Kagamhanan sa Kalibotan—Unsa ang mga Kababagan?
NATAGIK sa kasaysayan mao ang libolibong mga ideya kon unsay angay sa usa ka maayong kagamhanan, gikan sa Li (ang pangagpas sa sosyal nga kahikayan) ni Confucius ngadto sa mga ideya nga gipasiugda diha sa Dumbarton Oaks Conference sa Washington, D.C., nga gumikan niini namugna ang Hiniusang Kanasoran. Apan kang kinsang ideya bahin sa kagamhanan ang molampos sa tibuok-yuta nga sukod?
Gilangkoban ang kalibotan ug kapin sa 150 ka nasod, ang kada usa adunay iyang kaugalingong paagi sa pagmando. Ang kadaghanan niadtong maong mga kagamhanan nagkauyon sa usa o sa lain pa tali sa duha ka dagkong politikal nga mga ideolohiya nga nag-ilogay sa pagmando sa kalibotan. Hinunoa, ang dakong panon sa mga tawo, nawad-an sa pagsalig kanilang duha. Walay nakasulbad kanila sa pangunang mga suliran sa kalibotan. Hinunoa, tungod sa ilang pag-indigay, ang kalibotan nagkahuyang ug makalilisang. Ang teknolohiya sa katuigan-sa-wanang nakadugang lamang hinuon sa kabalaka.
Usa ka Nag-inalagarayng Katilingban
Ang teknolohiya sa katuigan-sa-wanang nagtudlo kanato ug usa lamang ka butang bahin sa atong planetang Yuta, nga mao kini: Nalangkit ang kinabuhi sa usa ug usa, gikan sa labing gamitoyng usay-selula nga linalang ngadto sa labing komplikado; halos tanang butang nalangkit sa tatang butang. Si Alexander Pope, ang iladong Ingles nga magbabalak, diha sa An Essay on Man (1733-34), mibatbat niining relasyona taliwala sa tanang butang ingong “Dakong kadena sa Linalang! nga nagsugod gikan sa Diyos.”
Ang prinsipyo tinuod usab diha sa kanasoran. Sila nag-inalagaray. Tingali walay nasod, bisan lamang usa ka isla, nga makalihok nga iyaiya ra sa karong nagkagamay nga kalibotan. Ang panginahanglan sa usa ka nasod ug asiete, pananglitan, nagsalig sa katakos sa laing nasod sa paggamag asiete nga ibaligya sa langyaw, Ug, sama sa kutay sa hitabo, ang pagkabaton ug ang pagkakulang sa asiete sagad mopalihok sa daw walay kalabotang mga industriya—kosmetiko, plastik, parmasiyotika—sa pagpatrabaho o sa pagpaundang sa mga trabahante.
O itandi ang mga nasod sa amihanang hemispero sa habagatang hemispero. Ang amihanan adunay ikaupat nga bahin sa populasyon sa kalibotan apan nakapanagiyag halos siyam sa napulo ka bahin sa pabrika sa mga industriya ug gibayrag ikalimang bahin sa kinitaan niini. Apan, ang mga ekonomiya sa duha ka hemispero nalangkit. Pananglitan, sa usa lamang ka nasod, sa Tinipong Bansa, ang usa ka trabaho sa 20 nalangkit sa pagtaganag mga butang alang sa mga nasod sa habagatang hemispero. Nagsalig ang amihanang hemispero sa habagatang hemispero sa hilawng mga materyal nga gamiton sa kompiyoter, radyo, telebisyon ug mga gamit sa militar. Apan ang pangunang panginahanglan sa pagkaon, tubig, puloy-anan, trabaho, pag-atiman sa panglawas, edukasyon ug sanitasyon mas daghan sa amihanang hemispero kay sa ubang mga nasod sa habagatan.
Aron molampos ang kagamhanan sa kalibotan, kinahanglang makasabot kini sa mga butang sama sa kakabos, pagkawalay-trabaho, polusyon ug sa nukleyar nga problema nga sama sa bahin sa pisa sa jigsaw puzzle. Sila dili masulbad nga separado. Kinahanglang dungan silang sulbarong tanan o dili na lang. Ang manalaysayng si William McNeill miingon: “Kanus-a ug kon aduna bay kausaban gikan sa usa ka sistema sa mga kagamhanan aron mahimong usa ka imperyo sa yuta maoy dakong pangutana nga atubangon sa katawhan.”
Apan naglihok ang kadaghanang mga nasod ingong mga tribo ug gimandoan sa mga hepe, nga wala gayoy malamposong ideya sa globonhong kaakohan sa ekonomiya ug sosyal nga kaugmaran. Si Willy Brandt, nga kanhing kansilyer sa Federal Republic of Germany, karong bag-o mipahayag sa World Press Review: “Sa atong modernong kalibotan, ang kagutom sa masa, pag-urong sa ekonomiya, kalaglagan sa palibot, pagkawalay kalig-onan sa politika, ug terorismo dili magakotan sulod sa mga utlanan sa nasod.” Ang suliran sa usa ka nasod, sa pagkatinuod, makaapekto sa kalig-onan sa tibuok nga kalibotan.
Unsay Gikinahanglan
Aron molampos ang usa ka kagamhanan, kinahanglang makapalihok kini sa pisikal ug sa tawhanong mga kahinguhaan sa kalibotan aron matagan-an ang mga panginahanglan sa labing kabus sa kalibotan. Diha sa daghang kanasoran, ang dakong kabalaka sa tawo mao ang pagpangitag kalan-on, tubig ug puloy-anan alang lamang nianang adlawa. Kon dili matagbaw ang pangunang panginahanglan sa tawo, ang lawas ug hunahuna mabugkosan ug mahukasan ang espiritu sa pagtahod sa kaugalingon.
Aron molampos ang usa ka kagamhanan, kinahanglang may katakos kini sa pagwala sa kal-ang sa mga sukdanan sa pagkabuhi taliwala sa dato ug sa kabus nga kanasoran. “Adunay igoigong bahandi alang sa tanan,” miingon ang iladong editor nga Pranses si André Fontaine, “kon magamit lang unta nato kini alang sa kaayohan sa katawhan.” Ang bahandi sa mauswagong kanasoran wala modagayday sa kabus. Ang pobre misamot ka pobre. Tan-awa ang tsart sa ubos kon unsa ka daghana sa populasyon sa yuta ang nagkulang sa pangunang kinahanglanon.
Aron molampos ang usa ka kagamhanan, kinahanglang matarong kini ug dili modapig sa mga tawong nagpuyo sa usa ka bahin sa kalibotan kay sa nagpuyo sa laing bahin. Kinsay atong kadangpan alang sa usa ka kagamhanan sa kalibotan nga makahimo ug moalagad sa kaayohan sa tanang katawhan? Sa mga tawo ba?
[Chart sa panid 6]
Katawhang Kulang sa Pangunang Kinahanglanon
—Kulag Pagkaon 510 milyones
—Dili Makamaong Mobasang Edaran 800 milyones
—Kabataang Wala Makatungha 250 milyones
—Walay Tagana sa Pag-atiman sa Panglawas 1,500 milyones
—Gitas-on sa Kinabuhi Ubos sa 60 anyos 1,700 milyones
—Kulang sa Pagpamalay 1,030 milyones
—Ubos sa $90 (U.S.) nga Kita Matag Tuig 1,300 milyones
Tuboran: Annals of American Academy of Political and Social Sciences