¿Achkë rma nkʼatzin nqaxiʼij qiʼ chwäch Jehová?

1, 2. Rkʼë ri nuʼij chpan Salmo 25:14, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nq-ok rachiʼil Jehová?

¿ACHKË naʼoj nkʼatzin natzʼët rït chrij jun winäq we nawajoʼ ntok awachiʼil? Rkʼë jbʼaʼ xtaʼij chë nkʼatzin yatrajoʼ chqä yaturtoʼ. Ye kʼa majun bʼëy xtaʼij ta chë nkʼatzin naxiʼij awiʼ chwäch. Ri texto rchë re tjonïk reʼ nuʼij chë ri nkajoʼ yeʼok rachiʼil Jehová nkʼatzin «nkixiʼij kiʼ chwäch» (taskʼij ruwäch Salmo 25:14).

² Tapeʼ xa bʼa jaruʼ na junaʼ qakʼwan chpan rutinamit Jehová, jontir nkʼatzin nqaxiʼij qiʼ chwäch. Ye kʼa, ¿achkë ntel chë tzij naxiʼij awiʼ chwäch Jehová? ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ? ¿Y achkë nqatamaj qa chrij ri nqaxiʼij qiʼ chwäch Dios rkʼë ri xbʼanatäj rkʼë Abdías, ri sumo sacerdote Jehoiadá chqä ri qʼatöy tzij Jehoás?

¿ACHKË NTEL CHË TZIJ NAXIʼIJ AWIʼ CHWÄCH DIOS?

3. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri nqaxiʼij qiʼ kʼo utzil nukʼäm pä pa qawiʼ?

³ Kan qchë wä röj winäq chë nqaxiʼij qiʼ chwäch jun ri xa nqrtzʼlaʼ. Tapeʼ ma jaʼäl ta nqanaʼ nqaʼij chë nqaxiʼij qiʼ, reʼ nqrtoʼ rchë yë ri ütz nqachaʼ nqaʼän. Jojun tzʼetbʼäl: rma nqaxiʼij qiʼ nqtzaq, ma xtjelun ta chuchiʼ jun swan; rma ma nqajoʼ ta nbʼanatäj jun itzelal qkʼë, ma xtqjeʼ ta akuchï xa nxiʼin rij qakʼaslemal; y rma ma nqajoʼ ta o nqaxiʼij qiʼ chë jun qachiʼil nqryaʼ qa, röj ma xtqaʼij ta jun tzij o kʼo jun xtqaʼän ri xa xtsök ryä.

4. ¿Achkë nrajoʼ Satanás chë nqanaʼ chrij Jehová?

⁴ Satanás nrajoʼ chë ri winäq nkixiʼij kiʼ chwäch Jehová rma nuʼij chë ryä itzel runaʼoj, chë chanin npë ruyowal chqä chë majun bʼëy nqkowin ta nqaʼän chë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë (Job 4:18, 19). Ryä nrajoʼ chë ke riʼ rubʼanik nqaxiʼij qiʼ chwäch Jehová rchë ma nqayaʼ ta chik ruqʼij. Rchë röj ma nqqä ta pa ruqʼaʼ nkʼatzin jun chik rubʼanik nqaxiʼij qiʼ chwäch Jehová, ri ya riʼ sí kʼo utzil nukʼäm pä pa qawiʼ.

5. ¿Achkë ntel chë tzij naxiʼij awiʼ chwäch Dios?

⁵ Ri winäq ri nuxiʼij riʼ chwäch Dios nrajoʼ ryä, nuxiʼij riʼ nuʼän jun itzelal chwäch chqä ma nrajoʼ ta chë kʼo jun nbʼanö chë nchaʼ chiʼ rachbʼilanïk rkʼë. Jun tzʼetbʼäl chij riʼ ya riʼ Jesús (Heb. 5:7). Ri xnaʼ ryä chij Jehová ma ya riʼ ta ri nkinaʼ ri winäq taq kowan nkixiʼij kiʼ chwäch jun chik (Is. 11:2, 3). Pa rukʼexel riʼ, ryä kowan xrajoʼ Rutataʼ chqä xrajoʼ xnmaj rutzij (Juan 14:21, 31). Röj chqä ma nqajoʼ ta nqaqasaj ruqʼij Jehová chqä nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij rma ryä kowan najowan, kʼo runaʼoj, kʼo ruchqʼaʼ chqä kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir. Chqä qataman chë, rma kowan nqrajoʼ, ryä kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän taq nqanmaj rutzij, ye kʼa nbʼison taq ma nqaʼän ta riʼ (Sal. 78:41; Prov. 27:11).

