Mu Kufwailisha Umuyano Upya uwa Calo
“TAKULI bamapu ba kututungulula uko tuleya, kuli ici calo cipya ica kulenga kwesu. Ilyo icalo cilelolesha ku numa ku makumi ya myaka pabula aya nkondo, ukuumana, umutunganya, natuloleshe na kabili ku ntanshi—ku mwanda wa myaka upya, ne myaka ikana limo iipya, iya mutende, ubuntungwa no lubanda.”
Presidenti wa United States George Bush acitile uko kulandapo pa January 1, 1990. Mu bukombe bwapalako, presidenti wa USSR Mikhail Gorbachev lyene atubulwile ukubombela pamo muli ba 1990 ku kufumya mu “calo umwenso no kukanacetekela, ifyanso fishakabilwa, imfundo sha bupolitiki ishaleka ukubomba ne fisumino fya fita, ne mipaka yapangwa fye pa kati ka bantu no buteko.” E fyacitile lipoti Mainichi Daily News iya ku Japan iya January 3, 1990.
Ukwabulo kutwishika, amasubilo yali ayakalamba. Yali ayakalamba nelyo fye ni pa numa ya mwaka umo. Mu bukombe bwa State of the Union pa January 29, 1991, Presidenti Bush aloseshe ku nkondo mu Gulf ya ku Persia kabili asosele ukuti: “Icili mu busanso cicilile pa calo cinono cimo [Kuwait], cili ni mfundo ikalamba—umuyano upya uwa calo uko inko shalekanalekana shilelonganikwa pamo mu kuba no buyo bumo ku kunonka ukufwaisha kwa mu cibulungwa conse ukwa mutundu wa muntu: umutende no mutelelwe, ubuntungwa no kuteka kwe funde.”
Te Kufwailisha Kwalubuka ku Mafya
Impika ishingi shilacilikila umuntu mu kufwailisha kwakwe ukwa muyano upya uwa calo. Ukukansana kwa fyanso mu kushininkisha kwaba cipindami. Ukulosha ku bulwani ubwaliko pali iyo nshita mu Iraq na Kuwait, magazini ya Time iya January 28, 1991, yasosele ukuti: “Ilyo amabomba yaponene ne fyanso fifwintwa fyaposelwe mu mulu, amasubilo ya muyano upya uwa calo yashilile inshila icimfulumfulu caishibikwa.” Magazini yalundilepo ukuti: “Takuli nangu umo ulingile ukukopekwa mu nshila iili yonse ukuti umuyano upya uwa calo uwa kuitakishishapo e po uli nelyo fye ukupalamina.”
Ukubombela pamo ukwa pa kati ka nko takwabala akunonkwa, kabili ici cicilikila ukubombesha kwa muntu ku kwimika umuyano upya uwa calo. Muli lipoti yamoneka mu lupapulo The World & I (January 1991), abasambilila babebetele “amafunde ya cilendo ayaleimako aya maka yakalamba no kusonga kwa yako ukwingabako pa muyano upya uwa calo.” Kalemba asondwelele ukuti: “Ilyashi lya kale litubulula ukuti umupelwa pa kati ka nkondo no mutende waba uusuma pa nshita shacilishapo kuwamisha. Ukubombela pamo ukwa pa kati ka nko, ukucilisha pa kati ka maka yakalamba, kuli ukwakakala ku kwaluka kwatunguluka ukufuma ku Nkondo ya pa Kanwa ukuya ku muyano upya uwa calo.”
Impika sha fyashingulukako na sho shine shipumfyanya umuyano upya uwa calo uyo abengi babika mu cikope. Muli State of the World 1991 (lipoti ya Worldwatch Institute), Lester R. Brown asosele ukuti: “Takuli nangu umo uwingasosa mu kuba no kushininkisha fintu umuyano upya ukapala. Lelo nga ca kuti twali no kutunganya inshita ya ku ntanshi iyacetekelwa ku nkulo ilekonkapo, lyene ukubombesha kukalamba kulekabilwa ku kwalula ukubotelela kwa fyashingulukako ukwa planeti kukalama imilandu ya calo pa makumi ya myaka ayali no kwisa.” Lipoti yalangilile ukuti ukukowesha kwa mwela “kwalifika pa fipimo fya kutiinya ubutuntulu bwa bumi mu myanda ya misumba na pa fipimo fya konaula ifisabo mu fyalo fyafulilako.” Yalundilepo ukuti: “Ilyo impendwa ya bantu abaleikala pe sonde ileingilishiwako, impendwa ya misango ya fimenwa ne nama ileya pa nshi. Ubonaushi no kukowesha kwa bwikalo filecefya ukufulilako kwa bumi bwalekanalekana pe sonde. Ukunininako kwa kukaba no kutalala ukwa mwela no kukufya kwa mutika wa ozone kuti fyalundako ku kulufya.”
Mu kulengama, lyene, ukufwailisha kwa muntu ukwa muyano upya uwa calo kwaisulamo impika. Bushe ukufwailisha kukashininkisha ukuba ukwatunguluka? Bushe kuti casoswa ukuti icalo cipya cili mupepi? Nga ni fyo, ni shani fintu cikaletwako?