Pagpaniid sa Kalibotan
ALARMA SA LINOG
“Ang malaglagong mga linog,” susama sa mamumuno nga nahitabo sa Armenia niadtong miaging Disyembre, “mahimong mas subsub ug mas malaglagon [sa] umaabot,” nagpasidaan ang mga sismologo. Ngano? Sama sa gitaho sa New Scientist, “kapin sa ikatulong bahin sa kinadak-an ug kinatulinag-tubo nga mga siyudad sa kalibotan nahaluna sa mga rehiyon nga subsub maglinog.” Ang mga batid nagbanabana nga mga 600 ka milyon ka tawo ang magpuyo niining mga siyudad sa tuig 2035. Kadaghanan sa mga mamatay sa linog gumikan sa pagkahugno sa mga tinukod, ug “sa daghang mga kaso, ang bag-ong mga siyudad nagtagana lamang ug pasukaranang kasilongan alang sa katawhan, inay kay sa mosukol-linog nga mga tinukod,” matod sa taho. “Ang kabus nga kanasoran lagmit mao ang mag-antos sa umaabot nga mga linog, apan ang datong kanasoran dili usab hilwas. Bisan ang labing maayo mosukol sa linog nga mga tinukod mahimong mahugno.”
NALUBOG NGA “PERLAS”
“Ang Espanya, kanhi perlas sa Katolisismo,” dili na usa ka “gamhanang kuta sa relihiyosong tinuhoan ug kamaunongon,” matod sa pamantalaang Aleman nga Der Spiegel. “Ang kabatan-onan nag-isip sa Katolisismo nga yanong etiketa.” Ang mga maniniid nakamatikod nga kini nahimong yanong sosyal nga rituwal, ang ‘dugokang dayandayan’ sa kalihokan sa pamilya sama sa mga kasal ug mga lubong. “Bisan ang tradisyonal nga mga prusisyon sa Semana Santa,” nagpadayon ang artikulo, “kubos nga mga pahayag sa pagkadiyosnon ug naglabi pa nga balaang kasugiran.” Ang pagkunhod makita sa mga estadistika. Nagkamenos ang mga saserdote kay kubos sa katunga sa mga pari nga mamatay ang pulihan sa mga bag-ong ordinado. Mga ikatulong bahin ra sa populasyon ang makanunayon nga nagtambong sa Misa o naghunahuna nga ang papa dili masayop. Sukwahi sa Katolikong pagtulon-an, kadaghanan sa mga babaye naggamit ug mga pugong sa pagpanganak, ug kapin sa 100,000 ka aborsiyon ug 29,000 ka diborsiyo ang mahitabo matag tuig sa Espanya.
AKSIDENTE SA BALAY
Sa Pransiya 12,000 ka kinabuhi ang makalas matag tuig tungod sa mga aksidente sa balay. Kadaghanan kanila (70 porsiyento) mahitabo sa kusina, ug ang mga masuso ug mga bata ngadto sa lima ka tuig ang panuigon mao ang naglangkob sa kinatas-an peligrosong grupo, matod sa Pranses nga pamantalaan Le Figaro. Nalista lakip sa daghan sagad nga mga hinungdan sa mga aksidente sa balay mao ang pagkahulog, pagkasunog, makuryentihan, pagkatuok uban sa mga plastik bag, ug pagkahilo sa mga produkto sa pagpanghinlo. Sa pagpakunhod sa maong mga peligro ang “simple apan lig-on nga mga lagda” sa kon unsa ang likayan kinahanglan ihatag sa mga bata. Dugang pa, ang artikulo nagkanayon: “Ang mga bata sagad dili makaila sa kalahian taliwala sa positibo ug negatibo nga mga sulti. Masabtan nila nga ang usa ka butang gidili labi na tungod sa tono sa tingog.”
DILI NAWALANG TALIKALA
Mga 50 ka tuig kanhi nga ang unang buhi nga coelacanth nabingwit sa usa ka mananagat. Gihunahuna sa mga ebolusyonista nga napuo na sulod sa mga 80 ka milyon ka tuig, gidayeg kini ingon “buhing fossil.” Gitawag usab kini “nawalang talikala” taliwala sa mga isda ug sa unang mga mananap sa yuta, sanglit kini may mga bahin nga susama sa mga baga ug mga tiil. “Karon, bisan pa, dunay nagtubong opinyon taliwala sa ebolusyonaryo nga mga biyologo kinsa nagtuon sa mga buhing muwestra nga ang mga coelacanth dili nawalang mga talikala,” matod sa The Washington Post. Ang Post nagsitar sa pamantalaang Britaniko nga Nature nga nagpakita nga ang “mga bahin sa coelacanth nga naglangkit niini sa mga mananap sa yuta lagmit naatlan ra nga susama. . . . Ang mga buhi nga coelacanth nakaplagan nga walay mga baga.”