¿ACHKE XTQTOʼÖ RCHË XTQAXIʼIJ QIʼ XTQAʼÄN JUN ITZELAL CHWÄCH DIOS?

6. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqaxiʼij qiʼ xtqaʼän jun itzelal chwäch Jehová? (Salmo 34:11).

⁶ Ri xbʼin-ïl (xibʼirïk) chwäch Jehová ma qakʼamon ta pä taq nqaläx. Röj nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Dios (taskʼij ruwäch Salmo 34:11). Jun rubʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ nqatzʼët jontir ri rubʼanon qa. Taq nqʼalajin chqawäch rkʼë ronojel ri rubʼanon qa chë ryä kʼo runaʼoj, kʼo ruchqʼaʼ chqä chë kowan nqrajoʼ, ya riʼ nbʼanö chë más nqajoʼ Jehová chqä más nqarayij nqayaʼ ruqʼij (Rom. 1:20). Adrienne, jun qachʼalal ixöq, xuʼij: «Taq ntzuʼ jontir ri rubʼanon qa Jehová y nqʼalajin chi nwäch chë ryä kʼo runaʼoj, rïn más nwajoʼ chqä nqʼax chi nwäch chë ryä retaman achkë ri más ütz chwä rïn». Taq ya Adrienne xchʼobʼon chrij riʼ, ryä xuʼij: «Majun bʼëy xtinbʼän ta jun ri xa xtuʼän chë xtchaʼ chiʼ ri wachbʼilanïk rkʼë Jehová, ri xyaʼö nkʼaslemal». ¿Ütz nuʼän chawäch rït najäm awäch re semana reʼ rchë yachʼobʼon chrij ri rubʼanon qa Jehová? Ya riʼ xkatoʼö rchë xtawajoʼ más Jehová (Sal. 111:2, 3).

7. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqchʼö rkʼë Jehová rchë nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch?

⁷ Jun chik ri xtqtoʼö rchë xtqaxiʼij qiʼ xtqaʼän jun itzelal chwäch Jehová, ya riʼ taq chaq taqïl nqchʼö rkʼë. Taq más xtqchʼö rkʼë Dios más xtqanaʼ chë ryä kantzij kʼo. Taq röj nqakʼutuj qachqʼaʼ che rä rchë nqaköchʼ jun kʼayewal, nqaquʼ rij jaruʼ ruchqʼaʼ kʼo. Taq nqtyoxin che rä rma xyaʼ rukʼajol pa kamïk xa qmä röj, nnatäj chqë chë ryä kowan nqrajoʼ. Y taq nqakʼutuj qanaʼoj che rä rchë nqqʼax chwäch jun kʼayewal, röj nqayaʼ más chwäch qan chë ryä kowan runaʼoj. Riʼ xtqrtoʼ rchë xtqaxiʼij qiʼ xtqaʼän jun itzelal chwäch Dios chqä rchë xtqayaʼ más chwäch qan chë ma xtqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun xtbʼanö chë xtchaʼ chiʼ qachbʼilanïk rkʼë.

8. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ronojel mul xtqaxiʼij qiʼ xtqaʼän jun itzelal chwäch Jehová?

⁸ Rchë ronojel mul xtqaxiʼij qiʼ xtqaʼän jun itzelal chwäch Jehová, nkʼatzin nqatjoj qiʼ chrij le Biblia rchë nqatamaj qa kʼïy naʼoj chrij ri ütz chqä ri ma ütz ta xkiʼän ri winäq ri yetzjöx chpan. Qtzjon chkij oxiʼ chkë ri winäq riʼ. Naʼäy xtqtzjon chkij kaʼiʼ utziläj taq rusamajelaʼ Jehová: Abdías, jun achï ri xsamäj pa rachoch ri qʼatöy tzij Acab chqä ri sumo sacerdote Jehoiadá. Chrij riʼ xtqtzjon chrij ri qʼatöy tzij Jehoás, ri xqʼät tzij pa ruwiʼ Judá. Pa naʼäy, ryä kan ütz xqʼät tzij, ye kʼa chrij riʼ xa xyaʼ qa Jehová.

TQABʼANAʼ ACHIʼEL XUʼÄN ABDÍAS, MA TQAXIʼIJ TA QIʼ

9. ¿Achkë utzil xrïl Abdías rma xxiʼij riʼ xuʼän jun itzelal chwäch Dios? (1 Reyes 18:3, 12).

