lee m’uweco pi gony ucaku pong’o i ng’ei ma Yesu ucaku tic pare iwi ng’om keni. Kinde ma Yesu ucidho i kacokiri mi Nazareti, egam esomo tap lembila maeno pa Isaya ni Juyahudi ma gicokiri keca, man eyero nia lembilane upong’o i wie.​—Lk. 4:16-19. w19.12 mba. 9-10 udu. 6-8

Pi niciro ragedo, ubekwayu ibed ku tegocwiny. Kan ibed inwang’u nia cwinyi tek ungo, icopo timang’o? Poi nia kara ng’atini ubed ku tegocwiny mandha, utie ngo nia ekedong ma dit, kero pare ubed lee kunoke ebed ku copo ma lee. Kepar pi Daudi giku Goliath. Goliath ubino lazangara, Daudi ke ubino nyandiu, kero pare ubino nok man ebino mbe ku jamlwiny. Daudi ubedo mbe kadok ku palamularu. Re cwinye bino tek lee mandha. Egam eringo m’umbe lworo nicikiedo i dhu jarukara maeno. Pirang’o Daudi ubino ku tegocwiny ma thorukeno? Cwinye bino tek pilembe ebino ku yioyic ma lee nia Yehova ni kude. (1 Sam. 17:37, 45-47) Daudi uketho ngo wie i kum dongo pa Goliath. Ento eneno kende kende nia Goliath tie nyanok dit ka jupore ku Yehova. Lapor maeno ubemio iwa ponji ma kani? Tek wayio andhandha nia Yehova ni karacelo kudwa, man nia judegi mwa githindho magwei i wang’ Mungu mwa ma Jategokpo, cwinywa bibedo tek mandha.​—2 Kei. 20:15; Zab. 16:8. w19.07 mba. 5 udu. 11-13

Jakristu moko ma nyinge Tukiko utimo lembe m’uketho jakwenda Paulo ugene. (Tic. 20:4) I kum oro 55 R.M., jakwenda Paulo upangu nia cokiri ma tung’ tung’ ujok ajok pi nikonyo Jukristu mi Yahudi, man copere nia eweko ticne i kor Tukiko. (2 Kor. 8:18-20) I ng’eye, kinde ma jutwio Paulo i Roma wang’ ma kwong’a, Tukiko re m’ubino jaraor pare. Ebed etero barua pa Paulo ni cokiri ma tung’ tung’ mir Asia, man ebed ekoro igi lembe ma Paulo uyero pi nitielo cwinygi. (Kol. 4:7-9) Tukiko ubino jarimb Paulo m’egeno lee mandha. (Tit. 3:12) Tung’ ku Tukiko, i saa maeca Jukristu moko gibino ngo dhanu ma jugeno. Ku lapor, i kum oro 65 R.M., saa ma jutwio Paulo wang’ mir arionde, ekiewo nia Jukristu ma dupa mir Asia giweke, copere pilembe gibino lworo judegi mi lemandha. (2 Tim. 1:15) Ento calu ma Tukiko ubino tung’ kugi, Paulo ugene, man emio ire tic mange. (2 Tim. 4:12) M’umbe jiji, Paulo ubino kud anyong’a lee nibedo ku jarimo maeno m’egeno, niwacu Tukiko. w20.01 mba. 10 udu. 7-8

Saa moko nyo ibepenjiri nia nyo tipo wiri. Kan etie kumeno, kenyam i penji ma e ma pigi tek: Nyo ava mi timo ni Yehova utie lee i kumi? Nyo ibed inwang’u nia itie kud amora lee i tic mi rweyo lembanyong’a? Nyo ibed iponjo Biblia akethacwinyi man ibed isayu ning’eyo “lembe pa Mungu ma ng’eyo tek”? Nyo ibed inwang’u nia Yehova ukonyi ninwang’u adwogi ma cuu i tic mi lembanyong’a? Nyo ibed inwang’u nia etie tic peri nikonyo jumange kara ging’ei Yehova? Nyo ineno lembe moko i kwo peri m’unyutho nia Yehova ukonyi i ayi ma tung’ tung’? Kan idwoko wang’ penji maeno zoo nia eyo, nyo eno nyutho nia dong’ inwang’u lwong’o mi cidho i polo? Ungo, kumeno ngo. Pirang’o? Pilembe jutic pa Mungu ceke gicopo winjiri kumeno kadok nwang’u tipo wirogi kunoke ngo de. Bende, Yehova copo tio ku tipo pare maleng’ pi nikonyo jatic pare moko ci, kadok etie ku genogen mi cidho i polo kunoke ngo. Dong’ kan ibed ipenjiri ka nyo tipo wiri kunoke ngo, ng’ei nia jiji maeno kende ci nyutho nia tipo wiri ngo. Dhanu ma Yehova ulwong’o gipenjiri ngo ka nyo andha Yehova ulwong’ogi! Ging’eyo nia elwong’ogi! w20.01 mba. 23 udu. 14