PAGPUGONG SA KRIMEN
Sumala sa estadistika sa Departamento sa Hustisya sa T.B., ang krimen labihan nga nahimong bahin sa Amerikanong kinabuhi nga 83 porsiyento sa populasyon mahimong biktima sa mapintas nga krimen sa dili mokubos makausa sa ilang kinabuhi, ug 40 porsiyento ang maangol sa panahon sa tulis o ataki. Unsa ang legal nga mahimo sa ordinaryo nga lungsoranon sa pagpanalipod sa iyang kaugalingon kon atakihon sa dalan? Ang Daily News Magazine bag-o pa nagpahaluna nianang pangutana sa katawhan sa New York, diin ang krimen nakakab-ot ug bag-ong mga rekord sa miaging tuig. Samtang kadaghanan sa kataw-anang mga sanong naglakip sa lihok nga salikwaut, makapaagda mao kining pinatik nga tubag: “Kanunay magdalag daghang kopya sa Bantayanang Torre uban kanimo.” Dayag nga ang mga Saksi ni Jehova nakahimo ug impresyon sa daghang mga kahimtang.
“TIBUOK NASOD NGA BITIK”
Ang mga ginikanan, mga doktor, ug mga opisyal sa tunghaan sa Tinipong Bansa “nabitik,” taho sa The New York Times. Sila nagkopya ug nagpalibot sa mga sulat, nga bakak nga gikaingon nga iya sa departamento sa kapolisan, nga nagpasidaan sa mga ginikanan sa bag-ong problema sa droga sa porma sa mga tatu nga gipatuhupan sa LSD. Gikaingon nga gitagtag sa porma sa asul nga mga bituon o mga karakter sa karikatura nga makadani sa mga bata, giangkon kini nga kini peligroso bisan hikapon ug makapahinabo sa bata sa “makamatay nga ‘trip.’” “Ang among ahensiya nagtuon niining isyu sulod sa miaging tulo ka tuig ug nakasurbi sa kapin sa 400 ka ahensiya sa pagpatuman sa balaod,” matod ni William Hopkins, direktor sa Street Research Unit sa New York State Division of Substance Abuses Service sa Pagmata! “Makapasalig . . . kami nga ang sulat mahitungod sa Asul Bituon nga LSD nga gipalibot tibuok nasod nga bitik nga nagpahinabo sa kalisang sa mga ginikanan.”
USWAG SA PAGHIKOG SA ITALYA
Sa kasarangan, 12 ka Italyano ang maghikog matag adlaw, taho sa pamantalaang La Stampa. Sa miaging napulo ka tuig, ang gidaghanon sa mga naghikog miuswag sa 60 porsiyento, usa sa kinatas-an nga uswag sa Europa. Ngano? Sumala sa propesor sa sosyolohiya nga si Ferrarotti, ang gidaghanon sa mga naghikog direkta nga katimbang sa pagkahugno sa tawhanong mga relasyon. Sa karon tuman nga kumpetensiya sa katilingban, ang panag-indigay taliwala sa mga indibiduwal, bisan taliwala sa mga pamilya, nag-uswag, nga sagad misangko sa lawum nga kamingaw. “Sa pagkamatuod,” matod ni Ferrarotti, “ang dakong gidaghanon sa mga naghikog aktuwal mga sulay sa paghikog nga natiwas sa kamatayon tungod sa sayop. Ug ang mga sulay sa paghikog sa pagkamatuod mga hangyo alang sa panabang, alang sa komunikasyon sa uban.” May solusyon ba? “Ang usa kinahanglan maglaom sa . . . usa ka katilingban diin ang mga tawo sa makausa pa mahimong may konsiderasyon sa usa ug usa,” matod ni Ferrarotti.
DAOG ANG MGA PILDI
“Ang leksiyon dili malalis: Ang kadaogan sa modernong gubat sa kaulahian nagpabor sa napildi,” nag-ingon ang magasin Parade sa T.B. Pruweba? Ang Alemanya ug Hapon napildi sa Gubat sa Kalibotan II. Sukad niadto, sulod sa kapin sa 43 ka tuig, ang duruha ka nasod nakalingkawas sa gastos sa pagsalmot sa gubat ug nagmalamposon sa pagpauswag sa ilang kaugalingon sa ekonomiya. “Ang T.B., bisan pa, nakig-away sa Korea, Vietnam, Cuba, Grenada, Libya ug Lebanon. Ang Sobyet Unyon nagsakop sa Hungary, Czechoslovakia ug Afghanistan. Ang Pransiya nakaula sa iyang dugong militar sa Algeria ug Vietnam, ug ang Gran Britanya nakiggubat sa Argentina tungod sa Falklands,” matod sa Parade.
SOBRA NGA MGA KUNEHO
Ang mga mag-uuma sa kabanikanhan sa Australia gilikosan sa gutom nga mga kuneho nga nag-ihap ug minilyon. Sa pagkamatuod, kapin sa 200 ka milyon niining mga linalang ang gikaingon nga nagpanon sa 220,000-kilometro-kuwadrado, nga nagkaon sa bisan unsang tanom sa ilang agianan. Ang mga siyentista desperado nga nangitag bag-ong mga paagi sa pagkontrolar sa ilang pagdaghan. Ang makapatay nga virus nga hiilhang myxomatosis nagmalamposon sa pagkontrolar sa susamang mga hampak sa kuneho sukad sa pagpaila niini 30 ka tuig kanhi. Apan ang karon nga populasyon sa kuneho daw misukol “bisan sa labing makalala” nga balatian, taho sa The Australian, usa ka nasodnong pamantalaan. Ang mga siyentista nahadlok sa “grabe nga epekto sa lumad nga tanom ug kinabuhing ihalas” gumikan sa hilabihang pagdaghan sa mga kuneho.
MGA SENTRO SA PAGTAHO SA KAHIWIAN
Ang Tsina, sa paningkamot sa paghupot sa mga opisyal nga responsable ug matinud-anon, nagtukod ug mga sentro sa pagtaho sa kahiwian sa tibuok nasod. “Ang tuyo mao ang pagdasig sa ordinaryong katawhan sa pagdumala sa bulohaton sa kagamhanan sumala sa balaod, ug sa pagtagana sa publiko sa paagi sa pagyagyag sa mga abuso sa gahum sa mga departamento ug mga opisyal sa kagamhanan, nagpatin-aw ang magasin China Reconstructs. “Si bisan kinsa sa nasod, Insik o langyaw, mahimong makakiha.” Ang mga sentro nakaplagan nga kinahanglanon tungod kay ang bag-ong kausaban nagtagana sa mga opisyal sa mga oportunidad alang sa dugang kahiwian ug kriminal nga kalihokan. Ang mga nagkiha pahibaloon sa resulta sa kaso, ug ang ilang mga ngalan huptan nga sekreto aron kapugngan ang pagpanimalos. Ang maong mga sentro giiskedyol nga tukuron sa matag purok sa nasod sa kataposan sa Hunyo.
MAS HADUOL SA DIYOS?
Ang Basilika San Pedro sa Roma sa dugay na mao ang kinadak-an “Kristohanon” nga simbahan. Naghagit niini, uban sa 272 ka kolumnang Doric ug 3-ektarya marmol nga hawanan, mao ang Mahal nga Birhen sa Kalinaw sa Yamoussoukro, Côte d’Ivoire. Ang basilika lamang 190 ka metro ang gitas-on—mga 6 ka metro taas pa kay sa iya sa San Pedro—uban sa lawak alang sa 8,000 nga makalingkod sa air-condition nga kaharuhay. Ang mga plano nangayo niini nga mokapin sa iya sa San Pedro sa mga 137 ka metro, uban sa usa ka krus nga motuybo sa halos 149 ka metro. Bisan pa, mihural sa direksiyon sa Roma, ang simbahan “mahimong ubos ug diyotay kay sa 137 ka metro nga gihabugon sa Romanong sundanan,” nag-ingon ang pamantalaang Aleman nga Frankfurter Allgemeine Zeitung. Sa kasamtangan, sa Casablanca, Morocco, didto nagbarog ang giangkong kinadak-an kinoralan nga mosque, uban sa usa ka minaret nga mituybo kapin sa 152 ka metro ngadto sa langit.