TJONÏK 11
BʼIX 57 Nqatzjoj le Biblia chkë jontir winäq
Tqakʼamaʼ qanaʼoj chrij Jesús y tqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia
«Jesús [...] ye kakaʼ xuʼän äl chkë rchë xertäq äl chkipan jontir ri tinamït ri akuchï xtbʼä wä ryä chqä» (LUC. 10:1).
RI XTQATZʼËT
Xtqatzʼët kajiʼ rbʼanik ri nqkowin nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús y nqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia.
1. ¿Achkë nbʼanö chë röj ri testigos de Jehová ma yoj jnan ta kikʼë ri winäq ri nkiʼij chë ye cristianos?
RÖJ ri testigos de Jehová ma yoj jnan ta kikʼë ri winäq ri nkiʼij chë ye cristianos, rma röj kan nqarayij nqatzjoj le Biblia (Tito 2:14). Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ jojun chqë röj kʼo mul ma kan ta nuʼij riʼ qan nqaʼän ri samaj riʼ. Rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj qkʼë ri xbʼanatäj chqä rkʼë jun ukʼwäy bʼey ri xuʼij ya reʼ: «Kʼo mul ma nuʼij ta riʼ wan yibʼä chutzjoxik le Biblia».
2. ¿Achkë rma ma ronojel ta mul kan nuʼij riʼ qan nqatzjoj le Biblia?
2 Rkʼë jbʼaʼ kʼo chik nkʼaj samaj chpan rtinamit Dios ri más nqä chqawäch nqaʼän chwäch nq·el chutzjoxik le Biblia. ¿Achkë rma? Rma, taq yeqayäk chqä yeqachojmij Salones del Reino, taq yeqatoʼ qachʼalal ri xkïl jun qʼeqäl jöbʼ o jun nüm slonel, o taq nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal, kan chanin nqatzʼët jontir ri xqkowin xqaʼän, y röj kan jaʼäl nqanaʼ. Chqä, taq jnan nqsamäj kikʼë qachʼalal, kan jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë, nqanaʼ chë nqjowäx chqä qataman chë ri samaj nqaʼän kan nloqʼoqʼëx. Ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ kan kʼïy chik jnaʼ qatzjon pä le Biblia chpan qaterritorio y xa ye jbʼaʼ ok winäq nkiyaʼ kixkïn chqë. Rkʼë jbʼaʼ jojun chkë ri winäq riʼ kan npë kiyowal chqë. Y qataman chqä chë taq más xtqʼax ri tiempo, rkʼë jbʼaʼ ye kʼo más winäq ri ma xtkajoʼ ta xkojkikʼoxaj (Mat. 10:22). ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqatzjoj le Biblia chqä rchë xtqayaʼ más qan chrij ri samaj riʼ?
3. ¿Achkë nukʼüt qa Lucas 13:6-9 chqawäch chrij Jesús?
3 Jun ri xtqtoʼö rchë xtqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia, ya riʼ nqatzʼët achkë xuʼän Jesús. Taq ryä xjeʼ chwäch Rwachʼlew, ma xikʼo ta rkʼuʼx xtzjoj rchʼaʼäl Dios, pa rkʼexel riʼ, ryä xyaʼ más ran chrij ri samaj riʼ (taskʼij Lucas 13:6-9). Kʼo jun qʼij, Jesús xjnamaj riʼ rkʼë jun achï ri oxiʼ jnaʼ xjeʼ jun rcheʼ higo rkʼë, ye kʼa majun bʼëy xyaʼ ta rwäch. Y ke riʼ chqä xuʼän ryä, oxiʼ jnaʼ xtzjoj rchʼaʼäl Dios chkë ri judíos, ye kʼa xa ye jbʼaʼ ok xeʼok rtzeqelbʼëy. Ye kʼa, achiʼel ri achï ri xuʼän na kwent ri rcheʼ higo rchë nuyaʼ rwäch, Jesús chqä xyaʼ na ran chrij rtzjoxik rchʼaʼäl Dios y ma xikʼo ta rkʼuʼx xuʼän ri samaj riʼ. Ryä xtäj más rqʼij rchë ri winäq nkinmaj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios.
4. ¿Achkë kajiʼ naʼoj xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?
