Pagpaniid sa Kalibotan

Kalaglagan sa Urakan

Sa Mayo 24 usa ka urakan (bagyo) milumpag sa kapatagan sa habagatang-sidlakan sa Bangladesh. Ang presidente sa nasod si Tenyente Heneral H. M. Ershad, miingon nga nagtuo siya nga nakapatay ang bagyo ug labing menos 5,000 ka tawo. (Ang kaihapan sa ulahi mibanabanang mga 10,000.) Gilamba sa bagyo ang pader sa tubig nga 10 ngadto sa 15 piye (3 ngadto sa 5 m) ang gitas-on nga nakabanlas sa gamayng mga isla nga nahimutang sa Bay of Bengal. Gikusokuso sa 100-milya-por-ora (160 km/hr) sa hangin, nagbilin ang mga balod ug kalaglagan sa tawo, hayop, ug yuta.

Kabangisan sa Soker

Ang Brussels, ang matahom nga kaulohan sa Belgium, mao ang nahitaboan sa mangil-ad walay kapuslanang kabangisan ug kamatayon sa dihang giatake sa Ingles nga mga magdadayeg ang Italyanong mga magdadayeg. Samtang ang milyonmilyon sa nangalisang walay mahimong mga tumatan-aw sa telebisyon, 38 ka tawo ang nangamatay ug kapin sa 250 ka tawong ang nangaangol sa kagubot sa Mayo. “Ang ingon nga kalisang diha sa bangga sa soker wala pa sukad makita sa kasaysayan sa Uropa,” miingon si Ruprecht Eser, ang tigsibya sa telebisyon sa channel Z.D.F. Misugod ang kagubot sa wala pa magsugod ang kataposang bangga sa European Cup of Champions sa soker batok sa mga tem nga gikan sa Inglaterra ug Italya.

Tungod niini, gibando sa usa ka tuig sa Asosasyon sa Potbol sa Inglaterra ang iyang unom ka klab sa soker nga kuwalipikado sa Uropanhong bangga nga himoon sa Uropa. “Nalipay” ang Primer Ministro si Margaret Thatcher sa desisyon ug miingon: “Daghan kaayo ang nangamatay ug daghang nangasamdan ingong bunga sa mga lihok sa atong mga lungsoranon nga nagkinahanglag mapig-otong silot.” Gisundan kini ug desisyon sa 34 ka nasod nga sakop sa European Union of Football Association sa pagbando sa Ingles nga mga tem sa klab sa Uropanhong dula sa walay kataposan.

Kalamposan sa Songsong sa Pagkaluwas sa Peligro

Ang songsong sa pagkaluwas sa peligro sa mga botelya lisod nga tangtangon sa mga edad-edaran, apan makaluwas sila sa kinabuhi. Sumala sa kaihapan sa CDC (Centers for Disease Control) sa Atlanta, Georgia, ang mga songsong nakaluwas ug 86,000 ka bata sa Tinipong Bansa sa aksidente sa pagkahilo tali sa 1974 ug 1981. Apan, ang pagkahilo sa mga bata problema gihapon, sanglit daghang edad-edaran nga dili makamaong mohipos sa mga hilo o walay hibangkaagan kon unsay buhaton kon may emerhensiya. Kapin sa 110,000 ka bata ubos sa singko anyos ang natambalan diha sa lawak-emerhensiya tungod sa pagkahilo sa 1983.

Katagbawan sa Trabaho

Unsay importante alang sa katagbawan sa trabaho—kuwarta o pagkinaugalingon? Kon moingon kag pagkinaugalingon, husto ka, sumala kang Dr. Jeylan T. Mortimer, propesor sa sikolohiya sa University of Minnesota. Sa iyang taho sa tinuig nga tigom sa American Association for the Advancement of Science, siya miingon nga ang “pagkinaugalingon sa pagtrabaho”—ang sukod diin ang mga empliyado makahimo sa ilang kaugalingong mga desisyon ug makaimpluwensiya sa mahitabo diha sa trabaho—nanguna kay sa suweldo ingong pangunang tuboran sa katagbawan sa trabaho.

Bag-ong Kasabotan

Ang Romano Katolisismo dili na mao ang relihiyon sa nasod sa Italya. Sa Hunyo 3, giaprobahan sa gobyerno sa Italya ug sa Batikano ang makasaysayanhong kasabotan nga nagtapos sa pipila ka katungod sa Katolikong Iglesya diha sa Italya. Gipulihan niini ang 1929 nga Kasabotang Laterano nga gipirmahan ni Benito Mussolini ug sa sekretaryo sa kagamhanan sa kardinal alang sa kapapahan, nga nagaila sa Siyudad sa Batikano ingong independenteng estado ug ang Romano Katolisismo mao lamang ang relihiyon sa estado. Ang bag-ong kasabotan nagpabilin sa independenteng kahimtang sa Batikano apan nagtapos sa ranggo sa Roma ingong “balaang siyudad,” maingon man nagtapos sa pinugsanay nga edukasyong Katoliko diha sa publikong mga tunghaan. “Gibuksan karon ang bag-ong yugto sa institusyonal nga mga relasyon tali sa iglesya ug sa gobyerno sa Italya,” miingon si Papa Juan Paulo II.