⁹ Le Biblia nuʼij chë Abdíasb nuxiʼij wä riʼ nuʼän jun itzelal chwäch Jehová (taskʼij ruwäch 1 Reyes 18:3, 12). ¿Achkë utzil xrïl rma xuʼän riʼ? Ryä xok jun achï ri kantzij ntzjon chqä kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij. Rma riʼ, ri qʼatöy tzij xyaʼ qa pa ruqʼaʼ jontir ri samaj ri yebʼan pa rachoch (tajnamaj rkʼë Nehemías 7:2). Rma Abdías xxiʼij riʼ xuʼän jun itzelal chwäch Jehová, ya riʼ xtoʼö rchë ma xxiʼij ta riʼ xeruʼän jojun samaj. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma ryä xjeʼ chpan ru-tiempo Acab, ri itzel qʼatöy tzij. Acab kan kowan itzel xuʼän chwäch Jehová, más chwäch ri xkiʼän ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ naʼäy chwäch ryä (1 Rey. 16:30). Chqä, kʼlan wä rkʼë Jezabel, ri nuyaʼ wä ruqʼij Baal chqä kan itzel wä nunaʼ che rä Jehová. Rma riʼ xkanuj rubʼanik rchë ma nyaʼöx ta chik ruqʼij Jehová pan Israel. Chqä xerukamsaj ye kʼïy ru-profetas Jehová (1 Rey. 18:4). ¡Kantzij na wä chë chpan ri tiempo riʼ kʼayewal xuʼän chkiwäch ri israelitas xkiyaʼ ruqʼij Jehová!

10. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Abdías chë ma xxiʼij ta riʼ?

¹⁰ ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Abdías chë ma xxiʼij ta riʼ? Taq Jezabel xtäq kikamsaxik ru-profetas Jehová, Abdías xerewaj ye 100 chkë ryeʼ pa taq jül. Kaʼiʼ molaj xuʼän chkë chqä xyaʼ kiyaʼ y kiway (1 Rey. 18:13, 14). Xa ta Jezabel xnaʼej ta ri xuʼän Abdías xkamsaj ta. Kantzij na wä chë Abdías ma nrajoʼ ta wä nkamsäx, ye kʼa ryä más xrajoʼ Jehová chqä ri rusamajelaʼ chwäch ri nuköl qa riʼ.

11. ¿Achkë rubʼanik kikʼamon kinaʼoj ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová chrij Abdías? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ Pa qaqʼij komä, ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová ye kʼo chkipan tinamït ri akuchï qʼaton chkiwäch nkiyaʼ ruqʼij ryä. Ryeʼ nkinmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij, ye kʼa achiʼel xuʼän Abdías, ryeʼ chqä nkiyaʼ ruqʼij Jehová (Mat. 22:21). Ryeʼ nkixiʼij kiʼ nkiʼän jun itzelal chwäch Dios rma nkinmaj rutzij ryä y ma yë ta ri winäq (Hech. 5:29). Rma riʼ nkikanuj rubʼanik rchë nkitzjoj le Biblia chqä rchë yejeʼ pa qamoloj (Mat. 10:16, 28). Chqä nkikanuj rubʼanik rchë ri qachʼalal njeʼ jontir ri nkʼatzin chkë rchë junan nuʼän kiwäch rkʼë Dios. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Henri, ri kʼo chpan jun tinamït ri kʼo África ri akuchï ma xyaʼöx ta qʼij chkë nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Chpan ri tiempo riʼ, Henri xtzüj riʼ rchë nukʼwaj ki-publicaciones ri qachʼalal. Ryä xuʼij: «Rïn kowan yikʼïx yitzjon, rma riʼ nyaʼon chwäch wan chë ri xitoʼö rchë ma xinxiʼij ta wiʼ ya riʼ chë kan kowan ruqʼij Jehová chi nwäch». Achiʼel xuʼän Henri, rït chqä yakowin ma naxiʼij ta awiʼ nayaʼ ruqʼij Jehová we kan kʼo ruqʼij ryä chawäch.

TQANMAJ RUTZIJ JEHOVÁ ACHIʼEL XUʼÄN JEHOIADÁ

12. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehoiadá chqä rixjayil chë xa xuʼ Jehová nkajoʼ nkinmaj rutzij?