4 Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rbʼanik xkʼüt Jesús chë xyaʼ ran chrij rtzjoxik ri ütz taq rtzjol, y más chpan ri rkʼisbʼäl 6 ikʼ ri xjeʼ chwäch Rwachʼlew (tatzʼetaʼ ri nota de estudio «Después de estas cosas» rchë Lucas 10:1). Xtqatzʼët achkë kajiʼ xuʼän ryä ri ütz chqä nqaʼän röj: 1) xyaʼ ran chrij ri samaj xchlaʼej Jehová che rä, 2) xtzʼët achkë rbʼanik najin wä yetzʼaqät ri profecías, 3) xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chë Jehová xttoʼ pä y 4) yë ri ütz xquʼ chkij ri winäq y xyaʼ chwäch ran chë rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun xtkiyaʼ kixkïn che rä.
XYAʼ RAN CHRIJ RI SAMAJ XCHLAʼEJ JEHOVÁ CHE RÄ
5. ¿Achkë rbʼanik xkʼüt Jesús chë xyaʼ ran chrij ri samaj xchlaʼej Dios che rä?
5 Jesús xyaʼ ran chrij rtzjoxik «ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios» rma rtaman wä chë ya riʼ wä nrajoʼ Dios rchë nuʼän (Luc. 4:43). Chwäch Jesús, ri samaj riʼ ya riʼ wä ri kʼo más rqʼij pa rkʼaslemal. Y taq xa xuʼ wä chik 6 ikʼ kʼo chwäch Rwachʼlew, ryä «xok chpan nmaʼq chqä koköj taq tinamït rchë xkʼüt rchʼaʼäl Dios chkiwäch ri winäq» (Luc. 13:22). Chqä xertjoj más winäq rchë xkiʼän chqä ri samaj riʼ (Luc. 10:1).
6. ¿Achkë rbʼanik rkʼwan riʼ rtzjoxik le Biblia rkʼë xa bʼa chkë qasamaj yaʼon chpan rtinamit Jehová? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).
6 Pa qaqʼij komä, ri rtzjoxik ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios ya riʼ ri samaj ri nkajoʼ Jehová chqä Jesús rchë nqaʼän (Mat. 24:14; 28:19, 20). Jontir ri samaj nqaʼän chpan rtinamit Jehová rkʼwan riʼ rkʼë rtzjoxik le Biblia. Tqaquʼ rij ya reʼ. Yeqayäk Salones del Reino rchë ri winäq ri nqatzjoj le Biblia chkë xkeʼapon chriʼ rchë nkiyaʼ rqʼij Jehová. Jontir ri samaj nbʼan pa Betel y chpan nkʼaj chik jay ri rbʼanon rtinamit Jehová, yekʼatzin rchë ntzjöx más le Biblia chkë ri winäq. Y taq yeqatoʼ qachʼalal ri xkïl jun qʼeqäl jöbʼ o jun nüm slonel, röj ma xa xuʼ ta nqayaʼ ri nkʼatzin chkë, yeqatoʼ chqä rchë nkiyaʼ rqʼij Jehová, achiʼel taq yeʼel chutzjoxik le Biblia. Majun bʼëy tqamestaj ta chë rtzjoxik le Biblia ya riʼ ri samaj ri nrajoʼ Jehová rchë nqaʼän. We ma xtqamestaj ta riʼ, kan más na chik xtqarayij xtqaʼän ri samaj riʼ. Kʼo jun ukʼwäy bʼey aj Hungría, ri János rbʼiʼ, nuʼij: «Ronojel mul nnataj chwä chë majun ta chik jun samaj chpan rtinamit Jehová ri njunmatäj ta rkʼë rtzjoxik le Biblia. Ya riʼ ri samaj ri kʼo más rqʼij yaʼon chqë».
Ri nkajoʼ Jehová chqä Jesús ya riʼ nqatzjoj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios. (Tatzʼetaʼ ri peraj 6).
7. ¿Achkë rma Jehová nrajoʼ chë röj nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq? (1 Timoteo 2:3, 4).
7 Jun chik ri xtqtoʼö rchë kan más na chik xtqarayij xtqatzjoj le Biblia, ya riʼ yeqatzʼët ri winäq achiʼel yertzʼët Jehová. Ryä kʼo ta nrajoʼ chë jontir ta winäq nkikʼoxaj ri ütz taq rtzjol chqä nkinmaj (taskʼij 1 Timoteo 2:3, 4). Rma ri nqatzjoj chkë ri winäq xtuʼän chë ryeʼ xtkïl kikʼaslemal, Jehová nrajoʼ nqrtoʼ pä rchë más ütz rbʼanik nqaʼän ri samaj riʼ. Ryä ryaʼon chqë ri folleto Keʼawajoʼ ri winäq. Ri folleto riʼ nqrtoʼ rchë nqachäp tzij kikʼë ri winäq, rchë yeqatjoj chrij le Biblia chqä rchë yeqatoʼ rchë yeqasäx pa yaʼ. Ye kʼa, tapeʼ komä ma xtkinmaj ta ri xtqatzjoj chkë, rkʼë jbʼaʼ xtkiʼän riʼ taq ya xa nkʼis ri nimaläj tijöj poqonal. Ri nqaʼij chkë komä, rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xtbʼanö chkë chë xtkajoʼ xtkiyaʼ rqʼij Jehová chqawäch apü. Ye kʼa rchë xtbʼanatäj riʼ, komä nkʼatzin nqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia.