Walay Markang mga Tambal

Mga pito sa napulo ka tambal nga iresita sa Texas mabatonan sa walay markang mga porma ug mahimong mabatonan sa tanang mga gumagamit sa ubos nga prisyo nga makadaginot hangtod sa 40 porsiento. Apan, ang kakulang sa kasayoran sa mga doktor, mga parmasista, ug mga gumagamit nagpakubos niini nga pagdaginot, sumala sa pagtuon nga gihimo sa University of Texas sa Austin ni Dr. Marvin D. Shepherd. “Tingali wala mahibalo ang mga gumagamit kon pilay ilang madaginot gikan sa mga walay markang mga kapilian,” miingon si Shepherd. “Sa among pagtuon among nakaplagan nga ang aberids nga prisyo sa iladong produkto nga iresita moabot ug mga $12. Kon gamiton ang walay markang mga kapilian, sa katibuk-an nakakita kamig prisyo nga mga $7.50.”

Pinakadaghang Pagpangawat ug Awto

Ang Britanya mao ang nanguna sa Uropa sa mga pagpangawat sa sakyanan, sumala sa Federation Internationle de lʹAutomobile, nga organisasyon sa mga sakyanan sa Paris. Sa miaging tuig, sa kada 10,000 ka awto nga narehistro sa Britanya, 22 ang kinawat. Ikaduha ang Pransiya nga 13 ka awto ang kinawat sa kada 10,000 nga narehistro, sunod ang Sweden nga may 12, Espanya nga may 11, Italya nga may 6, Belgium nga may 4, ug Pederal nga Republika sa Alemanya may 3.5. Sa miaging tuig ang Tinipong Bansa may 9 ka awto ang kinawat sa kada 10,000 nga narehistro. Gitawag sa Scotland Yard kining kriminal nga kabuangan sa pagpangawat ug mga awto nga “seryoso kaayo.”

Makadaginot ug Kuwarta

“Gipuno sa mga Amerikano sa tanang panuigon ang ilang lawak-katulogan ug ang silong sa mga balay ug dili-modagang mga bisikleta, mga gauran, mga ruyda-de-motor ug ubang mahalong mga gamit nga ginalaomang makapabus-ok ug makalig-on sa nangyutyot nga kaunoran,” mitaho ang The Wall Street Journal. “Ang karaang paagi: Pagdagan, paglangoy—pagpananom—makahilis ug sama ka daghang kaloriya nga mahimo sa makina,” miingon ang Journal, “ug menos pa sa gasto.” Ang regular nga ehersisyo luwas usab sa peligro. Ang pagkaangol tungod sa dili maayong pagkagamang makina, o wala gamita sa husto, o kulang sa maayong pagdumala miuswag karon nga katuigan.

Mga Bata ug mga Bitamina

Ang kasarangang ginikanan tingali nagtuo nga ang “mga bitamina luwas sa peligro ug mas masayon nga paagi sa paghatag sa bata ug ‘seguro nga sustansiya.’” Apan, ang pagtuon nga gipatik sa Canadian Medical Association Journal nagpakita nga ang “sobra sa nagkalainlaing mga bitamina mas makadaot sa mga bata kay sa nutrisyonal nga problema nga ilang gipaningkamotang masanta,” miingon ang tighatod sa balita sa Prensa sa Canada. Nakita sa pagtuon nga ang sayop nga pagsabot sa mga ginikanan bahin sa bili sa mga bitamina maoy hinungdan sa pagsobra sa dosis. Kini maoy sayop sa kadaghanan sa paghunahuna nga kon may butang nga makaayo kanimo, ang daghan niana mas mopaayo pa kanimo.

Kasal sa Bata_

Bisag gihimong ilegal sukad sa 1929, ang batasan sa pagkasal sa bata nagapadayon sa India. Ang bag-ong surbi nagpakita nga mga 13 porsiento sa mga babaye sa mga lugar sa banika nagminyo tali sa panuigong 10 ug 14. Sumala sa tradisyon, nagtuo ang mga Hindu nga ang Akha Teej Day mao ang labing maayong adlaw sa pagpakasal. Ang The Times of India nagtaho nga duolan sa 40,000 ka pangasaw-onon ug mga pamanhonon gihiusa sa kaminyoon niadtong adlawa sa estado sa Rajasthan. Lakip niadtong gikasal mao ang wala pa matawo, kansang sekso gituohang natino na sa mga astrologo.

Gahom sa Hugaw

Ang hugaw nga gikan sa katunga sa milyong mga tawo sa dapit sa Greater Bristol sa Inglaterra gigamit sa mapuslanong paagi. Kada adlaw ang lokal nga awtoridad sa planta sa Avonmouth makagamag 530,000 kubiko piye (15,000 cu m) nga gas gikan sa hugaw. Sa baylo, ang gas mopaandar sa mga makina sa paggamag koryente. Ang The Times sa London mitaho nga kapin lamag diyutay sa un-kuwarto sa gas nga magama sa adlaw-adlaw sa planta makatabang sa pagpaandar ug igong koryente sa pagsuplay sa tanang mga panginahanglan sa gamayng lungsod. Ang methane nga gikan sa planta sa hugaw nagapaandar usab sa 12 ka sakyanan sa awtoridad sa tubig nga gipasibo nga modagan sa gas nga sugnod.

Tigom Bahin sa Pagkatigulang

Ang hinungdan sa pagkatigulang mao ang topiko nga gihisgotan sa bag-o pang internasyonal nga kombensiyon nga gihimo sa Roma, Italya. Ang biyolohista sa molekula, mga pisiologo, mga biyokemista, pisiopatologo sa Italya ug Israel nagtagbo. Ang La Repubblica, nga mitaho bahin sa tigom, miingon nga “daghang mga tigdukiduki, sa tibuok kalibotan, kombinsido nga ang sukaranan sa proseso nga gitawag nato ug pagkatigulang makita pinaagi sa pagtuon sa selula.” Nahibalo sa katakos sa pagbag-o sa tawhanong mga selula sa lawas, miingon ang ubang mga tigdukiduki nga sa “kahimtang sa selula, kita gidesinyo nga mabuhi ug dugay kay sa atong mahanduraw.”

Baliskad nga Lihok

Ang asin maoy hinungdan sa pagtaya sa mga bara nga palig-on nga gibutang sa mga konkreto sa habog nga mga taytayan ug mga dalan, sa pagbukad sa mga bara, sa pagliki sa semento, o sa pagkahulog sa mga tinipak sa konkreto. Sumala sa magasing New Scientist, ang asin mopatungha ug elektrolitika nga aksiyon sa selula nga maoy hinungdan sa pagtaya. Ang sulbad, miingon ang tigdukiduki sa Queens University sa Kingston, Ontario, mao ang pagbaliskad sa elektrolitikong aksiyon sa selula pinaagi sa pagbutang ug koryente. Dili makoryentehan ang mga motorista sanglit kuwatro ka boltahe lamang ang gikinahanglan. Duolan sa usa ka gatos ka taytayan sa Amerika del Norte ang gipaigoan niini. Ang bag-ong mga konstruksyon gipanalipdan pinaagi sa pagpintal sa mga bara ug epoxy.

Sakit nga Emosyon ang Hinungdan

Ang pagtambal sa sakit tungod sa emosyon mopahinabog pisikal nga balatian, miingon ang taga Olandes nga doktor si Wouter Oosterhuis, ug lagmit moresulta ug dili matambalan ug sugmatsugmat nga mga pasyente. Gitun-an ang mga sakit sa 500 ka pasyente diin ang pisikal nga hinungdan sa ilang gibating sakit dili makita, nadiskobrehan ni Dr. Oosterhius ang dakong kalangkitan sa emosyonal nga problema ug sa dapit sa sakit. Sumala sa gitaho sa Sunday Times sa London, halos tanan niadtong nag-antos sa mga pagbati sa kasuko nakaeksperyensiya ug mga sakit diha sa liog. Kadtong may kahadlok nagreklamo sa mga sakit sa tiyan. Ug ang sakit sa bukobuko—ibabaw lamag diyutay sa sampot—mao ang reklamo sa kadaghanan niadtong nagkaguol. Ang sikolohikal nga pagpaluyo ug tabang sa pagsulbad sa ilang mga problema hinungdanon, miingon ang doktor.

Misaka ang Gidaghanon sa Krimen

Ang Canadian Banker, sumala sa taho bahin sa “Armadong pangawat sa Amerika del Norte,” nag-ingon: “Bisan unsa pa nilag susi, ang kaihapan nagapamatuod nga ang gidaghanon sa mga krimen grabeng pagsaka sa karong katuigan.” Gikan sa 1962 ngadto sa 1980, ang gidaghanon sa pangawat matag 100,000 ka molupyo makaupat pil-a sa Canada ug sa Tinipong Bansa.