¹² Ri sumo sacerdote Jehoiadá nuxiʼij wä riʼ nuʼän jun itzelal chwäch Jehová. Ya riʼ xtoʼö rchë xnmaj rutzij chqä xtoʼon rchë xyaʼöx ruqʼij Jehová. Taq Atalía, ri ral Jezabel, xmäj qa ri qʼatbʼäl tzij ri kʼo Israel, Jehoiadá xkʼüt chë kan nuxiʼij wä riʼ nuʼän jun itzelal chwäch Dios. Atalía kan itzel wä runaʼoj. Chqä, rma xa xuʼ wä ryä xrajoʼ xqʼät tzij, xrajoʼ xerukamsaj jontir ralkʼwal ri qʼatöy tzij, ri ye rumam ryä (2 Crón. 22:10, 11). Ye kʼa matyox che rä Jehosabeat, ri rixjayil Jehoiadá, xkolotäj qa jun ti akʼal: Jehoás. Ryä chqä ri rachjil xkewaj re jun ti akʼal reʼ chqä xkichajij. Taq ryeʼ xkiʼän riʼ xetoʼon rchë ma xchup ta ruwäch rujatzul David. Jehoiadá xnmaj rutzij Jehová y ma xxiʼij ta riʼ chwäch Atalía (Prov. 29:25).

13. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt chik jmul Jehoiadá chë xa xuʼ Jehová nrajoʼ nunmaj rutzij?

¹³ Taq Jehoás xuʼän 7 rujunaʼ, Jehoiadá xkʼüt chë xa xuʼ Jehová nrajoʼ nunmaj rutzij. Ryä kʼo jun chʼobʼoj xuʼän. We ütz xttel chwäch, Jehoás xttok qʼatöy tzij, jun chkë rujatzul David. Ye kʼa we ma ütz ta xttel chwäch rkʼë jbʼaʼ xtkamsäx. Rkʼë rutoʼik Jehová kan ütz xel ri chʼobʼoj riʼ. Rkʼë kitoʼik ri ukʼwäy taq bʼey chqä ri levitas, Jehoiadá xuʼän qʼatöy tzij che rä Jehoás y xuʼij chë tkamsäx Atalía (2 Crón. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1). Chrij riʼ, ryä xuʼän jun jikibʼäl tzij rkʼë Jehová, ri qʼatöy tzij Jehoás chqä ri tinamït Israel. Chpan ri jikibʼäl tzij riʼ, ryeʼ xkiʼij chë nkajoʼ na yeʼok rutinamit Jehová (2 Rey. 11:17). Chqä xeruyaʼ jojun achiʼaʼ chuchiʼ rachoch Jehová rchë ma xeʼok ta ri winäq ri ma ye chʼajchʼöj ta (2 Crón. 23:19).

14. ¿Achkë spanïk xrïl Jehoiadá rma xyaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁴ Jehová rubʼin qa chë xtyaʼ kiqʼij ri nkiyaʼ ruqʼij ryä, y kan ke riʼ xbʼanatäj rkʼë Jehoiadá (1 Sam. 2:30). Jun tzʼetbʼäl, Jehová xuʼän chë xtzʼibʼäx qa chpan Ruchʼaʼäl ri xuʼän re sumo sacerdote reʼ rchë röj kʼo nqatamaj qa chrij (Rom. 15:4). Y taq Jehoiadá xkäm, xrïl chik jun utziläj spanïk. Ryä xmuq chpan rutinamit David, ri akuchï xemuq wä ri qʼatöy taq tzij, rma ryä xuʼän ri ütz chwäch Dios (2 Crón. 24:15, 16).

15. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Jehoiadá? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁵ Ri xuʼän Jehoiadá nqrtoʼ rchë nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Dios. Ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼän kinaʼoj chrij Jehoiadá taq nkitäj kiqʼij rchë nkichajij rutinamit Dios (Hech. 20:28). Ri qachʼalal ri ya kʼo chik kijunaʼ nkitamaj qa chë, we nkixiʼij kiʼ nkiʼän jun itzelal chwäch Dios chqä nkinmaj rutzij, Jehová xkeruksaj rchë xtuʼän ri nqä chwäch ryä; ma xkeruyonij ta qa. Ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ütz nkitzʼët achkë runaʼoj xuʼän Jehová rkʼë Jehoiadá rchë kan ütz kinaʼoj nkiʼän ryeʼ chqä kikʼë ri qachʼalal ri ya kʼo chik kijunaʼ, y más kikʼë ri ya kʼïy chik junaʼ kiyaʼon pä ruqʼij Jehová (Prov. 16:31). Pa rukʼisbʼäl, jontir kʼo nqatamaj qa chkij ri ukʼwäy taq bʼey chqä ri levitas ri xkitoʼ Jehoiadá. Röj nkʼatzin yeqatoʼ ri yekʼwayon bʼey chqawäch chqä nqanmaj kitzij (Heb. 13:17).