XTZʼËT ACHKË RBʼANIK NAJIN WÄ YETZʼAQÄT RI PROFECÍAS
8. ¿Achkë xuʼän Jesús rma rtaman chkij ri profecías?
8 Jesús rtaman wä achkë rbʼanik xketzʼaqät ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia, y rma riʼ rtaman wä chë xa xuʼ oxiʼ jnaʼ rkʼë nkʼaj xtkowin xtzjoj rchʼaʼäl Dios chkë ri winäq (Dan. 9:26, 27). Chqä rtaman wä achkë rbʼanik xtkamsäx chqä ajän xtbʼanatäj riʼ, rma kan ya riʼ bʼin qa chrij ryä (Luc. 18:31-34). Rma Jesús rtaman wä chkij ri profecías, ryä kan ütz xksaj rtiempo rchë xtzjoj ri ütz taq rtzjol chkë ri winäq, rchë ke riʼ xkʼïs ri samaj ri xchlaʼej Dios che rä.
9. ¿Achkë rma ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia yojkitoʼ rchë nqayaʼ qan chrij rtzjoxik Rchʼaʼäl Dios?
9 Si röj yeqʼax ri profecías chqawäch, kan xtuʼij riʼ qan xtqatzjoj le Biblia chkë ri winäq. Röj qataman chë ya xtchup rwäch jontir ri ma ütz ta kʼo komä. Nqatzʼët achkë najin yebʼanatäj chqä achkë kinaʼoj ri winäq, y nqʼax chqawäch chë ya riʼ nuʼij le Biblia chë xkebʼanatäj pa rkʼisbʼäl taq qʼij. Nqʼax chqawäch achkë rbʼanik najin ntzʼaqät ri profecía chrij jun chʼaʼoj ri xtjeʼ chpan «rkʼisbʼäl taq qʼij». Ri chʼaʼoj riʼ ya riʼ ri najin nuʼän ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur (Reino Unido chqä Estados Unidos) rkʼë ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte (Rusia chqä ri yetoʼö rchë) (Dan. 11:40). Chqä, qʼaxnäq chqawäch chë raqän ri mamaʼ achbʼäl ri nuʼij chpan ri profecía rchë Daniel 2:43-45, nukʼambʼej tzij chrij ri nüm qʼatbʼäl tzij ri kibʼanon Reino Unido chqä Estados Unidos. Rma qatzʼeton pä re profecía reʼ, qayaʼon chwäch qan chë xa jbʼaʼ chik apü, Rqʼatbʼäl Tzij Dios xtresaj jontir ri qʼatbʼäl taq tzij ye kʼo komä. Jontir re profecías reʼ nkikʼüt chqawäch achkë tiempo yoj kʼo komä chqä yojkitoʼ rchë nqayaʼ más qan chrij rtzjoxik le Biblia.
10. ¿Achkë chik nkʼaj rbʼanik yojkitoʼ ri profecías rchë nqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia?
10 Ri profecías kʼo nkikʼüt qa chqawäch ri nqarayij nqatzjoj chkë nkʼaj chik. Ya Carrie, ri najin nuʼän rsamaj Jehová chlaʼ República Dominicana, nuʼij: «Taq nquʼ rij ri rtzjun Jehová chqë chqawäch apü, nnaʼ chë nkʼatzin ntzjoj chkë nkʼaj chik. Taq ntzʼët jontir ri kʼayewal kilon ri winäq, rïn nquʼ chë Jehová ma xa xuʼ ta chwä rïn rtzjun wä jun jaʼäl kʼaslemal, ya riʼ chqä nutzüj chkë ryeʼ». Ri profecías yojkitoʼ rchë ma nqayaʼ ta qa nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq, rma nkinataj chqë chë Jehová xtqrtoʼ pä rchë xtqaʼän ri samaj riʼ. Jun qachʼalal aj Hungría, ri Leila rbʼiʼ, nuʼij: «Isaías 11:6-9 nukʼüt chi nwäch chë Jehová nkowin nutoʼ xa bʼa achkë winäq rchë nujäl rnaʼoj. Ya riʼ yirtoʼ rïn rchë ntzjoj le Biblia chkë xa bʼa chkë winäq, yajün chkë ri rkʼë jbʼaʼ ma xkinkikʼoxaj ta». Jun qachʼalal aj Zambia, ri Christopher rbʼiʼ, nuʼij: «Achiʼel nuʼij Marcos 13:10, ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios najin ntzjöx chwäch jontir Rwachʼlew, y rïn kan jaʼäl nnaʼ rma najin yitoʼon rchë ntzʼaqät re profecía reʼ». ¿Y rït? ¿Achkë profecías yatkitoʼ rchë ma nayaʼ ta qa natzjoj le Biblia chkë ri winäq?
XKʼUQBʼAʼ RKʼUʼX CHË JEHOVÁ XTTOʼ PÄ
11. ¿Achkë rma Jesús xkʼatzin xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chrij Jehová rchë xyaʼ ran chrij rtzjoxik ri ütz taq rtzjol? (Lucas 12:49, 53).
11 Jesús xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chë Jehová xttoʼ pä rchë ma xtikʼo ta rkʼuʼx xttzjoj rchʼaʼäl Dios. Tapeʼ Jesús ma xqasaj ta kiqʼij ri winäq taq xtzjoj ri ütz taq rtzjol chkë chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios, ryä rtaman wä chë ri rtzjol riʼ ma xtqä ta chkiwäch ye kʼïy winäq chqä chë ma xtkajoʼ ta xtkikʼoxaj (taskʼij Lucas 12:49, 53). Chqä, ri kʼamöl taq bʼey judíos kan itzel xkinaʼ che rä rma ri xtzjoj, rma riʼ kan kʼïy mul xkajoʼ xkikamsaj (Juan 8:59; 10:31, 39). Tapeʼ ke riʼ, Jesús ma xyaʼ ta qa rbʼanik ri samaj riʼ rma rtaman wä chë Jehová kʼo rkʼë. Ryä xuʼij: «Rïn ma nyonïl ta yïn kʼo, ri Ntataʼ, ri xitaqö pä, kʼo wkʼë» (Juan 8:16). Chqä xuʼij: «Ryä ma yiryaʼon ta qa nyonïl, rma rïn ronojel mul nbʼän ri nqä chwäch ryä» (Juan 8:29).
12. ¿Achkë rbʼanik xertoʼ Jesús ri rtzeqelbʼëy rchë ma xtkiyaʼ ta qa rtzjoxik ri ütz taq rtzjol tapeʼ ri winäq ma xtkajoʼ ta xkekikʼoxaj?
12 Jesús xnataj chkë rtzeqelbʼëy chë ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chë Jehová xkertoʼ pä. Rma ryä rtaman wä chë ri winäq itzel xtkinaʼ chkë, kan kʼïy mul xuʼij chkë chë Jehová xtjeʼ kikʼë rchë xkertoʼ (Mat. 10:18-20; Luc. 12:11, 12). Chqä xuʼij chkë chë nkʼatzin nkichajij kiʼ taq nkiʼän ri samaj riʼ (Mat. 10:16; Luc. 10:3). Jesús chqä xuʼij chkë chë, we ri winäq ma xtkajoʼ ta xtkikʼoxaj ri xtkitzjoj chkë, ma nkʼatzin ta nkitäj kiqʼij chkij (Luc. 10:10, 11). Y xyaʼ chqä jun kinaʼoj. Ryä xuʼij chkë chë, we ri winäq xkekatäj pä chkij, keʼanmäj äl pa jun chik tinamït (Mat. 10:23). Tapeʼ Jesús xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chrij Jehová chqä xyaʼ ran chrij rtzjoxik ri ütz taq rtzjol, ryä chqä xchajij riʼ taq xuʼän ri samaj riʼ (Juan 11:53, 54).
13. ¿Achkë rma rït ütz nayaʼ chwäch awan chë Jehová xkaturtoʼ pä?
13 Pa qaqʼij komä, ye kʼo chqä winäq ri ma nkajoʼ ta yojkikʼoxaj o itzel nkinaʼ chqë, rma riʼ nkʼatzin rtoʼik Jehová chqë rchë ma nqayaʼ ta qa rbʼanik rsamaj (Apoc. 12:17). ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kan chqajujnal xtqrtoʼ pä? Rma ri oración ri xuʼän Jesús ri nqïl chpan ri capítulo 17 rchë Juan. Ryä xuʼij che rä Rtat chë kerchajij rapóstoles, y Jehová kan xkʼoxaj ri xuʼij che rä. Ri wuj Hechos nutzjoj chë Dios xertoʼ ri apóstoles rchë xkitzjoj ri ütz taq rtzjol tapeʼ ye kʼo winäq ma xkajoʼ ta xekikʼoxaj o xekatäj pä chkij. Chpan roración, Jesús chqä xuʼij che rä Jehová chë kerchajij ri winäq ri xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij ri xtkitzjoj ri apóstoles chkë. Y röj chqä najin nqaʼän ri samaj ri xkiʼän ri apóstoles riʼ. Rma riʼ, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kʼa xtuʼän na ri xkʼutuj Jesús che rä y xtqrtoʼ pä achiʼel xuʼän kikʼë ri apóstoles (Juan 17:11, 15, 20).
14. ¿Achkë rma qataman chë xtqkowin xtqatzjoj le Biblia chkë ri winäq chqä chë ma xtqayaʼ ta qa rbʼanik riʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).
14 Taq más xtqajan pä ri qʼij rchë xtchup rwäch ri itzelal, rkʼë jbʼaʼ más kwest xtuʼän chqawäch xtqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia. Ye kʼa Jesús xuʼij chë xtyaʼöx qatoʼik (Luc. 21:12-15). Achiʼel xkiʼän Jesús chqä rtzeqelbʼëy, röj chqä nqayaʼ qʼij chë yë ri winäq yebʼin we nkajoʼ yojkikʼoxaj o manä, y ma nqaʼän ta chʼaʼoj kikʼë. Yajün chkipan tinamït akuchï qachʼalal qʼaton chkiwäch nkitzjoj le Biblia, ryeʼ kʼa najin na nkiʼän ri samaj riʼ rma kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij Jehová y ma chkij ta ryeʼ. Achiʼel xuʼän Jehová pa naʼäy siglo taq xyaʼ kichqʼaʼ ri cristianos rchë xkitzjoj «ri ütz taq rtzjol chkë jontir winäq», komä chqä nuyaʼ qachqʼaʼ röj rchë nqatzjoj Rchʼaʼäl kʼa taq ryä xtuʼij chqë chë ma xtqaʼän ta chik (2 Tim. 4:17). Majun bʼëy tqamestaj ta ya reʼ: si nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, majun bʼëy xtqayaʼ ta qa xtqatzjoj le Biblia chkë ri winäq.
Tapeʼ ri qachʼalal ma yaʼon ta qʼij chkë nkitzjoj le Biblia chpan kitinamit, ryeʼ nkikanuj rbʼanik rchë nkiʼän ri samaj riʼ chqä nkichajij kiʼ taq nkiʼän riʼ. (Tatzʼetaʼ ri peraj 14).a
YË RI ÜTZ XQUʼ CHKIJ RI WINÄQ
15. ¿Achkë rma qataman chë Jesús yë ri ütz xquʼ chkij ri winäq?
15 Jesús rtaman wä chë ye kʼo winäq xtkajoʼ xtkikʼoxaj ri ütz taq rtzjol; ya riʼ xtoʼö rchë ryä rchë ma xyaʼ ta qa xtzjoj ri ütz taq rtzjol riʼ. Pa rkʼisbʼäl che rä ri jnaʼ 30, Jesús xtzʼët chë ye kʼïy winäq nkajoʼ wä nkitamaj chrij ri najin nutzjoj ryä y xerjnamaj rkʼë rwäch tkoʼn ri ya ütz chik nmol (Juan 4:35). Jbʼaʼ ma jun jnaʼ chrij riʼ, ryä xuʼij ya reʼ chkë rtzeqelbʼëy: «Kan kʼïy rwäch tkoʼn kʼo» (Mat. 9:37, 38). Y jbʼaʼ chrij riʼ xuʼij chik: «Kan kʼïy rwäch tkoʼn kʼo, [...] tiʼij che rä Rajaw ri tkoʼn chë ttaqaʼ pä más rsamajelaʼ» (Luc. 10:2). Jesús majun bʼëy xmestaj ta chë ye kʼo winäq rkʼë jbʼaʼ xtkikʼoxaj ri ütz taq rtzjol, y taq jun winäq nuyaʼ wä rxkïn che rä, ryä kan kiʼ wä rkʼuʼx nuʼän (Luc. 10:21).
16. ¿Achkë xtzjoj Jesús chkë rtzeqelbʼëy rchë xertoʼ rchë yë ri ütz nkiquʼ chkij ri winäq? (Lucas 13:18-21; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).
16 Jesús xertoʼ rtzeqelbʼëy rchë yë ri ütz nkiquʼ chkij ri winäq. Ryä xuʼän riʼ rchë ryeʼ ma xtkiyaʼ ta qa xtkitzjoj ri ütz taq rtzjol. Tqatzʼetaʼ kaʼiʼ kʼambʼäl tzij ri xtzjoj chkë (taskʼij Lucas 13:18-21). Jesús xuʼij chkë rtzeqelbʼëy chë ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios, xttok achiʼel jun ijaʼtz rchë mostaza ri xtkʼïy chqä xtbʼeʼok jun nüm cheʼ. Rkʼë ya reʼ xrajoʼ xuʼij chë ye kʼïy winäq xtkinmaj ri rtzjol riʼ chqä chë majun ta jun xkeqʼatö rchë ma ta xtkinmaj. Jesús chqä xuʼij chë ri ütz taq rtzjol xttok achiʼel ri levadura. Ke riʼ xkʼüt chë ri rtzjol riʼ xttzjöx chpan kʼïy tinamït chqä chë ya riʼ xtbʼanö chë ri winäq xtkijäl kikʼaslemal, tapeʼ pa naʼäy ma kan ta xtqʼalajin taq xtkiʼän riʼ. Rkʼë ri xtzjoj Jesús chkë rtzeqelbʼëy, xertoʼ ryeʼ rchë xkitzʼët chë kan kʼo xtkʼatzin wä xtkitzjoj rchʼaʼäl Dios.
Achiʼel xuʼän Jesús, röj qayaʼon chwäch qan chë ye kʼo winäq xtkajoʼ xtkikʼoxaj ri xtqatzjoj chkë. (Tatzʼetaʼ ri peraj 16).
17. ¿Achkë nbʼanö chqë röj chë yë ri ütz nqaquʼ chkij ri winäq?
17 Jun ri xtqtoʼö rchë ma xtqayaʼ ta qa xtqatzjoj le Biblia chkë ri winäq, ya riʼ nqatzʼët jaruʼ winäq najin yetoʼöx chwäch jontir Rwachʼlew rkʼë ri samaj riʼ. Ronojel jnaʼ, kan pa millón winäq yeʼapon qkʼë rchë nqanataj rkamik Jesús chqä rchë nkitjoj kiʼ chrij le Biblia qkʼë. Chqä, kan pa mil winäq yeʼel qkʼë chutzjoxik le Biblia chqä yeqasäx pa yaʼ. ¿Jaruʼ na winäq xtkinmaj ri nqatzjoj chkë? Ma qataman ta. Ri qataman ya riʼ chë Jehová najin yermöl ye kʼïy winäq rchë xkekolotäj qa chpan ri nimaläj tijöj poqonal (Apoc. 7:9, 14). Jehová, ri rajaw ri tkoʼn, rtaman chë ye kʼo na ye kʼïy winäq ri nkajoʼ nkitamaj chrij ryä. Rma riʼ kan ütz nqaʼän röj nqayaʼ qan chrij rsamaj.
18. ¿Achkë nqajoʼ chë ri winäq nkitzʼët chqij?
18 Ri kantzij taq rtzeqelbʼëy Jesús kan nqʼalajin chkij chë nkiyaʼ kan chrij rtzjoxik le Biblia. Taq ri winäq xkitzʼët chë ri apóstoles ma nkixiʼij ta kiʼ nkitzjoj ri ütz taq rtzjol chqä nkiyaʼ kan chrij ri samaj riʼ, «xqʼalajin chkiwäch chë xejeʼ rkʼë Jesús» (Hech. 4:13). Röj chqä nqajoʼ chë taq ri winäq yojkitzʼët, nqʼalajin chkiwäch chë nqayaʼ qan chrij rtzjoxik le Biblia achiʼel xuʼän Jesús.
BʼIX 58 Rïn xkenkanuj ri winäq ri nkajoʼ yeʼok rachiʼil Dios
a RI KʼO CHWÄCH RI ACHBʼÄL: Jun qachʼalal achï ri kʼo chpan jun gasolinera najin nutzjoj le Biblia che rä jun achï.