MA TQAʼÄN TA ACHIʼEL XUʼÄN JEHOÁS

16. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehoás chë ma kuw ta wä rukʼuqbʼäl kʼuʼx chij Jehová?

¹⁶ Taq Jehoás kʼa kʼajol na, xtäj ruqʼij rchë xuʼän ri nqä chwäch Jehová rma Jehoiadá xtoʼö rchë (2 Rey. 12:2). Ye kʼa taq Jehoiadá xkäm, Jehoás xa xyaʼ ruxkïn chkë ralkʼwal ri qʼatöy tzij ri xa xkiyaʼ qa kij chwäch Jehová. Ya riʼ xbʼanö chë ryä chqä ri tinamït xa kiqʼij tyox xkiyaʼ (2 Crón. 24:4, 17, 18). Tapeʼ Jehová kan kowan xbʼison taq xtzʼët riʼ, ryä xtäq na ru-profetas kikʼë rchë nkitzolij kiʼ. Ye kʼa ryeʼ ma xkiyaʼ ta kixkïn chkë. Nixta xkiyaʼ kixkïn che rä Zacarías, ri rukʼajol Jehoiadá. Ryä profeta wä, jun wä sacerdote y ru-primo wä Jehoás. Y ma xa xuʼ ta riʼ, Jehoás xtäq rukamsaxik Zacarías tapeʼ ru-familia kan ütz kinaʼoj xkiʼän rkʼë ryä. ¡Jehoás kan itzel runaʼoj! (2 Crón. 22:11; 24:19-22).

17. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë Jehoás?

¹⁷ Jehoás ma xxiʼij ta chik riʼ xeruʼän itzelal chwäch Dios, y ya riʼ xkʼäm pä kʼayewal pa ruwiʼ. Jehová rubʼin qa chë ri winäq ri xtkitzelaj ryä, ryä chqä xkerutzelaj ryeʼ (1 Sam. 2:30). Taq xeqʼax ri junaʼ, jun koʼöl molaj soldados aj Siria xechʼakon chkij ru-soldados Jehoás tapeʼ kan ye kʼïy. Y Jehoás xsokotäj qa. Taq ri sirios xebʼä äl, ri rusamajelaʼ Jehoás xkikamsaj ryä rma xkamsaj Zacarías. Y rma kan itzel runaʼoj xuʼän, ma xmuq ta akuchï xemuq wä ri qʼatöy taq tzij (2 Crón. 24:23-25; tatzʼetaʼ ri nota de estudio «hijo de Baraquías» rchë Mateo 23:35).

18. Rkʼë ri nuʼij chpan Jeremías 17:7, 8, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ma nqaʼän ta achiʼel xuʼän Jehoás?

¹⁸ ¿Achkë nqatamaj qa chrij Jehoás? Ryä xok achiʼel jun cheʼ ri ma näj ta bʼenäq rukʼamal chuxeʼ ilew chqä kan nkʼatzin na rutoʼik rchë kuw npaʼeʼ, ntel chë tzij, rutoʼik ri sumo sacerdote Jehoiadá. Ye kʼa taq Jehoiadá xkäm y ri israelitas xa kiqʼij chik tyox xkiyaʼ, Jehoás ma xrïl ta chik achkë xuʼän. Ri xbʼanatäj rkʼë Jehoás nukʼüt qa jun utziläj naʼoj chqawäch röj. Ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová xa rma ri qa-familia o ri qachʼalal yojkitoʼ rchë nqaʼän riʼ. Pa rukʼexel riʼ, rchë kuw nuʼän ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová, röj nkʼatzin nqatjoj qiʼ chrij Ruchʼaʼäl, nqchʼobʼon chrij chqä nqchʼö rkʼë Jehová rchë más xtqajoʼ ryä (taskʼij ruwäch Jeremías 17:7, 8; Col. 2:6, 7).

19. ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë nqaʼän?

¹⁹ Jehová ma nukʼutuj ta chqë ri ma nqkowin ta nqaʼän. Ri nrajoʼ ryä chë nqaʼän röj ya riʼ ri nuʼij chpan Eclesiastés 12:13, «taxiʼij awiʼ chwäch ri kʼaslïk Dios y tasmajij rupixaʼ, rma ya riʼ ri nkʼatzin nuʼän jun winäq». We nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová, xtqkowin xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij chqä xtqanmaj rutzij Jehová, achiʼel xuʼän Abdías chqä Jehoiadá. Majun ta jun xtbʼanö chë xtchaʼ chiʼ ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová.